Kirkor S. - Legia Nadwiślańska 1808 - 1814.pdf - napoleonka - siomak

OFICYNA POETìW I MALARZY

Londyn 1981

Z dawnych legionw DĢbrowskiego pozostaþy tylko jeden puþk piechoty i puþk jazdy w sþuŇbie

Krlestwa Neapolitaıskiego. Gdy Prusy podjħþy wojnħ z FrancjĢ i ich armia legþa rozbita pod Jena

(14 paŅdziernika 1806 r.); gdy zaĻwitaþa nadzieja uwolnienia zaboru pruskiego Polski, wszyscy ci

legioniĻci pragnħli powrotu do kraju. Napoleon wezwaþ z Wþoch do swej kwatery gþwnej gen.

DĢbrowskiego i wkrtce potem w Poznaniu, Kaliszu i Warszawie zaczħþa siħ tworzyę nowa armia

polska. Legiony mogþy stanowię dla tej armii doskonalĢ kadrħ i takie byþy plany gen.

DĢbrowskiego 1) . Mimo duŇych strat, jakie puþk piechoty ponisþ w lipcu 1806 r. w walkach z

Anglikami i powstaıcami w Kalabrii, w puþku tym byþo wedþug wykazw z marca 1807 r. 98

oficerw i 2.610 podoficerw i Ňoþnierzy. W puþku jazdy byþo 586 uþanw i ci najwczeĻniej, bo juŇ

w lutym 1807 r., zostali wezwani do Wielkiej Armii 2) , Krl Neapolu Jzef, brat cesarski, niechħtnie

oddawaþ ten puþk i zdaje siħ w ostatniej chwili czħĻę puþku zatrzymaþ dla swej gwardii.

Puþk jazdy legionw byþ wwczas jedynym puþkiem w armii francuskiej uzbrojonym w lance.

Gen.DĢbrowski sformowaþ go w 1799 r. z byþych kawalerzystw, znajdujĢcych siħ w puþkach

pieszych legionw. Puþk ten wsþawiþ siħ w rŇnych bojach we Wþoszech i pod Hohenlinden.

Utrzymaþ swe lance, choę nie byþy przewidziane w regulaminach francuskich 3) .

Napoleon poczĢtkowo zdawaþ siħ byę przychylnie nastawiony do planw gen. DĢbrowskiego i

chciaþ wszystkich Polakw sprowadzię z Wþoch do Polski. Potem zmieniaþ swe wezwania posyþane

do krla Jzefa do Neapolu. W szczupþej armii krla Jzefa Polacy stanowili jednostkħ bardzo

cennĢ, nieþatwĢ do zastĢpienia, pragnĢþ wiħc krl zatrzymaę ich u siebie w moŇliwie jak

najwiħkszej liczbie. Napoleon braþ to pod uwagħ i nie nalegaþ na szybki odmarsz oddziaþw

piechoty polskiej. Na razie wezwaþ tylko dowdcħ puþku piechoty, pþk. Grabiıskiego, ktrego

mianowaþ generaþem brygady, oraz zadowoliþ siħ przybyciem 16 oficerw tego puþku 4) .

Napoleon zmieniþ swj poglĢd nie tylko co do liczby legionistw sprowadzanych z Wþoch, ale

takŇe co do ich przeznaczenia. JuŇ nie myĻlaþ o zþĢczeniu ich z nowa armiĢ polskĢ, a zdecydowaþ

uŇyę ich jako zalĢŇek nowej legii polskiej w sþuŇbie francuskiej. W tym celu mieli byę zatrzymani

na ĺlĢsku w ramach 9. korpusu armii, ktrym dowodziþ brat cesarski, ksiĢŇħ Hieronim. Zanim

przyszli na ĺlĢsk uþani, zanim wyszedþ z Neapolu pierwszy oddziaþ piechoty legionowej, Napoleon

wydaþ w Brzeziu (Finkenstein) dekret z 5 kwietnia 1807 r. o organizacji wojsk polskich,

przychodzĢcych z Wþoch 5) .

Dekret ten stanowiþ, Ňe:

1) puþk polskich lansjerw bħdzie nadal utrzymywany ze skarbu cesarskiego i ma siħ skþadaę z 4

szwadronw po 300 ludzi (razem 1200 lansjerw),

2) piesza legia polska bħdzie rwnieŇ pþatna ze skarbu cesarskiego, bħdzie powiħkszona do 6

batalionw w trzech puþkach, po 9 kompanii w batalionie i po 150 ludzi w kompanii (razem 8.100

ludzi oraz okoþo 100 ludzi w sztabie).

Dekret stanowiþ dalej, Ňe dyrektor Wojny Komisji RzĢdzĢcej w Warszawie (wymienionej w

dekrecie jako rzĢd polski) skieruje do Wrocþawia dla skompletowania tych puþkw 6.600 rekrutw

z Polski. Miaþ takŇe przesþaę do ksiħcia Hieronima listħ nazwisk oficerw dla tej nowej formacji,

umieszczajĢc na niej tych Polakw, ktrzy sþuŇyli dawniej w legiach wþoskich i naddunajskiej. To

ostatnie zlecenie wskazuje wyraŅnie, Ňe w rozumieniu Napoleona nowa legia polska miaþa byę

kontynuacjĢ dawnych legii, ktre sþuŇyþy pod jego sztandarami.

Z porwnania etatw nowej formacji, 1200 uþanw i 8200 w piechocie, z liczbĢ rekrutw, ktrych

miaþ przysþaę Ks. Jzef Poniatowski, wynika, Ňe Napoleon liczyþ na przybycie z Neapolu 2.800

ludzi. Faktycznie przybyþo ich duŇo mniej. Puþk uþanw w sile ok. 500 koni prowadziþ ĻwieŇo

mianowany majorem uþanw Piotr ĺwiderski, przedtem sþuŇĢcy zaszczytnie w piechocie. Puþk ten

przyszedþ do ĺwidnicy 14 maja i juŇ nastħpnego dnia odznaczyþ siħ, rozbijajĢc oddziaþ pruski pod

Szczawnem (Salzbrun), biorĢc jeıcw i armaty.

Nie jest jasna sprawa, jak wielu ludzi przyszþo na ĺlĢsk z puþku piechoty. JeĻli w tym puþku byþo w

marcu okoþo 2700 ludzi, zaĻ krl Jzef wedþug znanych raportw zatrzymaþ i wcieliþ do rŇnych

oddziaþw swojej armii 1.192 Ňoþnierzy, poza tym w Neapolu pozostaþo inwalidw i chorych w

szpitalu 162 Polakw, zatem po odjħciu tych liczb ze stanu puþku w marcu naleŇaþoby przyjĢę, Ňe

okoþo 1350 oficerw i szeregowych przeszþo w rŇnych terminach z Neapolu na ĺlĢsk 6) .

Puþk uþanw braþ udziaþ w obleganiu Kþodzka, ktre kapitulowaþo 24 czerwca. Z dniem 1 lipca

puþkownikiem i dowdcĢ puþku uþanw zostaþ Jan Konopka, Stanisþaw Klicki zostaþ awansowany

na majora. Wobec nieobecnoĻci na ĺlĢsku pþk. Konopki mjr. ĺwiderski w myĻl rozkazu gen.

Grabiıskiego z 11 lipca 1807 r. miaþ zdaę mjr. Klickiemu komendħ puþku uþanw, sam zaĻ byþ

przewidziany na dowdcħ 3. p. piechoty Legii 7) . Po zwyciħstwie Napoleona pod Friedlandem zostaþ

8 lipca zawarty pokj w TylŇy, a wiħc i na ĺlĢsku walki ustaþy. Do koıca broniþa siħ tylko jedna

twierdza, Srebrna Gra.

DowdcĢ Legii byþ Jzef Joachim Grabiıski. Dawny oficer koĻciuszkowski, miaþ przeszþoĻę doĻę

burzliwĢ; od marca 1802 r. byþ szefem 1. pþbrygady polskiej we Wþoszech, 25 marca 1807 r. zostaþ

mianowany francuskim generaþem brygady. Puþkami piechoty dowodzili: 1. puþkiem pþk Jzef

Chþopicki; 2. puþkiem Szymon Biaþowiejski, mianowany 19 stycznia 1807 r. majorem, 1 lipca 1807

r. puþkownikiem; 3. puþkiem Piotr ĺwiderski, rwnieŇ mianowany 1 lipca 1807 r. puþkownikiem.

Jako datħ powstania 1. puþku Legii przyjħto 7 czerwca 1807 r. 8) , pŅniej powstaþy puþki 2. i 3.

Faktycznie jednak wszystkie puþki piechoty nowej Legii zostaþy sformowane juŇ po zawarciu

pokoju.

Dekret z 5 kwietnia dawaþ tej legii nazwħ Legii polskiej, ale po pokoju w TylŇy byþa to nazwa

politycznie niedogodna, wiħc w praktyce przyjħto nazwħ Legii polsko-wþoskiej (Legion Polacco-

Italienne), choę nie zostaþa ona ustalona Ňadnym dekretem. Przyjmowano przysþanych z Ksiħstwa

Warszawskiego rekrutw, takŇe ochotnikw oraz dezerterw z armii pruskiej 9) . SĢdzĢc z brzmienia

nazwisk byþo wĻrd nich wielu Niemcw. Wtedy wstĢpili do Legii Jerzy Fryderyk Kitz oraz jego

brat Franciszek, dwaj lekarze wojskowi, dawniej pruscy, teraz legionowi. Byli to ĺlĢzacy, ich

nazwisko pewnie brzmiaþo przed zniemczeniem Kic lub Kyc. ĺlĢzakiem byþ takŇe porucznik Jan

Gorgon z Pszczyny. Zgþosiþo siħ teŇ we Wrocþawiu wielu mþodych ludzi z dobrych rodzin, ktrzy

brak doĻwiadczenia bojowego zastĢpię mieli zapaþem i oglnym wyksztaþceniem. Gen. Grabiıski,

korzystajĢc z upowaŇnienia ksiħcia Hieronima, dawaþ im nominacje na podporucznikw i rozsyþaþ

po puþkach 10) . To umoŇliwiþo potem awansowanie przybywajĢcych z Wþoch oficerw legionowych.

Jako Ňoþnierzy wcielono do Legii wielu Polakw z armii pruskiej, nie zawsze pytajĢc ich o zgodħ.

Gen. Grabiıski pisaþ 26 czerwca 1807 r. do pþk. Biaþowiejskiego, Ňe we Wrocþawiu w klasztorze

zwanym Minoriten znajdujĢ siħ jeszcze pomiħdzy ĺlĢzakami Polacy, ktrych naleŇy spiesznie

wybraę i do puþku wcielię ánie pytajĢc siħ o ich dobrĢ ochotħ, aby tylko byli PolacyÑ. Gdy do

klasztoru Bernardynw we Wrocþawiu przysþano kilkuset jeıcw pruskich z Kþodzka, gen.

Grabiıski poleciþ posþaę do nich oficera, by spisaþ wĻrd nich Polakw, po czym zamierzaþ uzyskaę

od komendanta placu rozkaz, by tych jeıcw przeprowadzono do koszar dla wcielenia do 2. p.

Legii 11) . RŇnym byþ wiħc element, z ktrego powstaę miaþa Legia polsko-wþoska. Mimo to

oficerowie, podoficerowie i Ňoþnierze legionowi wnieĻli do nowej formacji tego Ňoþnierskiego

ducha i te polskie uczucia, ktre oŇywiaþy legiony DĢbrowskiego. Dziħki temu Legia polsko-

wþoska, nazwana potem NadwiĻlaıskĢ, byþa nowym legii wþoskich wcieleniem, ich dalszĢ

kontynuacjĢ. Tak to pojmowaþ jej dowdca, gen. Grabiıski, i daþ temu wyraz przez to, Ňe do obsady

oficerskiej Legii wþĢczyþ tych oficerw z 1. puþku piechoty polskiej, ktrzy w lipcu 1806 r. w czasie

niepomyĻlnych walk przeciw Anglikom w Kalabrii dostali siħ do niewoli angielskiej.

Pierwszy puþk piechoty polskiej, dowodzony przez Grabiıskiego, byþ wtedy w sþuŇbie krla

Neapolu, obecnie Legia wchodziþa w skþad armii francuskiej, a wiħc wþĢczenie tamtych oficerw-

jeıcw do listy oficerw nowej Legii niewĢtpliwie nie mogþo nastĢpię bez aprobaty francuskiej.

Praktycznie miaþo ono to znaczenie, Ňe ci oficerowie w razie powrotu z niewoli wchodzili od razu

na stanowiska, rezerwowane dla nich w nowej Legii.

Formowanie nowej Legii postħpowaþo stosunkowo szybko. W dniu 10 sierpnia 1807 r. w puþkach

piechoty byþo juŇ 91 oficerw (nie liczĢc oficerw w niewoli) oraz 4.246 podoficerw i Ňoþnierzy.

Stanowiþo to wiħcej niŇ poþowħ stanu liczbowego przewidzianego w dekrecie. Puþk uþanw osiĢgnĢþ

juŇ prawie peþny stan etatowy, gdyŇ byþo w nim 37 oficerw oraz 1.097 podoficerw i uþanw.

Poza tym oficjalny wykaz podawaþ, Ňe w drodze z Wþoch byþo 23 oficerw oraz 268 podoficerw i

Ňoþnierzy 12) . Rezultat paru miesiħcy prac organizacyjnych zdawaþ siħ byę zadowalajĢcy.

Berent podaje piħkny opis defilady odrodzonego wojska polskiego na Placu Saskim w Warszawie.

BiorĢ w niej udziaþ bataliony Legii NadwiĻlaıskiej i dawna kapela legionowa gra áMarsz, marsz

DĢbrowskiÑ. Jest to bþĢd. Nie byþo danym wejĻę do Polski dawnym legionowym oddziaþom, nie

speþniþy siħ dla nich sþowa Mazurka DĢbrowskiego áza twoim przewodem, zþĢczym siħ z

narodemÑ 13) . Jak dþugo nowa Legia staþa na ĺlĢsku, legioniĻci liczyli na to, Ňe stĢd przejdĢ do

Ksiħstwa Warszawskiego. Zapytani, takie wyrazili Ňyczenie 14) . Ale Napoleon zdecydowaþ inaczej.

WĻrd braci legionowej byþy silnie rozwiniħte sympatie republikaıskie i idee demokratyczne, moŇe

wiħc Napoleon nie Ňyczyþ sobie, aby ten ferment przeszedþ do nowego wojska polskiego. A moŇe po

prostu chciaþ zatrzymaę tych doskonaþych Ňoþnierzy i oddaę ich chwilowo bratu Hieronimowi, jako

wsparcie na jego nowym westfalskim tronie. W Warszawie przebywaþ jeszcze marsz. Davout i do

niego Napoleon wysþaþ z Fontainebleau 13 paŅdziernika 1807 r. zawiadomienie, Ňe Legia polsko-

wþoska i puþk lansjerw majĢ przejĻę do sþuŇby krla Westfalii 15) . Napoleon polecaþ wiħc, by rzĢd

polski wyjaĻniþ legionistom, iŇ nie moŇe ich przyjĢę do swej sþuŇby, gdyŇ nie ma na to Ļrodkw

finansowych. Przykro brzmi w tym liĻcie argument Napoleona, Ňe rzĢd polski nie moŇe nawet

opþacię Legionu Pþnocnego, ktry wszedþ w skþad armii Ksiħstwa Warszawskiego,

podczas gdy Napoleon mgþby przejĢę go w ciħŇar swego skarbu. Istotnie skarb Ksiħstwa byþ w

trudnej sytuacji, co byþo rezultatem zniszczeı wojennych i naþoŇonych naı ciħŇarw oraz

pogarszajĢcej siħ sytuacji ekonomicznej na skutek blokady kontynentalnej. Nie bez wpþywu byþo

takŇe odebranie skarbowi wielu dbr narodowych, rozdanych marszaþkom i generaþom francuskim

w formie donacji cesarskich 16) .

Marszaþek Mortier, dowodzĢcy teraz na ĺlĢsku, zakomunikowaþ 14 paŅdziernika gen. Grabiıskiemu

decyzjħ cesarza o przekazaniu Legii krlowi Westfalii. Ks. Hieronim poznaþ na ĺlĢsku polskich

legionistw, podobno ich polubiþ i na pewno pragnĢþ ich zatrzymaę w swej sþuŇbie. W czasie

rokowaı pokojowych w TylŇy Napoleon zamierzaþ oderwaę ĺlĢsk od Prus i utworzyę z niego

osobne paıstwo dla ks. Hieronima. Plan ten upadþ wobec stanowczej opozycji Aleksandra i ks.

Hieronim dostaþ krlestwo Westfalskie. Dla legionistw inne znaczenie miaþaby sþuŇba dla ks.

Hieronima na ĺlĢsku, niŇ w Westfalii. Rozkaz wymarszu ze ĺlĢska i ponownego oddalenia siħ od

kraju napeþniþ ich uczuciem rozczarowania i goryczy. Najbardziej gorszyþy ich pomruki niektrych

rodakw, Ňe w pogoni za chlebem oni tak po obcych ziemiach tuþajĢ siħ. Mieli Ňal do rzĢdu w

Warszawie, Ňe nie upomniaþ siħ o nich. OskarŇali ministrw polskich o krtkowzrocznoĻę. Stary

legionista, major Szott, pisaþ o nich wymownie: áCi ludzie zapominajĢ, albo nie widzĢ, Ňe za

jednym skinieniem, za jednym rozkazem Imperatora caþe wojsko Ksiħstwa Warszawskiego moŇe

pjĻę do Dalmacji, a stamtĢd do Abisynii nawet, jeŇeli tego bħdzie On widziaþ potrzebħ; wszakŇe

mamy Hiszpanw w Hamburgu, a regiment Izenburga w Neapolu, ale cŇ poradzię z ogolonymi

þbamiÑ 17) . Nie olĻniþa legionistw gwiazda Napoleona, nie stali siħ jego najemnikami i tylko

polskiej sprawie sþuŇyę pragnħli.

Wszystkie cztery puþki Legii opuĻciþy ĺlĢsk przed koıcem paŅdziernika 18) . Legia poszþa przez

Frankfurt nad OdrĢ i Kostrzyn do Berlina. W stolicy Prus byþa trzy dni, odbywaþy siħ popisy i

manewry Legii przed marszaþkiem Victorem, ktry tam dowodziþ. Rozkaz z kwatery cesarskiej w

Fontainebleau z 23 paŅdziernika polecaþ, by 1. puþk Legii wyszedþ z Berlina 8 listopada 1807 r.,

zatrzymaþ siħ w Magdeburga w dniach 12 i 13 listopada i przyszedþ do Kassel, stolicy nowego

krlestwa westfalskiego, 22 listopada 19) .

Inne puþki Legii szþy za 1. puþkiem, rozdzielone miħdzy sobĢ jednym dniem marszu, z wyjĢtkiem

puþku jazdy, ktry najpewniej przyszedþ pierwszy do Kassel. Do sþuŇby westfalskiej przeszli

formalnie 11 listopada. Do Kassel miano wysþaę z Ksiħstwa Warszawskiego nowych rekrutw by

podnieĻę stan Legii, piechoty i jazdy, do okoþo 8000 ludzi. Faktycznie jednak to nie nastĢpiþo.

Posþano natomiast do Westfalii pierwszy puþk huzarw polskich w sþuŇbie francuskiej 20) . Puþk ten

liczyþ niewiele ponad 500 ludzi. Po jego rozwiĢzaniu siedmiu oficerw oraz czħĻę podoficerw i

Ňoþnierzy przeszþa do puþku uþanw 21) . Kilku oficerw huzarskich zaangaŇowano do gwardii

westfalskiej, z nich czterech przeszþo potem do puþku uþanw. ZaĻ szeĻciu oficerw huzarskich

weszþo do puþkw piechoty Legii. Inni oficerowie huzarzy wrcili do Ksiħstwa Warszawskiego.

Nowi oficerowie w puþku uþanw otrzymali nominacje z datĢ 10 stycznia 1808 r.

Pobyt legionistw w Westfalii nie byþ dþugi. Gmatwaþy siħ sprawy w Hiszpanii, zaczynaþ siħ groŅny

okres dla cesarstwa, poczĢtek nieszczħsnej awantury hiszpaıskiej. Autor nowej biografii angielskiej

o Napoleonie napisaþ, Ňe od czasu podjħcia przez Angliħ nowej wojny z FrancjĢ (18 maja 1803 r.)

wszystkie wojny Napoleona miaþy charakter defensywny w tym sensie, Ňe wypþywaþy z wojny z

AngliĢ. ZaĻ A. P. Taylor w swej nowej pracy o przyczynach wojen napisaþ, Ňe u poczĢtku wojen

napoleoıskich byþ w rzeczywistoĻci nie sam Napoleon, a Anglicy. Nie jest to teza nowa, tak

twierdziþ Napoleon i taka myĻl przewijaþa siħ u wielu autorw francuskich; nowym jest jednak to,

Ňe takĢ tezħ sformuþowaþ w sposb jasny i brutalny historyk angielski tej miary, co A.. P. Taylor 22) .

Wojna z AngliĢ spowodowaþa, Ňe po klħsce Prus Napoleon wydaþ w Berlinie 21 listopada 1806 r.

dekret o blokadzie kontynentalnej Anglii, zakazujĢcy wszelkiego handlu towarami angielskimi. Na

tle sporu o przestrzeganie tej blokady Francuzi zajħli Portugaliħ, jej krl z dworem i ministrami

uszli do Brazylii. W Lizbonie objħþy rzĢdy nowe wþadze, faktycznym wþadcĢ byþ dowdca

francuski gen. Junot. Hiszpanie wspierali Francuzw w wyprawie portugalskiej, wojska francuskie

przechodziþy przez Hiszpaniħ.

Hiszpania byþa zwiĢzana traktatem z FrancjĢ i mogþa odegraę duŇĢ rolħ w wojnie z AngliĢ. Ale w

tej wojnie Napoleon potrzebowaþ Hiszpanii silnej i lojalnej, a nie sþabej i niepewnej. Tymczasem

pod rzĢdami zdegenerowanych Burbonw Hiszpania popadaþa w stan coraz wiħkszej anarchii. Krl

Karol IV byþ caþkowicie w rħkach swego ministra Godoya. Ten byþy gwardzista krlewski drogĢ

przez sypialniħ krlowej doszedþ do najwyŇszych zaszczytw i wþadzy. RzĢdziþ Ņle, byþ

znienawidzony przez ludnoĻę. Gdy doszþo do konfliktu miħdzy parĢ krlewskĢ i Godoyem z jednej

strony, a nastħpcĢ tronu Ferdynandem, ksiħciem Asturii, z drugiej strony, wszystkie sympatie

ludnoĻci i wszystkie jej nadzieje skupiþy siħ okoþo osoby Ferdynanda. Te gorszĢce spory, ten

rosnĢcy chaos pchaþy Napoleona do coraz wiħkszej ingerencji w sprawy hiszpaıskie.

Napoleon wahaþ siħ, jakĢ formħ nadaę swej ingerencji. Tak Karol IV jak i Ferdynand zabiegali o

jego poparcie. Ferdynand prosiþ, by Napoleon daþ mu za Ňonħ ksiħŇniczkħ z rodu Bonapartych.

Innym torem potoczyþaby siħ historia, gdyby Napoleon poparþ Ferdynanda.

Nie byþ on wiele wart ani jako czþowiek, ani w pŅniejszych latach jako krl, ale nie o to chodziþo.

PrzyszþoĻę miaþa pokazaę, Ňe szerokie masy narodu hiszpaıskiego byþy fanatycznie, zabobonnie

niemal, przywiĢzane do swej dynastii, w niej widziaþy uosobienie swej niepodlegþoĻci. To nie byþ

nard francuski, ktry swego krla posyþaþ na szafot. To nie byþ nard, przez ktry przeszþy drŇenia

wolnoĻciowe, idee Jean Jacques Rousseau i encyklopedystw, pragnienie zrzucenia ciħŇarw

Kirkor S. - Legia Nadwiślańska 1808 - 1814.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: