Literatura;
Wosińska, W. (2004). Psychologia życia społecznego (s.96-127). Gdańsk: GWP
Wojciszke, B. (2002). Człowiek wśród ludzi: zarys psychologii społecznej. (s.278-293) Warszawa: Scholar
Postawy są jednym z podstawowych komponentów zachowania człowieka. Są pewną gotowością jednostki do zachowania się w określony sposób wobec jakiegoś obiektu. Wyodrębnia się 3 główne komponenty w strukturze postawy, które są ze sobą silnie związane i wpływają na siebie wzajemnie. Są to przekonania jednostki na temat danego obiektu, uczucia i emocje, jakie ten obiekt budzi oraz intencje zachowań. Postawy skierowane mogą być wobec innych ludzi, ale także wobec rzeczy, zjawisk czy konkretnych miejsc. Cechą charakterystyczną jest to, że każdy ujawnia różnego typu postawy a także to, że możemy mieć postawy uświadomione (np. lubię coca colę) lub nieuświadomione (np. niechęć wobec osób o innej orientacji seksualnej). Należy odróżnić zachowanie od postawy, ponieważ zachowanie jest czymś, co możemy fizycznie i bezpośrednio obserwować natomiast postawę możemy mierzyć za pomocą deklaracji danej osoby lub za pomocą testów psychologicznych i wskaźników w nich zawartych.
Wyróżnić można pewne cechy postaw.
1. Centralność i peryferyczność. Postawy peryferyczne to takie, które są tak mało ważne, że nawet nie uświadamiamy sobie ich istnienia (np. mogę mieć postawę na temat tego, na jaki kolor sąsiad pomalował mieszkanie, ale nie jest to na tyle ważne, aby zwrócić na to uwagę). Postawy centralne natomiast są bardzo ważne dla nas, zdajemy sobie sprawę z ich istnienia oraz z tego czy są one pozytywne czy negatywne (np. mogę mieć postawę na temat tego, która partia zdobędzie przewagę w wyborach parlamentarnych).
2. Kierunek i nasilenie. Zdajemy sobie sprawę z tego czy mamy postawę wobec danego obiektu pozytywną czy negatywną. Wiem czy coś lubię czy nie (np. wiem jak bardzo nie lubię chodzić do dentysty a jak bardzo lubię chodzić na basen).
3. Zakres obiektu postawy. Postawy mogą być wąskie/ specyficzne(np. na temat konkretnej wypowiedzi jakiejś osoby) lub szerokie (np. na temat tego czy wojska polskie powinny brać udział w misji w Afganistanie).
4. Trwałość. Są postawy, które utrzymują się przez bardzo długi czas lub nawet przez całe życie (np. postawa wobec kościoła) lub takie, które bardzo często ulegają zmianie (np. postawy związane z modą).
Ludzi różnicuje to, w jaki sposób można wyrażać swoją postawę wobec czegoś np. osoby niepopierające związków homoseksualnych mogą uczestniczyć w bojkocie takiej manifestacji.
Nabywanie postaw. W pewnym stopniu nasze postawy zdeterminowane są biologicznie np. przez temperament. Jednak duży nacisk kładzie się na nabywanie postaw w wyniku uczenia się zarówno przez warunkowanie klasyczne (np. nabywanie postaw pozytywnych wskutek przypominania sobie pozytywnych rzeczy związanych z obiektem a negatywnych postaw odwrotnie), warunkowanie instrumentalne (np. przez stosowanie nagród lub kar) oraz przez modelowanie postaw (uczenie się przez obserwację). Interesujące wydają się być postawy nabyte w wyniku uczenia się utajonego. Osoba nie jest świadoma tego, że bodźce, które odbiera kategoryzowane są przez nią w pewien sposób, który wpłynie później na jej reakcje w danej sytuacji. Poprzedzanie – polegało na tym, że osobie zaprezentowano pewne bodźce, które doprowadziły do tego, że osoba przyjęła idee i odczucia płynące z tego bodźca. Efekt samej ekspozycji – im częściej widziane te same bodźce to tym większa tendencja do ich oceny pozytywnej.
Nie zawsze zachowanie jednostki zgodne jest z postawami, które ona prezentuje.
- Gdy postawa jest centralna (tzn. ważna) tym większe prawdopodobieństwo że zachowanie będzie z nią zgodne. Postawy centralne mają charakter trwały, ponieważ oparte są na doświadczeniach osobistych jednostki.
- Im bardziej uświadamiana jest postawa przez osobę tym bardziej jest z nią zgodne zachowanie.
- Pomimo istniejących pozytywnych postaw wobec jakiegoś obiektu zachowanie nie zawsze musi to potwierdzać np. pozytywna postawa wobec palenia papierosów nie oznacza, że ktoś sam musi zacząć palić.
- Znajomość postaw pozwala przewidywać tylko ogólnie czyjeś zachowanie a nie jego poszczególne komponenty (np. pozytywna postawa wobec jakiegoś kandydata na prezydenta pozwoli nam przewidzieć, że na niego zagłosuję, ale nie można przewidzieć czy zaangażuję się w jego akcję wyborczą roznosząc ulotki lub czy pójdę na wiec).
Przekształcanie się postaw w zgodne z nimi zachowanie
1. W sytuacjach prywatnych zachowujemy się bardziej naturalnie a więc bardziej zgodnie z naszymi postawami, w sytuacjach publicznych zachowujemy się tak jak chcielibyśmy być widziani (np. polityk na wiecu wyborczym). Im bardziej osoba może chcieć wywrzeć dobre wrażenie lub boi się, że jej zachowanie zostanie wyśmiane lub skrytykowane tym zachowanie mniej zgodne z postawami.
2. Im mniej jest przeciwności losu żeby daną postawę zrealizować tym większe prawdopodobieństwo, że będzie ona zgodna z zachowaniem (np. postawa wobec nauki do klasówki, dziecko nauczy się, jeśli a) nie będzie miało bardziej interesujących zajęć, b) zależy mu na zdobyciu pozytywnej oceny, c) jeśli ma materiały, z których trzeba się nauczyć itp.)
3. Postawa jest zbieżna z zachowaniem, jeśli dana osoba wierzy ze będzie ono skuteczne. Potwierdza to teoria działań przemyślanych wg. której muszą być spełnione 3 warunki: a) osoba ma głęboką postawę wobec obiektu, b) normy w otoczeniu są zgodne z ta postawą, c) osoba jest przekonana że sprawuję kontrolę nad własnym zachowaniem.
Zmiana postawy.
- Opisuje to zjawisko „stopy w drzwiach”- jeżeli jednostka wyrządziła komuś przysługę nawet niewielką to będzie bardziej skłonna zaakceptować i spełnić następną prośbę od tej osoby (jest to w pewnym sensie uczenie uległości).
- Zmiana postawy jest charakterystyczna dla zmiany roli zawodowej np. inaczej patrzymy na pracowników jakiegoś działu, gdy jesteśmy jednym z nich a inaczej, gdy stajemy się ich przełożonym.
Postawy wobec osób atrakcyjnych/nieatrakcyjnych. Tłumaczy to teoria nagród i kar wg. której lubimy bardziej osoby atrakcyjne gdyż kojarzone jest to z nagrodami (nagrodą jest patrzenie na piękno) a nie lubimy osób brzydkich (karą jest patrzenie na brzydotę). Atrakcyjność wyjaśnia również tzw. efekt aureoli, czyli atrakcyjność jest czymś pozytywnym i powoduje, że efekt pozytywnej oceny rozlewa się na inne cechy danej osoby.
Nagrody i kary działają również w ten sposób, że następuje przeniesienie reakcji emocjonalnej (pozytywnej lub negatywnej) na dane osoby niezwiązane z nią bezpośrednio (np. niechęć do osób o śniadej cerze po zamachu terrorystycznym).
Teorie zgodności. Wg. teorii dysonansu poznawczego bardziej lubimy osoby, wobec których jesteśmy w porządku a mniej osoby, które krzywdzimy, (aby złagodzić dysonans i w obronie własnego obrazu siebie przypisujemy osobom, które krzywdzimy wiele negatywnych cech robimy to, aby usprawiedliwić swoje działanie i zaczynamy je tak traktować jakby były prawdziwe).
Im częściej widzimy daną osobę tym większą naszą sympatię ona budzi (im częstsze kontakty tym większe nasilenie naszej sympatii). Związane jest to z usuwaniem niepewności im lepiej znamy obiekt → tym mniejsze nasze obawy budzi → tym bardziej go lubimy.
Responsywność partnera są to działania (m.in. działania werbalne), które są odpowiedzią na reakcje (również wypowiedzi) partnera interakcji (np. podtrzymywanie kontaktu wzrokowego).
Bardziej lubimy osoby podobne pod jakimś względem do siebie a mniej osoby skrajnie od nas różne i skrajnie do nas podobne (podobny do nas → znaczy pozytywny i interesujący). Zbyt podobny może nudzić i powodować odczucia zagrożenia.
Wosińska, W. (2004). Psychologia życia społecznego (s.96-127 i 211--250). Gdańsk: GWP
Soliński, D. (2005). Techniki wpływu społecznego. (s. 30-46). Warszawa: Scholar
Ta sama sytuacja może być spostrzegana przez różne osoby w całkowicie inny sposób nawet, jeśli posiada ona cechy, które można obiektywnie zmierzyć. Wyróżnić można pewne ogólne reguły, które wpływają na to jak spostrzegamy otaczający nas świat zewnętrzny. Każdy człowiek ma pewne wyobrażenia, wiedzę, przekonania, doświadczenia, które powodują ze oceniamy daną informację w taki a nie inny sposób i są to tzw. społeczne schematy. Schematy te są zmienne tzn. że w wyniku nabywania przez nas wiedzy doświadczenia i one się zmieniają, jedne zanikają a na ich miejsce pojawiają się nowe np. mogę mieć schemat tego jak wygląda zebranie w pracy czy urodziny u babci. Aby człowiek mógł poprawnie funkcjonować w otaczającym go świecie dokonuje pewnych kategoryzacji w celu uproszczenia rzeczywistości. W tym celu tworzy pewne kategorie klasyfikujące ludzi i zjawiska, następnie łączy te kategorie w grupy na podstawie występujących pomiędzy nimi podobieństw. Kategorii mogą dotyczyć wieku, płci, pochodzenia etnicznego, ale mogą też obejmować pewne wyobrażenia o posiadających dane cechy np. wyobrażenie, że osoby otyłe mają duże poczucie humoru. Kategoryzacja pomaga sprawniej i szybciej poruszać się w świecie społecznym, w którym pełno jest różnorakich informacji. Schematy społecznego świata zawierają nie tylko wyobrażenia na temat rzeczy, zjawisk ze świata zewnętrznego, ale też są to wyobrażenia na temat naszych własnych zachowań i zachowań innych ludzi w nim uczestniczących. Nazywane są one skryptami i określają, co i kiedy można lub należy zrobić a w jakiej sytuacji nie. Skrypty pozwalają odnaleźć się jednostce w sytuacji społecznej. Każdy z nas posiada wiele różnych skryptów np. jak zachować się na ślubie a jak n pogrzebie, jak ubrać się na egzamin a jak na prywatkę. Skrypty te mogą być różne dla danej sytuacji w zależności od kultury. Z tworzeniem pewnych schematów związany jest problem fabrykowania faktów. Fabrykowanie zdarzeń odbywać się może na dwa sposoby. Pierwszy polega na tym, że zgodnie z naszymi schematami poznawczymi wyostrzamy pewne elementy, które pasują do naszych doświadczeń i wyobrażeń np. jeżeli widzę dwóch bijących się mężczyzn jeden jest ubrany elegancko a drugi jest ubrany w dres i w dodatku jest ogolony na łyso to jest wysokie prawdopodobieństwo że uznam, że bójkę rozpoczął mężczyzna ubrany na sportowo. Drugi sposób polega na tym, że pomijamy te elementy, które nie pasują do naszych wyobrażeń np. obserwując bójkę tychże dwóch mężczyzn nie zwrócę uwagi na to, że ten ubrany elegancko trzymał w ręku kastet. Innym filtrem, przez który odbieramy świat jest to, co myślą i mówią na dany temat inni ludzie. Ma to szczególne znaczenie, gdy nic nie wiemy na dany temat lub posiadane przez nas informacje są niejednoznaczne np. gdy nie znamy jakiejś osoby jesteśmy bardziej skłonni uwierzyć w to że jest ona niesympatyczna i złośliwa. Sądy o osobach konstruowane są najczęściej na podstawie pierwszego wrażenia. W szeregu badań udowodniono, że najważniejsze informacje to te, które otrzymaliśmy jako pierwsze o danej osobie, ponieważ są one najbardziej trwałe i zabarwiają (negatywnie bądź pozytywnie) informacje uzyskane później. Pewne cechy, na które zwracamy uwagę traktowane są jako ważniejsze od innych i nazywane są one cechami centralnymi, ponieważ mają decydujący wpływ na to, co sądzimy o danej osobie. Wrażenia i sądy nie zależą jedynie od cech centralnych, ale także od pozostałych cech, jakie dana osoba posiada (np. osoba odważna i uczynna kontra odważna i mściwa) oraz od celu oceniania. W zależności, w jakim celu dokonujemy oceny możemy zwracać uwagę na inne cechy tej samej osoby np. mężczyzna pracujący jako strażak w pracy jest odważny natomiast podczas wizyty u dentysty jest przerażony jest to tzw. poznawcze wczuwanie się. Dlatego tez pierwsze wrażenie skonstruowane w jednej sytuacji może okazać się nietrafione w innej np. osoba inaczej zachowuje się w domu, jest rozluźniona i dowcipna natomiast w pracy jest spięta i małomówna. Związany jest z tym podstawowy błąd atrybucji, czyli przypisywanie ludziom pewnych cech tylko na podstawie zaobserwowanych zachowań. Potrzeba podtrzymywania dobrego zdania o sobie samym powoduje, że jesteśmy skłonni do przeceniania opinii, że sprawiamy dobre wrażenie na innych. Ciekawym zjawiskiem jest odporność nieprawdziwych przekonań na zmiany – jest to tzw. efekt kotwicy. Możemy mówić tutaj o perseweracji przekonań, trudno jest wyeliminować już raz wytworzone przekonania nawet, jeśli udowodni się, że są one fałszywe. Badanie Kahneman i Tversky – w pytaniu użyto sugestii, która zadziałała jak kotwica. Ciekawym zjawiskiem jest zjawisko samospełniającego się proroctwa, polega ono na tym, że oczekiwania, jakie mamy wobec innych powodują, że osoby te właśnie tak zaczynają się zachowywać np. jeśli rodzic powtarza dziecku że z niego nic dobrego nie wyrośnie, ze nie da sobie rady z jakimś zadaniem. Dużym zagrożeniem w spostrzeganiu są automatyzmy, podczas których fakty zostają zinterpretowane stereotypowo, zgodnie z posiadanymi przez daną osobę schematami poznawczymi. Spostrzeganie automatyczne odbywa się gdy działają trzy podstawowe czynniki: jest presja czasowa, sytuacja jest silnie stresująca, jednostka działa w warunkach przeciążenia poznawczego. Błędy w spostrzeganiu i interpretowaniu rzeczywistości. Korelacje pozorne, czyli dopatrywanie się związków tam gdzie ich nie ma lub są bardzo słabe, prowadzi to z kolei do wybiórczego zniekształcania potwierdzeń, czyli do wyszukiwania informacji, które potwierdzają dane teorie a pomijania tych, które mogłyby im przeczyć np. słyszałam o korelacji pomiędzy liczbą urodzeń w danym regionie a liczbą bocianów. Iluzja sprawowania kontroli, czyli przekonanie o tym, że nad danym wydarzeniem można było zapanować, mimo że było ono przypadkowe. Błędy w ocenie prawdopodobieństwa wydarzeń. Istnieją pewne reguły, dzięki którym jesteśmy w stanie ocenić prawdopodobieństwo wystąpienia danego wydarzenia i są to heurystyki. Wyróżniamy heurystyki dostępności, czyli pewne skróty myślowe, to co jesteśmy sobie w stanie lepiej wyobrazić, to co łatwiej przychodzi nam do głowy. Heurystyki reprezentatywności, ocenianie prawdopodobieństwa wydarzeń odbywa się na podstawie ich typowości. Myślenie kontrfaktyczne polega na tym, że analizujemy wstecz pewne fakty najczęściej negatywne, ale mogą być tez pozytywne np. co by było gdybym wybrał inny kierunek studiów. Oceniamy ludzi na podstawie ich obserwowalnego zachowania. W zależności od atrybucji przyczynowych (czyli zwyczajnie przyczyn) możemy inaczej osądzić dane zachowanie. Wyróżnić można cztery rodzaje atrybucji. Atrybucje wewnętrzne - zależne od jednostki - stałe (cechy osobowości, inteligencja), zmienne (np. wysiłek w to włożony w osiągnięcie celu), Atrybucje zewnętrzne – cechy sytuacji – stałe (np. trudność zadania), zmienne (wykładowca był złośliwy). Ludzie maja tendencje do przypisywania powodzeń przyczynom wewnętrznym a niepowodzeń zewnętrznym. Teorie odpowiedniości – wnioskujemy, że ludzie są tacy jak się zachowują np. widząc osobę dającą datek na biednych pomyślę ze jest wrażliwa na los innych ludzi (ocena ta będzie bardziej trafna, jeżeli zachowanie tej osoby było dobrowolne i zamierzone a nie kwestia przypadku). Według teorii zgodności wyróżnić można 3 charakterystyczne cechy zachowania. a) konsekwencja – czy dane zachowanie powtarza się zawsze w określonych sytuacjach (np. czy student krytykuje wszystkie prezentacje wykładowcy) b) wyrazistość – występowanie danego zachowania w różnych sytuacjach (np. czy student krytykuje prezentacje innych wykładowców) c) zgodność – zgodność z zachowaniem innych osób w tej samej sytuacji (np. czy inni studenci również krytykują prezentacje tego wykładowcy).
Wpływ społeczny to oddziaływanie, które ma na celu, aby jednostka zachowała się w pewien sposób w efekcie może doprowadzić do zmiany postaw. Konformizm wobec większości to zmiana zachowania pod wpływem presji grupy jednak bez zmiany przekonań. Presja nie musi pochodzić od fizycznie obecnych tam osób, może to być wyobrażenie pewnych konsekwencji (a więc może być realne lub wyobrażone) – eksperyment Ascha; badani poddawali się presji grupy i udzielali błędnej odpowiedzi. Konformizm znikał, gdy presja pochodziła od jednej osoby a silnie widoczny był, gdy błędne opinie pochodziły, od co najmniej trzech osób. Zaobserwowano, że łatwiej jest przeciwstawić się presji grupy, gdy znajdzie się, chociaż jeden outsider, łatwiej wtedy samemu zachować nie nonkonformistycznie. Eksperyment Sherifa – badanie spostrzegania odległości, badani w grupach mieli ocenić odległość – następowała zmiana w poglądach, nie był to konformizm powierzchowny, wymuszony. Eksperyment Schachtera w grupach dyskutowano na różne tematy. Odegrano 3 różne role (odszczepieńca, który od początku do końca uparcie nie zgadzał się z grupą – początkowo grupa go przekonywała a potniej odrzuciła, rola całkowitego konformisty, który zawsze zgadzał się z grupą, przez co grupa poświęcała mu bardzo mało uwagi, rola nawróconego, który zmienił swoje poglądy pod wpływem argumentów grupy, tej osobie grupa poświęcała najwięcej czasu, traktował go bardzo przyjaźnie. Wyróżnić można sześć podstawowych reguł wpływu społecznego. 1. Reguła wzajemności mówi ze powinniśmy się odwdzięczyć za przysługę, za coś co otrzymaliśmy od innej osoby. Technika drzwi zatrzaśniętych przed nosem zakłada, że prośbę swoją poprzedzamy inna prośba trudna do spełnienia. Fakt, że osoba odrzuci prośbę trudniejszą sprawi że będzie bardziej skłonna spełnić prośbę łatwiejszą. 2. Zaangażowanie i konsekwencja. Zaangażowanie w jakąś działalność np. oszczędzanie wody oraz konsekwencja np. jeżeli raz wypowiedziałem jakieś poglądy to staram trzymać się tego i nie zaprzeczać sobie. Technika stopa w drzwiach zakłada, że prosimy o spełnienie prośby łatwiejszej, gdy ją spełni dana osoba będzie bardziej skłonna do spełnienia innej prośby, jest to tzw. uczenie uległości. Technika stopa w ustach zakłada, że jeśli najpierw zapytamy osobę o samopoczucie a później poprosimy o datek na cele charytatywne to będzie bardziej skłonna do włączenia się w taką akcję. 3. Społeczny dowód słuszności. Wyróżnić można dwie cechy konformizmu; wpływ normatywny i informacyjny. Wpływ normatywny – obserwując zachowanie innych ludzi jednostka sama może tak samo się zachować i jej zachowanie nie odbiega wtedy od normy, zachowuje się zgodnie z normami/zasadami panującymi w danej grupie, nie chcemy zostać wyrzutkami, przez swój konformizm i podporządkowanie stajemy się częścią grupy. Wpływ informacyjny – jednostka obserwuje zachowanie innych ludzi oraz ich wypowiedzi, traktuje to jako źródło informacji. Poszukujemy w opiniach i zachowaniach innych osób dowodu społecznej słuszności. Informacje te są szczególnie cenne gdy znajdujemy się w nieznanej lub niejednoznacznej dla nas sytuacji. Wpływ ten prowadzi do zmiany przekonań i nazywany bywa „nawróceniem” lub osobistą akceptacją. 4. Lubienie i sympatia. Częściej i chętniej spełniamy prośby osób, które lubimy, osób atrakcyjnych, osób które są do nas pod jakimś względem podobne. 5. Autorytet. Jesteśmy w stanie spełniać prośby najczęściej osób, które są dla nas autorytetami. Wskaźniki bycia autorytetem są zmienne (może to być elegancki ubiór, dyplomy, odznaczenia, medale, duże biurko, gabinet itp.). Badanie S. Miligrama wykazało ślepe posłuszeństwo wobec autorytetu. Wnioski z badania: a) fizyczny i emocjonalny dystans sprawcy wobec ofiary (gdy badany był w innym pomieszczeniu niż uczeń i nie słyszał reakcji na karę większa tendencja do karania) b) gdy był bezpośredni kontakt autorytetu z badanym większa tendencja do posłuszeństwa niż np. gdy autorytet wydawał polecenia przez telefon. c) gdy zamiast autorytetu ktoś w jego zastępstwie mniejsza tendencja do podporządkowania się d) zaobserwować można wpływ prestiżu instytucji jaka reprezentuje autorytet e) dylemat wobec wyboru pomiędzy dobrym i złym autorytetem. Wpajanie posłuszeństwa może odbywać się poprzez: zwiększanie dystansu pomiędzy autorytetem a podwładnym wykonującym rozkazy, rutynizacja, czyli zmniejszanie wagi odczuwanego przez sprawcę czynu czy sytuacji poprzez powtarzanie czynu lub zachowania, jest to stopniowe przyzwyczajanie się, umniejszanie wielkości okrutnego czynu przez podzielenie go na fragmenty. 6. Reguła dostępności. Teoria reaktancji zakłada, że gdy odbierzemy osobie możliwość wyboru działania spowoduje stan zagrożenia, który w konsekwencji spowoduje chęć odzyskania swobody. Niedostępność dóbr i informacji powoduje, że są one dla nas jeszcze bardziej ważne, bardziej je cenimy. Efekt reaktancji może wystąpić w rożnych dziedzinach życia np. reaktancja religijna – w czasie komunizmu ludzie na znak protestu chodzili do kościoła, reaktancja polityczna – np. książki zakazane cieszą się dużą popularnością, wiele osób chce je przeczytać tylko właśnie, dlatego że są zakazane, reaktancja konsumencka - poczucie, że wolność konsumenta jest ograniczana np. przez wycofywanie produktu, efekt Romea i Julii - rodzice odradzając córce chłopaka, z którym się spotyka mogą spowodować, że jeszcze bardziej będzie chciała z nim być i np. w efekcie ucieknie z nim z domu, aby potajemnie wziąć ślub, jeżeli natomiast przejdą z tym do porządku dziennego mogą sprawić, że córka straci nim zainteresowanie z czasem w sposób naturalny.
Koncepcja form społecznej przewagi to umiejętność wpływania na zachowanie innych pomimo wykazywanego przez nich oporu. Przewaga oparta na nagrodach, ale osoba musi cenić te dobra, musi być uzależniona od danej osoby, obietnica nagród musi być wiarygodna. Przewaga oparta na przymusie, kary są tutaj narzędziem uległości. Przewaga uprawomocniona, poprzez społeczne usankcjonowania np. mandaty. Przewaga charyzmatyczna opiera się na poczuciu identyfikacji z drugą osobą, która jest podziwiana i szanowana. Przewaga eksperta oparta na przekonaniu, że posiada on wiedzę z danej dziedziny. Przewaga informacyjna posiadanie dostępu do jakichś informacji np. szantaż.
Uległość wobec mniejszości to oddziaływanie jednostki na grupę osób. Gdy jednostka głosi swoje poglądy w grupie pojawia się rozłam. Mniejszość spostrzegana może być jako elita. Osoby mające poglądy mniejszości uważają, że ich sądy są trafniejsze i przeceniają liczbę osób podzielających ich poglądy. Mają moralne poczucie wyższości. Te 3 cechy składają się na syndrom tzw. wojującej mniejszości.
Wosińska, W. (2004), Psychologia życia społecznego (s.431-454 i 466-497), Gdańsk, GWP
Agresja od zarania dziejów była obserwowana nie tylko w zachowaniu zwierząt, ale i człowieka. Agresję rozumie się przez zachowanie, które ma na celu dokonanie krzywdy innej osobie lub obiektowi. Agresja może być zarówno fizyczna np. kopnięcie kolegi lub werbalna np. powiedzenie koleżance ze złością że jest głupia. Przyczynami agresji może być chęć zemsty, odegrania się na innej osobie, zazdrość, pokazanie swojej wyższości itp. Agresja może być oparta na wrogości np. pobicie brata, pobicie koleżanki w szkole, obejmuje zarówno fizyczny jak i psychiczny atak. Agresja symboliczna powstaje wtedy, gdy osoba atakuje cos co jest cenne dla innej osoby. Mogą to być zarówno dobra materialne np. zniszczenie zdjęcia, które było bardzo ważne dla danej osoby, bo było ze zmarłą już matką lub dobra psychologiczne np. poprzez odrzucenie koleżanki z grupy czuje się ona upokorzona i samotna. ...
msteacher1979