Raport Mlodzi 2011 - streszczenie.pdf - P E D A G O G I K A - chesschempion

Streszczenia treści rozdziałów

1. Czas na młodych. O konieczności wymiany pokoleniowej w Polsce

Czas wielkiej transformacji (dekada lat 90. XX w.) z powodzeniem mógł bazować na

zasobach społecznych i potencjale innowacyjnym pokolenia „Solidarności”. Zasadnicze źródła

tych zasobów tkwiły w aspiracjach życiowych, rozbudzonych w okresach odwilży politycznej

systemu komunistycznego, a następnie drastycznie blokowanych. Chęć odrobienia zaległości w

edukacji, poziomie życia i karierze zawodowej oraz polityczne aspiracje do wolności dostarczyły

silnej motywacji do angażowania się w proces przemian po 1989 roku. Pokolenie „Solidarności”,

biorąc na siebie ciężar zasadniczych przemian ustrojowych, wykazało się znacznymi zdolnościami

adaptacyjnymi i potencjałem innowacyjnym, wystarczającym do ustanowienia nowego porządku

społecznego i nowego ustroju. Kluczowe okazało się sprzęgnięcie okresu największej aktywności

życiowej pokolenia (oraz jego aspiracji i dążeń) z możliwościami, jakie stwarzały procesy

radykalnej przebudowy państwa i gospodarki.

Pod koniec drugiej dekady przemian zasoby pokolenia „Solidarności” stają się coraz

słabsze i niewystarczające w kontekście nowych problemów i wyzwań. Wynika to zarówno ze

zmian w cyklu życia (i powolnego wygaszania aktywności życiowej), jak i z dekapitalizacji

posiadanych zasobów. Luka staje się szczególnie widoczna w konfrontacji z młodym pokoleniem,

które po okresie inwestowania w edukację zaczęło napierać na rynek pracy i ujawniać swoje

zasoby. Globalizacja przekazu kulturowego i eksplozja informatyczna w kolejnej dekadzie

sprawiają, że luka między rzeczywistością, w jakiej swobodnie porusza się młodzież (Sieć) a

rzeczywistością, w które dominuje starsze pokolenie („real”) staje się jeszcze większa.

Formułujemy tu tezę o historycznej wyjątkowości młodych, bezcennej – naszym

zdaniem – w dalszych projektach modernizacji kraju. Wynika ona – z jednej strony – z

wyjątkowości warunków, w jakich dorastali (okres transformacji systemowej i otwarcia się Polski

na świat), z drugiej zaś ze szczególnego charakteru rodzinnej socjalizacji. Kontekst demokracji,

wolnego rynku, globalizacji, atmosfera wielkich nadziei związanych z wizją innej Polski, wreszcie

wyjątkowi w swym historycznym doświadczeniu i otwarci na zmiany rodzice spowodowały, że

nowe młode pokolenie, w najbardziej chłonnym rozwojowo okresie swojego życia, doznawało

wyjątkowej stymulacji.

Decydowała o tym nie tylko skala i rodzaj zmian, lecz również ich tempo i siła. W wielu

przypadkach miały one charakter porównywalny do „eksplozji” – wyjątkowego spiętrzenia

zjawisk o rożnym stopniu i charakterze. Najpierw „eksplodował” sam system, zaraz potem

bardzo gwałtownie otworzyliśmy się na świat i na inne kultury, doświadczyliśmy demograficznej

eksplozji i eksplozji szkolnictwa, otworzyliśmy się na rewolucję informatyczną, staliśmy się

członkami Unii Europejskiej, a na koniec, zupełnie niespodziewanie, zaczęliśmy doświadczać

globalnego kryzysu gospodarczego o niespotykanych wcześniej rozmiarach i charakterze. Tempo

i skala zmian, prowadzące do wykorzeniania tradycyjnych instytucji i autorytetów, w połączeniu

z niedoborami państwa „na dorobku” sprawiły, że strategia „zrób‐to‐sam” stała się najbardziej

czytelnym sygnałem wysyłanym do młodzieży. Wycofywanie się państwa z różnych form

wsparcia, wycofywanie się instytucji edukacyjnych z roli przewodnika po świecie i wycofywanie

się rodziców i nauczycieli z roli mentorów powiększyły sferę wolności, jaka pozostawała do

dyspozycji młodych, ale też zrzuciły ciężar odpowiedzialności za dokonywane wybory na barki

młodzieży.

Syndrom „porzuconej generacji”, zdanej na własne rozstrzygnięcia i własne wybory, z

jednej strony kształtuje samodzielność i indywidualizm młodzieży, z drugiej jednak grozi

decyzjami nie do końca przemyślanymi i rozczarowaniami, frustracjami, prawdopodobnymi

zwłaszcza tam, gdzie gotowość do podjęcia nowych wyzwań jest niewielka, a aspiracje duże.

Ekspansywne oddziaływanie ideologii konsumpcjonizmu, wspierane akceptacją wartości sukcesu

w pokoleniu rodziców, spowodowało, że już w pierwszej dekadzie przemian ustrojowych

urokowi barwnego, dostatniego i pozbawionego większych trosk życia uległa zdecydowana

większość młodzieży.

Niepewna przyszłość i perspektywa korzystania z możliwości, jakie oferuje

społeczeństwo konsumpcyjne, stała się zasadniczym motywem wysokich aspiracji edukacyjnych

młodzieży. Zostały one zagospodarowane przez pospiesznie zmieniający się system oświaty, a

następnie przez wyższe uczelnie, przy znaczącym finansowym wsparciu rodziny i jej kapitałów.

Zrazu silny determinizm rodzinny różnicujący szanse życiowe młodzieży zaczął – pod wpływem

poszerzającej się oferty edukacyjnej i mobilizacji finansowej rodzin – słabnąć. Wskaźniki

skolaryzacji osiągane w młodym pokoleniu są ponad czterokrotnie wyższe od tych, jakimi mogą

się wykazać rodzice. Wykształcenie zdobyte i zdobywane przez młodych – niezależnie od

wartości posiadanego dyplomu – stanowi potężny kapitał intelektualny (wyposaża w

kompetencje pozwalające lepiej rozumieć świat i twórczo włączać się w jego zmiany),

emocjonalny (motywuje do działania, podnosi poczucie własnej wartości, ośmiela do bardziej

odważnych decyzji i planów życiowych) oraz społeczny (pozytywnie wpływa na jakość więzi

społecznych, pobudza naturalne zainteresowanie kształtem społeczeństwa i uruchamia

obywatelskie zaangażowanie).

Rodzaj stymulacji, jakiej podlegali młodzi, pozwala sądzić, że mają oni wiele innych

(osobowościowych) atutów mogących stanowić ważny potencjał zmiany. Bez wątpienia należą

do nich aspiracje do lepszego życia i sprawnie funkcjonującego społeczeństwa, wiara we własne

możliwości i styl działania, w którym liczą na siebie nie oglądając się na innych. Jacy są

naprawdę, będziemy próbowali odpowiedzieć w kolejnych rozdziałach raportu, gdzie

młodzieńcze aspiracje i dążenia będziemy konfrontować z realiami życia i problemami, na jakie

napotykają wchodząc w dorosłość.

2. Jacy są młodzi? Sprawy w życiu ważne, aspiracje, oczekiwania

Gdy pytamy w czym tkwi potencjał innowacyjny młodych, odpowiedź jest prosta: są to

w pierwszym rzędzie ich aspiracje i dążenia życiowe, oczekiwania i wyobrażenia dotyczące pracy,

osobistego szczęścia, dobrze urządzonego (zorganizowanego) społeczeństwa, wreszcie sama

młodość wraz z jej atrybutami. Interesują nas młodzi, dla których okres transformacji był

czasem, w którym kształtowała się ich osobowość.

Jacy są? Czy rzeczywiście są wyjątkowi jak czasy, w których dorastali? W porównaniu z

własnymi rodzicami, (młodzieżą PRL‐u) dzisiejsza młodzież znacząco bardziej ceni wykształcenie,

interesującą pracę, duże pieniądze oraz barwne i ciekawe życie. Ważniejsze też są dla niej

przyjaźń, poczucie bycia potrzebnym, prestiż i szacunek wśród ludzi – dzisiejsza młodzież jest

zdecydowanie bardziej prospołeczna i wspólnotowa. Jest generacją bardziej wyrazistą, bardziej

„zachłanną” życiowo. Młodzi Polacy są wymagający, choć nie roszczeniowi. Filarami ich

wewnętrznego świata są – z jednej strony – wartości osobiste i afiliacyjne (szczęście, miłość,

przyjaźń, życie rodzinne), z drugiej zaś praca, traktowana jako warunek udanego (tj. dostatniego,

przyjemnego, ciekawego) życia i jako źródło osobistych satysfakcji. Pomiędzy kohortami

(młodych dorosłych i młodzieży) są duże podobieństwa, podkreślające przynależność do tego

samego porządku aksjonormatywnego (z triadą wartości: rodzina/szczęście osobiste (I), poziom

życia, przyjemności, czas wolny (II) oraz praca (III), podporządkowanych zasadzie work‐life

balance ).

Są też różnice, które podkreślają odmienność socjalizacyjnych wpływów. Młodsze

roczniki są bardziej wyrazistym produktem społeczeństwa konsumpcyjnego, starsze bardziej

przypominają między‐pokolenie. Młodsi nie tylko częściej podkreślają wagę pieniędzy czy

dostatniego życia, lecz również reprezentują style życia zalecane przez konsumpcjonizm –

przywiązują większą wagę do niekonwencjonalności, barwności, indywidualizmu, częściej cenią

bycie wyjątkowym. Są też bardziej wyrazistym produktem ponowoczesności – z jej

ambiwalencjami i sprzecznościami. Są – w swych własnych opiniach – bardziej wrażliwi na świat i

ludzi, ale i bardziej permisywni wobec panujących w nim norm. Słabiej czują się związani z

tradycyjnymi wspólnotami (religią, narodem), ale silnie odczuwają potrzebę wspólnoty między

sobą. Dążą do dobrobytu, ale nie wykazują szczególnego skrzywienia w kierunku nadmiernego

posiadania – rzeczy mają dla nich wartość, gdy sprawiają przyjemność i pozwalają na bycie nie

wykluczonym. Różnice między młodymi dorosłymi i młodzieżą widoczne są również w

nastawieniach i oczekiwaniach wobec pracy. Młodsi częściej marzą o bardziej błyskotliwej

karierze, częściej też woleliby wykonywać pracę, która gwarantuje większą niezależność

(stanowisko kierownicze, własny biznes). Nieoczekiwanie zdradzają mniejszą gotowość do

mobilności zawodowej, chociaż akceptuje takie realia współczesnego rynku pracy niemal połowa

uczącej się jeszcze młodzieży.

Nie ma generacyjnych różnic w stosunku do oczekiwań zawodowych – dla jednych i dla

drugich najbardziej liczą się płace, brak w pracy napięć i stresów, możliwość rozwoju osobistego

oraz stabilność zatrudnienia. Przedsiębiorczość, atrakcyjna zwłaszcza dla młodszych roczników

młodzieży, rzadko kiedy staje się elementem życiowego planu. Nawet najbardziej otwarci na nią,

studenci i absolwenci wyższych uczelni, twierdzą, że w polskich warunkach jest ona obciążona

zbyt dużym ryzykiem, któremu sami mogą nie podołać. W ostatnich latach obserwuje się pewne

zmiany wskazujące na racjonalizacje dotychczasowych preferencji i wyborów życiowych

młodzieży. Dotyczy to zarówno marzeń o błyskotliwej karierze i barwnym życiu (które są

wypierane na rzecz opcji bardziej „wyciszonej”), aspiracji edukacyjnych (które ulegają

„wychłodzeniu”), jak i planów zawodowych (w obrębie których obserwowany jest niewielki

względny wzrost zainteresowania przedsiębiorczością). Wszystkie one świadczą o gotowości

młodych do weryfikacji dotychczasowych aspiracji i planów, jeśli dyktuje to niekorzystna

koniunktura.

Jakkolwiek jest mało prawdopodobne, że pogorszenie sytuacji gospodarczej je

unieważni, to ich uśpienie nie jest niemożliwe. Perspektywa taka oznaczałaby tracenie

znaczących zasobów motywacji i kompetencji z negatywnymi skutkami odczuwanymi przez

młodzież, przez gospodarkę i cały system społeczny. Z tego punktu widzenia działania

dynamizujące rozwój kraju wydają się i konieczne, i ratunkowe. Impet wytracony w makroskali i

przeniesiony na poziom mikro może oznaczać nieodwracalne straty energii i kapitału

społecznego, którego odbudowa będzie możliwa dopiero w następnym pokoleniu.

Jedno z podstawowych pytań formułowanych dzisiaj pod adresem młodzieży dotyczy

przyszłości instytucji małżeństwa i rodziny, od których uzależniany jest w dużej mierze wskaźnik

dzietności i bezpieczeństwo demograficzne Polski. Jakkolwiek badania odnotowują daleko idącą

liberalizację poglądów obyczajowych młodzieży, małżeństwo, rodzina i chęć posiadania dzieci

ciągle należą do mocno akcentowanych i otwarcie deklarowanych wartości życiowych. Gdyby

zależało to tylko od deklaracji, przyszłość demograficzna Polski byłaby bezpieczna. Moglibyśmy

też być spokojni o pomyślność tworzonych związków i trwałość zawieranych małżeństw. Młodzi

ludzie widzą je jako instytucję „miękką”, opartą na miłości, dobrym kontakcie, zaufaniu i

partnerstwie, odrzucającą stereotypy w definiowaniu ról kobiecych i męskich. Równolegle

wyłania się „nowy porządek sentymentalny”. Młodzi w swych wyobrażeniach dotyczących życia

razem uwalniają się od tradycyjnych wzorów i próbują form alternatywnych nastawionych na

eksperymentowanie. W tym samym czasie tęsknią do uczuć wielkich i wzniosłych, związków

idealnych i trwałych. Wyczekiwanie na taki związek i niemożność znalezienia partnera/partnerki

doskonałej popycha do kontaktów z góry traktowanych jako doraźne, tymczasowe, nieważne, w

których nie ma miejsca na budowanie relacji i wzajemne uczenie się partnerów. Nie ma też

miejsca na kompromis, bo związek – z założenia tymczasowy – po prostu się rozwiązuje. Brak

kompromisu i brak motywacji do zmiany siebie (i dawania szansy partnerowi na zmianę) staje się

poważnym społecznym problemem, ponieważ wspólne życie ludzi, którzy nie są podatni na

kompromis w ramach pary/związku czy małżeństwa, szybko się kończy.

Nowy „porządek sentymentalny”, widoczny w oczekiwaniach i zachowaniach młodzieży,

ujawnia ten problem z całą otwartością, sugerując, jak ważne mogą być inicjatywy polegające na

uwrażliwianiu młodzieży i treningu zdolności społecznych, emocjonalnych czy to w ramach

edukacji szkolnej, kultury masowej czy poprzez media. Sprawy osobiste, rodzinne są

zdecydowanie najważniejsze dla młodych.

Świat polityki, problemy społeczne znajdują się daleko w ich cieniu. Deklarowany

stopień zainteresowania polityką jest głównie średni lub mały. Wbrew potocznym opiniom

gotowość zaangażowania się w sprawy ważne dla innych jest większa po stronie młodszych

roczników młodzieży. Oni też częściej niż młodzi dorośli zdradzają prospołeczne przekonania. Są

wymagający pod adresem politycznych elit. Oczekują sprawnie działającego państwa, które w

odczuciu zdecydowanej większości młodych powinno mieć świecki charakter. Nie powinno też

godzić się na zobowiązania wobec tych, którzy je cynicznie wykorzystują (do takich, zdaniem

młodzieży, należą zbyt liczni klienci pomocy społecznej), choć powinno stać na straży

bezpieczeństwa socjalnego tych, którzy nie z własnej winy mogą zostać wykluczeni (źle

traktowani przez wolny rynek młodzi pracownicy i ludzie szukający pracy). Rosną ambiwalentne

odczucia młodzieży w stosunku do demokracji. Z jednej strony można to tłumaczyć jej

rozczarowaniem tą formą ustroju politycznego w Polsce, z drugiej zaś istniejącą ofertą polityczną

i sytuacją na politycznej scenie, która uruchamia dobrze znany mechanizm „ucieczki od

wolności” (w kierunku mniej lub bardziej otwartego poparcia dla rozwiązań radykalnych). Od

kilku lat dochodzi u nas do niebezpiecznej polaryzacji poglądów społecznych w różnych

sprawach (politycznych, światopoglądowych, obyczajowych), a fakt ich nakładania się na siebie

(również w przypadku młodzieży) nie bierze się znikąd – wiąże się z zaostrzaniem

konserwatywno‐autorytarnego i populistycznego kursu w debacie publicznej, który odwołuje się

do społecznych resentymentów i podziałów. Jego kontynuacja może oznaczać jeszcze głębsze

podziały i jeszcze większe zmęczenie demokracją, dla której społecznie popieraną alternatywą

zawsze może być autorytaryzm.

Skoro tak łatwo „utopić” czy „pogubić” zasoby, jakimi dysponują młodzi (są wszak z

reguły niedostrzegalne i traktowane jako ulotne i mało znaczące), jak budować na nich strategie

modernizacji państwa i gospodarki?

Problem, w rzeczy samej, nie jest prosty – tak jak nie jest prosta praca z młodzieżą.

Niemniej warto przynajmniej dostrzec, że jej bogactwo to: jej młodość i związana z nią chęć

zmiany życia i świata na lepsze, to jej chęć angażowania się w sprawy, które wykraczają poza

codzienność i odwaga, na którą nie stać już starszych ludzi. Potencjał młodości nie tkwi dziś w

wielkich ideach, które wyznawaliby młodzi ludzie. Jest on zawarty w ich aspiracjach i dążeniach

związanych z codziennością, chęcią korzystania z dobrodziejstw społeczeństwa konsumpcyjnego

i wolności. Urzeczenie konsumpcjonizmem nie wydaje się przy tym „podejrzaną” sprawą. Tak

ukierunkowane zaangażowanie to nie tylko motor napędzający aktywność życiową, czynnik

pobudzający rozwój gospodarki i wywierający presję na reformowanie systemu.

Raport Mlodzi 2011 - streszczenie.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: