Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne u dziewcząt z zaburzeniami odżywiania się.pdf

FARMAKOTERAPIA W PSYCHIATRII I NEUROLOGII, 2005, 2, 103 112

Jolanta Rabe-Jab³oñska

Spektrum zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego

a spektrum zaburzeñ impulsywnych.

Miejsce agresji w obu grupach zaburzeñ 1

Spectrum obsessive-compulsive disorder and spectrum impulse control disorders.

The role of aggression in both groups of disorders

Katedra Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w £odzi

Klinika Zaburzeñ Afektywnych i Psychiatrii M³odzie¿owej

Streszczenie

W artykule przedstawiono cechy charakterystyczne zaburzeñ psychicznych kwalifikowanych do

spektrum zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego oraz do spektrum zaburzeñ kontroli impulsów.

Zwrócono uwagê na czêste wystêpowanie agresji przejawiaj¹cej siê w ró¿ny sposób (werbalnej,

autoagresji, zachowañ agresywnych wobec innych ludzi) u osób z tymi zaburzeniami a tak¿e

na pokrywanie siê w znacznym stopniu tych spektrów, wynikaj¹ce z obecnoci objawów z obu

grup w przypadku niektórych zaburzeñ psychicznych oraz zbli¿one efekty ich leczenia podobnymi

grupami leków.

Summary

In article was presented characteristic features of mental disorders from spectrum obsessive com-

pulsive disorder and spectrum impulse control disorders. Author underlined frequent occurrence of

various forms of aggression (auto aggression, and verbal, as well as aggressive behavior in the

presence of other people) in patients with these diagnosis, and coincidence some of these disorders

as well as similar effects of treatment with similar psychotropic drugs.

S³owa kluczowe: spektrum zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego, spektrum zaburzeñ kontroli

impulsów, agresja

Key words:

spectrum obsessive-compulsive disorder, spectrum impulse control disorder,

aggression

Pojawienie siê terminu spektrum zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego (spec-

trum obsessive-compulsive disorders OCDs) wynik³o z wieloletnich badañ

dotycz¹cych grupy heterogennych, wywo³anych ró¿nymi czynnikami zaburzeñ,

które maj¹ rozmaite kliniczne postacie, lecz zawsze, oprócz innych objawów, po-

jawiaj¹ siê w ich przebiegu obsesje i/lub kompulsje.

Praca wyg³oszona podczas konferencji Wszystko o agresji, Warszawa, 89 kwietnia 2005.

104

JOLANTA RABE-JAB£OÑSKA

Podstaw¹ wyodrêbnienia tych zaburzeñ w ramach OCDs by³y jednak nie tylko

wymienione objawy (obsesje i/lub kompulsje), ale tak¿e inne podobieñstwa:

wczesny pocz¹tek rozwoju zaburzeñ (najczêciej w adolescencji), a tak¿e podob-

ne neurologiczne podstawy: tzw. hyper- lub hypofrontalnoæ (potwierdzona bada-

niami neuroobrazowymi i neuropsychologicznymi), zaburzenia w zakresie uk³adu

serotoninergicznego (wzrost lub spadek jego funkcji, dobre efekty leczenia lekami

z grupy SSRI, przynajmniej u czêci pacjentów), a tak¿e udokumentowana poprawa

u istotnego odsetka pacjentów po terapii behawioralno-poznawczej (3, 7, 29).

Do czynników wywo³uj¹cych zaburzenia ze OCDs, podobnie jak w przypadku

OCD, zalicza siê:

1. czynniki rodowiskowe: toksyny, infekcje wirusowe i bakteryjne, np. beta-

hemolitycznym Streptococcus A (18);

2. czynniki genetyczne;

3. czynniki immunologiczne;

4. zaburzenia transmisji serotoninergicznej;

5. uszkodzenia struktury oun i zaburzenia czynnoci po³¹czeñ (kora przedczo-

³owa, j¹dra podstawy, uk³ad limbiczny);

6. byæ mo¿e zaburzenia immunologiczne (2).

Udowodniono równie¿, ¿e istnieje wiele istotnych podobieñstw pomiêdzy pa-

cjentami z OCD i OCDs w zakresie charakterystyki demograficznej, rodzinnego

wystêpowania zaburzeñ, wspó³chorobowoci (tzn. wspó³istnienia podobnych za-

burzeñ psychicznych) oraz przebiegu (1, 29).

Przeprowadzone w 1988 r. przez Epidemiologic Catchment Area ECA) wy-

kaza³y, ¿e 10% populacji USA ma objawy OCDs, przy czym w tej grupie co naj-

mniej kilkanacie procent stanowi¹ osoby z rozpoznaniem schizofrenii, dziesiê-

ciokrotnie mniej ok. 1,3%, to osoby, u których postawiono diagnozê zaburzeñ

schizofrenopodobnych (2, 6, 7). W sk³ad OCDs najczêciej zalicza siê:

1. schizo-OCD: urojeniowe OCD, schizotypia OCD, schizofrenia OCD

(niektórzy ponadto wyró¿niaj¹ OCD u osób ze schizofreni¹ spowodowane

leczeniem neuroleptykami);

2. zaburzenia jedzenia: jad³owstrêt psychiczny i bulimia psychiczna;

3. zaburzenia dysocjacyjne (depersonalizacja);

4. zaburzenia somatopodobne (hypochondria, dysmorfofobia);

5. impulsywne zaburzenia osobowoci (pograniczne zaburzenia osobowoci,

aspo³eczne zaburzenia osobowoci);

6. zaburzenia kontroli impulsów (hazard, trichotillomania, kompulsje seksual-

ne, samouszkodzenia, kleptomania, kompulsywne zakupy);

7. zaburzenia neurologiczne (pl¹sawica Sydenhama, padaczka, autyzm, cho-

roba Huntingtona, zespó³ Tourrettea);

8. tiki (zespó³ Tourettea).

Zaburzenia wchodz¹ce w sk³ad OCDs mo¿na rozwa¿aæ jako kontinuum od

czystych zachowañ kompulsyjnych (np. OCD, w mniejszym stopniu dysmor-

fofobia, jad³owstrêt psychiczny), wi¹¿¹cych siê z unikaniem do przewagi zacho-

wañ impulsywnych (kompulsje seksualne, pograniczne i aspo³eczne zaburzenia

SPEKTRUM ZABURZENIA OBSESYJNO-KOMPULSYJNEGO ...

105

SPEKTRUM ZOK (Hollander, Benzaquen 1997)

Somatopodobne

Impulsywne

zaburzenia

osobowoci

Hyp. Dysmorf.

Dysocjacyjne

Aspo³.

Deperso-

nalizacja

Border

Hazard

Tricho.

Kontrola

impulsów

Seks Kompuls.

Zaburzenia

jedzenia

Samouszkodzenia

Bulimia

Kleptomania

Zakupy

Neurologiczne

Touretta

zespó³

Schizo-

OCD

Tiki

Ryc. 1. Spektrum OCD

osobowoci), charakteryzuj¹cych siê poszukiwaniem oraz czêstym wystêpowa-

niem zachowañ agresywnych. Zaburzenia takie jak: zespó³ Tourettea czy obja-

danie siê (binge eating) znajduj¹ siê mniej wiêcej porodku, tzn. charakteryzuje

je zrównowa¿ony udzia³ przymusu psychicznego i dzia³añ impulsywnych oraz

agresywnych (5, 14, 17, 18, 19, 20, 29).

Ryc. 2. Spektrum OCD wymiary

106

JOLANTA RABE-JAB£OÑSKA

Zaburzenia wchodz¹ce w sk³ad OCDs najczêciej rozpoczynaj¹ siê w ado-

lescencji lub wczesnej doros³oci, choæ mog¹ ju¿ pojawiæ siê w dzieciñstwie.

U krewnych pierwszego stopnia czêsto wystêpuj¹ podobne zaburzenia lub zabu-

rzenia nastroju (istotnie czêciej ni¿ w populacji ogólnej). W wiêkszoci przypad-

ków zaburzenia te maj¹ charakter przewlek³y.

Wydaje siê, ¿e ró¿ne postacie OCDs z rozmait¹ czêstoci¹ pojawiaj¹ siê zale¿-

nie od p³ci. Dotychczas przeprowadzone badania wykaza³y, ¿e dysmorfofobia,

kompulsywne zakupy i kleptomania wystêpuj¹ czêciej u kobiet ni¿ u mê¿czyzn,

natomiast u mê¿czyzn czêciej stwierdza siê kompulsyjny hazard, piromaniê oraz

tiki + OCD, szczególnie o bardzo wczesnym pocz¹tki (78% przypadków dotyczy

p³ci mêskiej) (16, 29).

Spektrum zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego OCDs

Wiêkszoæ zaburzeñ zaliczonych przez autorów do OCDs ma w swoim obrazie

klinicznym agresjê przejawiaj¹c¹ siê w ró¿ny sposób, np. wy³¹cznie w treciach

obsesji lub w zachowaniach kompulsyjno-impulsywnych albo w obu grupach

objawów. Nale¿y jednak podkreliæ, ze cecha ta nie jest obecna we wszystkich

zaburzeniach nale¿¹cych do OCDs, np. w hipochondrii.

Hipochondria jest zaburzeniem charakteryzuj¹cym siê obecnoci¹ obsesji na

temat bycia chorym i kompulsjami, polegaj¹cymi na sprawdzaniu zasadnoci ko-

lejnej diagnozy, upewnianiu siê, czy nie jest siê chorym oraz prze¿ywaniem silnego

lêku przed chorob¹. Zaburzenie to wystêpuje u ok. 2% populacji ogólnej, trzy-

krotnie czêciej u mê¿czyzn ni¿ u kobiet. Przyk³adem przeciwnej sytuacji jest np.

autyzm wczesnodzieciêcy, a tak¿e jego atypowe postacie, w przebiegu których

czêsto pojawiaj¹ siê zachowania agresywne o ró¿nym obrazie i najprawdopodob-

niej rozmaitej etiologii (5, 27). Autyzm wczesnodzieciêcy, powa¿ne zaburzenia

neuropsychiatryczne, nale¿¹ce do tzw. ca³ociowych zaburzeñ rozwojowych ma

w swoim obrazie klinicznym, poza szeregiem innych objawów, streotypowe (kom-

pulsyjne?) ruchy, zachowania, zainteresowania (obsesyjne ?), potrzebê identycz-

noci oraz ró¿norodne zachowania agresywne i autoagresywne i z tego powodu

niektórzy autorzy sk³onni s¹ zaliczaæ to zaburzenie do OCDs, tym bardziej, ¿e

leczenie stosowane w wiêkszoci zaburzeñ kwalifikowanych do OCDs, mo¿e

przynieæ istotn¹ poprawê równie¿ w zakresie wymienionych objawów (29).

Zaburzenia kontroli impulsów zaliczane do OCDs

Trichotillomania

Trichotillomania jest natomiast dobrym przyk³adem zaburzeñ kontroli impul-

sów. Charakteryzuje j¹ powtarzaj¹ce siê, kompulsywne wyrywanie w³osów, nie-

wynikaj¹ce z ¿adnych rozs¹dnych przes³anek, prowadz¹ce czêsto do powa¿nej

utraty ow³osienia. Tak jak w przypadku OCD, istnieje przymus powtarzania czyn-

SPEKTRUM ZABURZENIA OBSESYJNO-KOMPULSYJNEGO ...

107

noci kompulsje (wyrywanie w³osów), mimo martwienia siê o konsekwencje

takiego dzia³ania (utrata w³osów), wrastaj¹ce napiêcie przed dokonaniem czyn-

noci i podczas próby jej odroczenia, odczuwanie uspokojenia jako gratyfikacji

po wykonaniu czynnoci. Zaburzenia te nie wynikaj¹ z innych zaburzeñ psychicz-

nych i somatycznych (np. wi¹d skóry) i s¹ przyczyn¹ powa¿nego cierpienia

i zaburzeñ funkcjonowania spo³ecznego (25).

Schizo-OCD

Innym interesuj¹cym zaburzeniem jest tzw. Schizo-OCD. Pierwsze doniesienia

na temat czêstego wpó³wystêpowania OCD i schizofrenii pochodz¹ z XIX wieku

i zawdziêczamy je Berriosowi. Powrócono do badañ tego zjawiska dopiero trzy-

dzieci lat póniej. Kolejne badania wykazywa³y coraz wy¿szy odsetek pacjentów

ze schizofreni¹, jednoczenie maj¹cych obsesje i kompulsje od 1% do 46% (26).

Z wiêkszoci badañ epidemiologicznych wynika, ¿e w populacji ogólnej w ci¹-

gu ¿ycia na OCD cierpi 23% osób, natomiast na schizofreniê 11,5%. Analiza

dokonanych badañ nad rozpowszechnieniem OCD w populacji pacjentów z roz-

poznaniem schizofrenii wykazuje, ¿e wspó³istnienie tych zaburzeñ jest istotnie

statystycznie czêstsze ni¿ to wynika z rozpowszechnienia ka¿dego z nich, gdy

wystêpuje pojedynczo. W ostatnich latach najczêciej stwierdzano je u kilkunastu

procent pacjentów (26).

Dokonane badania neuroobrazowe i neuropsychologiczne przynosz¹ dowody,

¿e schizo-OCD mog¹ stanowiæ formê poredni¹ miêdzy schizofreni¹ i OCD,

³¹cz¹c¹ zmiany w strukturze o.u.n. i czynnoci, charakterystyczne dla pojedynczych

zaburzeñ psychicznych. Byæ mo¿e u niektórych pacjentów z pierwotnym roz-

poznaniem schizofrenii, w wyniku trwania procesu chorobowego w o.u.n., docho-

dzi do zaburzeñ w kolejnych strukturach i po³¹czeniach mózgowych. Pojawiaj¹

siê wówczas dodatkowo obsesje i kompulsje, u mniejszej czêci pacjentów od

pocz¹tku obecne s¹ objawy z obu grup zaburzeñ psychicznych. Wiadomo rów-

nie¿, ¿e u pewnej grupy pacjentów leczenie przeciwpsychotyczne (np. klozapin¹)

wyzwala objawy OCD (25).

Spektrum zaburzeñ kontroli impulsów ICDs

Koncepcja spektrum zaburzeñ kontroli impulsów (spectrum control impulsive

disorders ICDs) jest jeszcze m³odsza ni¿ koncepcja OCDs. Jej twórcy, kwalifi-

kuj¹c zaburzenia psychiczne do tego spektrum, kierowali siê obecnoci¹ w ich

obrazie klinicznym przede wszystkim zaburzeñ kontroli zachowañ impulsywnych.

Jednak ICDs w znacznym stopniu pokrywa siê ze OCDs, co powoduje, ¿e zale¿-

nie od przyjêtych kryteriów, te same zaburzenia mog¹ byæ kwalifikowane do jed-

nej lub do drugiej grupy w trakcie prowadzonych badañ, co zdecydowanie prowa-

dzi do trudnoci w interpretacji i porównywaniu ich wyników.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: