Radzenie sobie ze stresem Marek Aureliusz, panuj�cy w II w. cesarz rzymski i filozof, doradza�, by rzuci� wyzwanie �s�dziemu�, kt�rego nosimy w sobie : �Odrzu� jego wyroki, a wszystko stanie si� proste... Rzeczy s� takie, jakimi czyni je Twoja opinia, a ta opinia mieszka w Tobie. Mo�esz j� odmieni�, kiedy tylko zechcesz, a w�wczas granice same si� wyg�adz� i wszystko si� uciszy: morze spokojne, niebo bezchmurne�. Wed�ug Marka Aureliusza, zmieniaj�c w�asn� ocen� sytuacji, mo�emy sta� si� spokojniejsi i mniej zestresowani. W ci�gu ostatnich czterdziestu lat podej�cie takie zyska�o aprobat� psycholog�w, a przeprowadzane przez nich badania potwierdzi�y skuteczno�� tej metody w rozwi�zywaniu problem�w zwi�zanych ze stresem. Wielu wydarze� i sytuacji �yciowych nie jeste�my w stanie przewidzie�, a tym samym unikn��, bo s� nag�e, nieoczekiwane. Nie mo�emy r�wnie� ca�kowicie odizolowa� si� od innych ludzi, od wp�ywu czynnik�w biologicznych i fizycznych na nasz organizm. Ale do wielu z tych wydarze� mo�emy pr�bowa� nie dopuszcza�, a tym samym ochroni� nasz organizm przed ich wp�ywem. Zgodnie z hipotez� M. Reuchlina, ka�dy cz�owiek dysponuje wieloma sposobami adaptacji, z kt�rych jedne s� �atwiej, a inne trudniej uruchamiane u tego samego osobnika. A zatem istnieje wiele dost�pnych cz�owiekowi sposob�w przystosowania si� do okre�lonych warunk�w, przy czym ich skuteczno�� jest r�na. Jedni ludzie stale unikaj� trudnych sytuacji, inni aktywnie pr�buj� poradzi� sobie, co mo�e skutkowa� utrwaleniem si� takiego a nie innego sposobu adaptacji. W zakresie wykorzystywanych strategii radzenia sobie ze stresem istnieje pomi�dzy lud�mi du�e zr�nicowanie. Jedni podejmuj� dzia�ania s�u��ce zwalczeniu stresu, uporaniu si� z trudno�ciami, inni ograniczaj� si� do �obrony� tzn. do poprawienia swojego samopoczucia, opanowania objaw�w stresu. Pierwsz� z postaw mo�na nazwa� walcz�c�, drug� obronn�. W ka�dej z tych strategii pojawia si� dalsze zr�nicowanie pomi�dzy lud�mi. Wybieraj�c bezpo�rednie dzia�anie skierowane na stresory ludzie mog� reagowa� unikaniem lub ucieczk�, mog� tak�e atakowa� fizycznie. Mog� r�wnie� zastosowa� mechanizmy obronne: racjonalizacj�, intelektualizacj�, techniki t�umienia, wypierania ze �wiadomo�ci, zaprzeczania l�kowi itp. Nie ma jednej uniwersalnej recepty, skutecznego sposobu, przepisu na poradzenie sobie, pokonanie stresu. Efektywno�� tych sposob�w zale�y od wielu czynnik�w. Wynikaj� one z tego, jaki jest cz�owiek w sensie biologicznym, jak i psychicznym � jakie ma cechy, jak funkcjonuje jego organizm, a zw�aszcza uk�ad nerwowy. Nie bez znaczenia jest tak�e osobowo��, inteligencja, �obycie� ze stresem oraz to, w jakich warunkach stresowych trzeba funkcjonowa� (jak bardzo s� one z�o�one i jak silne wp�ywaj� ). Ludzie szukaj�, ucz� si� rozmaitych sposob�w radzenia sobie ze stresem, na�laduj�c innych, albo metod� �pr�b i b��d�w� ale s� i tacy, kt�rzy pozostaj� bierni. Spos�b, kt�ry zastosujemy, wykorzystamy na uporanie si� ze stresem, zale�y od rodzaju sytuacji stresowej, od intensywno�ci stresu oraz od indywidualnych w�a�ciwo�ci cz�owieka. Z. Ratajczak (2000, str.75) zak�ada istnienie czterech strategii zaradczych tworz�cych okre�lon� sekwencj� dzia�a�, podyktowan� przez tzw. rozw�j sytuacji zagro�enia (takie sytuacje to rozw�d, utrata pracy, egzamin... ): * Strategia prewencyjna, mo�na j� zastosowa� przed nast�pieniem zagro�enia, kt�re mo�e mie� miejsce w przewidywalnej przysz�o�ci. Zapobieganie wydaje si� by� najbardziej sensowne, oszcz�dne a tym samym najbardziej do zaakceptowania. Jest si� ju� psychicznie przygotowanym, a tak�e jest czas, by lepiej si� przygotowa� i wykorzysta� p�niej swoje zasoby w walce z zagro�eniem. * Strategia walki, ataku, aktywnego mierzenia si� z �agresywnym� czynnikiem bezpo�rednio zagra�aj�cemu �yciu, zdrowiu itp. Wydatek energetyczny i intelektualny jest tu ogromny. Nie zawsze jest to strategia optymalna. * Strategia obrony (ochrony) siebie, oszcz�dzania si� i �rodk�w, ukrywania si�, zas�aniania i czekania, a� zagro�enie zmniejszy si� samo. To jednak mo�e nie nast�pi�. * Strategia ucieczki to powszechnie znany spos�b radzenia sobie w tzw. sytuacjach beznadziejnych, gdy ju� nic nie mo�na zrobi�, zmieni�. Cz�owieka ogarnia w�wczas poczucie bezradno�ci, niemo�no�ci, a takie odczucia same w sobie tworz� syndrom rzeczywistej bezradno�ci i rzeczywistego braku si�. Radzenie sobie ze stresem wg Lazarusa R. Lazarus okre�la stres jako szczeg�lny rodzaj relacji cz�owiek � �rodowisko, kt�ry wynika ze sposobu oceny sytuacji, w kt�rej si� znale�li�my oraz w�asnych mo�liwo�ci radzenia sobie z sytuacj�. Gdy sytuacja zostanie okre�lona jako stresowa, w konsekwencji pojawi� si� negatywne emocje, kt�re pobudzaj� cz�owieka do dzia�ania celem zmiany warunk�w (sytuacji), albo do �z�agodzenia� emocji. Radzenie sobie jest zbiorem czynno�ci ukierunkowanych na walk� z zagro�eniem (Lazarus, Folkman, 1984). W zale�no�ci od natury owego zagro�enia proces ten mo�e by� bardzo z�o�ony i ostatecznie mie� tw�rczy charakter. Aktywno�� zaradcza tym si� r�ni od tej normalnej aktywno�ci, nastawionej na osi�gniecie celu, �e przebiega w warunkach zak��cenia r�wnowagi, �e jest aktywno�ci� utrudnion�, zagro�ona i potencjalnie zagra�aj�c�). Formy tej aktywno�ci mog� s�u�y� zar�wno rozwi�zaniu problemu, jak i opanowaniu emocji. Najpowszechniej przyjmowana definicja radzenia sobie R. S .Lazarusa i S. Folkmana (1984, s.141) brzmi nast�puj�co: �jest to ci�gle zmieniaj�cy si� wysi�ek poznawczy i behawioralny, skierowany na specyficzne wymagania zewn�trzne i/lub wewn�trzne, kt�re oceniane s� jako obci��aj�ce b�d� przekraczaj�ce mo�liwo�ci cz�owieka�. Ich zdaniem r�ne sposoby radzenia sobie ze stresem pe�ni� dwie zasadnicze funkcje. Po pierwsze, s�u�� one zmianie sytuacji na lepsze, albo poprzez zmian� w�asnego zachowania, albo poprzez zmian� otoczenia. Druga funkcja polega na opanowywaniu emocji w taki spos�b, aby nie wymkn�y si� spod kontroli i nie za�ama�y odporno�ci psychicznej ani te� nie utrudni�y relacji, kontakt�w z innymi lud�mi. Radzenie sobie uwa�ane jest ponadto za podstawowy proces adaptacyjny. Je�eli osoba w pierwotnej ocenie uzna sytuacj� za stresow�, to uruchomiony zostanie proces zaradczy. Jego przebieg zale�y g��wnie od oceny wt�rnej zagro�enia, kiedy to osoba dokonuje oszacowania, co mo�e uczyni�, by sprosta� wymaganiom sytuacji. Radzenie sobie obejmuje czynno�ci poznawcze i behawioralne, ukierunkowane na zmian� w�asnej sytuacji na lepsz�. Uzyskuje to w wyniku zmiany w�asnego zaburzonego wskutek stresu dzia�ania (skoncentrowanie si� na sobie) albo poprzez zmian� zagra�aj�cego otoczenia b�d� na regulacj� emocji (samouspokojenie). Funkcje te mog� si� uzupe�nia� (je�eli cz�owiek ma jeszcze si�y) albo wchodzi� w konflikt � unikaj�c przykrych my�li, mo�na zaniecha� dzia�a� usuwaj�cych zagro�enie. R.S Lazarus (1984) rozr�nia cztery strategie zaradcze: * poszukiwanie informacji, * bezpo�rednie dzia�anie, * powstrzymywanie si� od dzia�ania, * procesy intrapsychiczne. Kiedy znajdziemy si� w sytuacji stresowej mo�emy poszukiwa� informacji po to, aby dowiedzie� si� czego� o samej sytuacji, co b�dzie mo�na wykorzysta� przy podejmowaniu decyzji o tym, w jaki spos�b zachowa� si� lub co zrobi�, aby zmieni� sytuacj�. Cz�sto informacje pozwalaj� przewarto�ciowa� szkody, straty czy zagro�enia, a tym samym zmieni� pierwotn� ocen� sytuacji. Informacje mog� tak�e s�u�y� potwierdzeniu s�uszno�ci wcze�niejszej decyzji, czy wreszcie samouspokojeniu. Zdarza si� jednak i tak, �e unikamy informacji, wolimy czego� nie wiedzie�, z czego� nie zdawa� sobie sprawy. Takiego podej�cia wymaga osi�gni�cie samouspokojenia. Bywa, �e pozostawanie w niepewno�ci, nie dochodzenie szczeg��w jest w�a�ciw� strategi�, gdy� pe�na informacja mog�aby spowodowa� nasilenie, zamiast os�abienia stresu. Zw�aszcza w sytuacjach �beznadziejnych�, �bez wyj�cia�, kiedy niewiele mo�na zrobi�, aby je zmieni� � pozostawanie w niepewno�ci mo�e podtrzyma� nadziej� i odporno�� psychiczn�. Wiele os�b woli nie wiedzie� wszystkiego, bo ca�a prawda mog�aby ich za�ama�. Niepewno�� rodzi cz�sto nadziej�, �e z�o przeminie, �e wszystko jeszcze si� u�o�y. Tak bywa w przypadku chorych, przed kt�rymi ukrywane s� szczeg�y rozpoznania i rokowania w przebiegu choroby. Jest te� grupa ludzi, kt�rzy zawsze i w ka�dych okoliczno�ciach wol� zna� prawd�, nawet je�eli jest okrutna, wol� mie� pe�n� �wiadomo�� tego co ich czeka. Pozwala im to na przystosowanie si� do sytuacji, pomaga przetrwa� b�d� pogodzi� si� z losem. Wa�ne jest, aby inni ludzie z otoczenia takiego cz�owieka potrafili rozszyfrowa�, czego si� od nich oczekuje: prawdy, kt�ra mo�e za�ama� czy te� zatajenia szczeg��w, daj�c tym samym nieprawdziwy obraz sytuacji, ale jednocze�nie i nadziej�. Innym sposobem radzenia sobie w sytuacjach stresowych jest podejmowanie bezpo�rednich dzia�a�, czynno�ci, s�u��cych zmianie tej sytuacji. Mog� one by� bardzo zr�nicowane i mog� s�u�y� zar�wno przezwyci�eniu skutk�w zdarzenia jak r�wnie� �odsuni�ciu� od siebie problem�w, z kt�rymi nie potrafi sobie poradzi�. St�d ucieczki w alkohol, narkotyki. Zapobieganie przysz�ym zagro�eniom, niedopuszczanie do ich powstawania dokonywane zar�wno w otoczeniu jak i w samym sobie mog� zmieni� sytuacje na lepsz�, znacznie korzystniejsz�. Zdaniem Lazarusa bywa i tak, �e niereagowanie, brak dzia�ania mog� przynie�� wi�cej korzy�ci i okaza� si� skuteczniejszym sposobem poradzenia sobie z sytuacj� stresow� ni� to, co mieliby�my ochot� zrobi�. Niew�a�ciwie wybrany w okre�lonej sytuacji spos�b zachowania mo�e okaza� si� szkodliwy i spowodowa� powa�ne nast�pstwa. Czasem to sytuacja nie pozwala na wyb�r sposobu zachowania. R. Lazarus wy��czy� z grupy bezpo�rednich dzia�a� s�u��cych opanowaniu stresu wy��czy� procesy poznawcze tworz�ce odr�bn� grup� tzw. wewn�trzpsychicznych metod zaradczych. Obejmuje ona bardzo zr�nico...
aroman