Ból – przykre zmyslowe i emocjonalne odczucie związane z aktualnym lub potencjalnym uszkodzeniem tkanek lub opisywane jako takie uszkodzenie. zjawisko subiektywne, psychiczne, emocjonalne; proces rozwijający się, złożony, wielowymiarowy i wielokierunkowy. Percepcja bólu zależy nie tylko od intensywności bodźca, ale także od okoliczności, w jakich wystąpił. Przykre uczucie pochodzenia fizycznego lub psychicznego wywołujące reakcję organizmu, najczęściej polegającą na uniku. Dwa znaczenia bólu - cierpienie fizyczne lub silny stan uczuciowy o negatywnym zabarwieniu.
Ból psychogenny – chory opisuje swoje doznania w kategoriach uszkodzenia, mimo niewystępowania uszkodzenia.
Ból konwersyjny – histeryczne, towarzyszą przeciwstawne zachowania: zahamowane lub odwrotne – dramatyczne, mające na celu wzruszenie lekarza i zwrócenie na siebie uwagi, nie towarzyszy lęk, pacjent obojętny wobec swoich objawów, mimo dramatycznego opisu. Towarzyszy komponent czasowy – niezależna od bólu cecha osobowości.
Funkcje bólu:
1) ból ostrzega przed działaniem silnych bodźców zew
2) ból towarzyszy prawie wszystkim procesom chorobowym
3) ból jest jednym z objawów choroby, zmusza do szukania pomocy i uniknięcia przyczyny
4) jest czynnikiem prewencyjnym pozwalającym na zróżnicowanie tego, co szkodliwe i nieszkodliwe
5) czynnik spełniający rolę odruchowo-obronną
6) ból mobilizuje mechanizmy obronne organizmu
Ból ma znaczenie w kształtowaniu osobowości. Ból w ludzkiej świadomości łączy się z karą.
Zachowanie bólowe – sposoby w jaki ludzie wyrażają doświadczanie bólu, traktowane jest jako automatyczna, niepodlegająca świadomej kontroli pacjenta reakcja na ból.
System oceny zachowania bólowego (Keefe i Lefeburge) – 5 klas zachowania:
-obronne, usztywnienie, pocierania, wzdychanie, grymasy twarzy
Kategorie zachowań bolowych (Kozłowski):
1) podtrzymujące – chwytanie poręczy
2) ochraniające – próba zabezpieczenia uszkodzonych miejsc
3) wyraz twarzy – wykrzywianie twarzy
4) dotykanie bólowych miejsc – masowanie, rozcieranie
5) Niewerbalne sygnaly bolu – jęczenie, stękanie
6) Słowne wyrażanie bólu – opisywanie bolu jako klujący
7) Nadużywanie środków przeciwbolowych
8) nadmierne ograniczanie aktywności
Uwarunkowane zachowanie bolowe – następuje gdy zachowanie spowodowane bólem jest wzmacniene korzyściami, które wystepują po zachowaniu bolowym, np. uwaga osoby bliskiej, rekompensata finansowa. Może doprowadzić do patologicznego kontynuowania zachowania bolowego.
Czteroetapowy, wieloobszarowy model bólu:
I Etap – doznanie sensoryczno – dyskryminacyjne – wywołuje reakcję przykrości, na która skladają się kliniczne cechy bolu – rodzaj bólu, lokalizacja bolu. Ból jest uwarunkowany sensoryczną percepcją bodźca
II Etap – reakcja uczuciowa przykrości - bezpośrednio związany z wrażeniem bólu, reakcja uczuciowa spowodowana dyskomfortem psychicznym, niepewnością oraz zagrożeniem. Reakcje emocjonalne dominuja nad funkcjami poznawczymi, doznawanie bolu jest modulowane przez czynniki psychologiczne.
III etap – cierpnienie. Rozbudowane reakcje uczuciowe – depresja, lek, gniew itp. Zalezy od sytuacji w życiu chorego oraz od postawy choregoo wobec życia, wcześniejszych doświadczeń życiowych itp. Doznanie bólu modulowane przez cechy osobowości chorego, indywidualne sposoby radzenia sobie z bólem, poczucie sensu życia, system wartości
IV etap – ebhawioralna ekspresja bolu – etap koncowy, zwany zachowaniem bólowym. Okreslone czynności, aktywności życia codziennego, sprawność ruchowa. Wzięcie pod uwagę ograniczenia z powodu bolu – ilość godzin spędzonych w łóżku z powodu bolu.
ANATOMICZNA KLASYFIKACJA BOLU
Ból receptorowy – dzialanie bodźca na receptory bolu, najbardziej naturalny bol, dzieli się na powierzchniowy i głęboki. Dotyczy całego ciala.
Ból powierzchniowy – bodźce zew, ma znaczenie ochronne. Bol skórny, sluzowkowy, rogówkowy. Konieczny dla zachowania ciągłosci tkanek i zdrowia organizmu. Ból szybki – ostry lub ból wolny – przewlekły.
Ból głeboki – działanie bodźcow wew – naczyniowy, mięśniowy, kostno-stawowy, narządowy
Ból przewodowy – działanie bodźca na włókno nerwowe. Trudniejesze leczenie
Nerwoból – dotyczy pojedynczego nerwu – samoistny
Ból deaferentacyjny – odmiana nerwobolu dajaca bol ciągły
Bol korzeniowy – nasilanie bolu podczas badania objawów chorobowych
Ból splotowy – ucisk lub podrażnienie całego splotu
Kauzalgia – urazy dużych nerwow z dużą ilością włókien współczulnych. Silna reakcja psychiczna na bol
Ból fantomowy – przewodowy, po amputacji
Ból ośrodkowy – zmiany czynnosciowe mózgu
Ból organiczny – uszkodzenie wzgórza lub kory płata ciemieniowego
Ból czynnościowy – osrodkowy, bodźcem wywołującym jest czynnik psychiczny powstały w mózgu. Może imitowac każdy rodzaj bólu pochodzenia organicznego, jednak nie stwierdza się żadnych zmian mogących powodować ból. Towarzyszą mu objawy nerwicowe, depresyjne, osoby z osobowością histeryczną lub hipochondryczną. Wyróznia się: mięsniowy, regionalny, uogolniony, nawarstwiony
Ból mięśniowy – w depresjii. Psychogenny w skargach pacjenta często wybija się na pierwszy plan, co może prowadzić do mylnej diagnozy
Ból ostry – krótkotrwały – trwa tak dlugo, jak dzialanie bodźca. W motoryce ciała zachowanie skierowane na unikanie bolu, nadmierna pobudliwość, przyspieszenie odruchów obronnych. Werbalizacja bólu – krzyk, płacz, skarga. Zmiany nastroju, silny lęk. Uruchamia się składnik emocjonalny z psychoaktywnym oddźwiękiem doznania bólowego, które zdaniem Schwoba przekształca się w cierpienie
Ból przewlekły – trwa ponad 3m-ce, objaw jak i skutek choroby. Bol nie spelnia funkcji informowania o zagrożeniu. Zaburzenia snu, zasypiania, zażywanie środków odurzających i nasennych, wysoka drażliwość, . Pacjent depresyjny, obsesyjny, zgruźliwy, nieustannie wysuwa żądania, tyranizuje otoczenie. Ból ten nabiera znaczenia dopiero w zestawieniu z konkretnym pacjentem, jego doświadczeniami, do których należy dotrzeć, jego celami i strukturą psychiczną.
Ból totalny – w nowotworach. Jednoczesne odczuwanie bólu somatogennego, neurogennego i psychogennego. Negatywne doznanie związane z przeżyciem bólu psychicznego i egzystencjonalnego. Wpływ choroby na psychike pacjenta, lek, depresja, złość
Lęk – przed szpitalem lub domem opieki społecznej, bólem, o los rodziny i sytuacji finansowej, przed śmiercią, niepokój duchowy, niepewna przyszłość
Depresja – utrata pozycji społecznej, prestizu zawodowego, roli w rodzinie, zmęczenie i bezsenność, uczucie bezsilności
Złość – bariery biurokratyczne, opóźnienie w ustalaniu rozpoznania, brak dostępu do lekarza, słaba umiejętność komunikowania się ze strony lekarza, niepowodzenia w leczeniu, bliscy, którzy nie odwiedzają.
Kliniczno-psychologiczne aspekty bólu
Ból jest zjawiskiem psychosomatycznym:
-sfera somatyczna (wrażenia zmysłowe)
-strefa psychiczna (element poznawczy i emocjonalny)
-strefa mieszana psychosomatyczna (element behawioralny)
Strefa somatyczna – ból jest sygnalem ostrzegajacym o chorobie, bądź o dzialaniu czynników uszkadzających
Reakcje na ból:
1) mięśniowe – ruchy obronne, napięcia mięśni wokół bolesnego miejsca, wzrost napięcia mięśni mimicznych twarzy
2) wegetatywne – wzrost ciśnienia, przyspieszenie tętna, spłycenie oddechu, rozszerzenie źrenic
3)hormonalne – pobudzenie osi stresowej podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej
Strefa psychiczna – próg czucia bólu i prog tolerancji bólu
Próg czucia bólu – pierwsze odczucie bólu po zadziałaniu bodxca, intensywnośc stopniowo narasta
Próg tolerancji bólu – zdolnośc do maksymalnego wytrzymania natężenia bólu, które człowiek potrafi tolerować. Cecha indywidualna i zmienna. Zalezy od aktualnego stanu emocjonalnego. Najwieksza tolerancja u kobiet.
Aspekt psychologiczny wiąże się z poznawczym opracowaniem informacji bólowej oraz sposobem reakcji organizmu na bodziec bólowy. Ważną role pełnia procesy motywacyjne i emocjonalne. Z gorsza tolerancja na bol wiąze się dominacja uczuc negatywnych. Lek jest sygnałem ostrzegawczym przed zagrożeniem strefy psychicznej
katiana89