Wiele ścieżek na różne szczyty.pdf

Wiele ścieżek na różne szczyty

KS. DR ANDRZEJ SIEMIENIEWSKI

WSTĘP

ROZDZIAŁ I. MISTYKA U PROGU TRZECIEGO TYSIĄCLECIA

1. Między ortodoksią a synkretyzmem

2. Potrzeba nowych poszukiwań

ROZDZIAŁ II. MISTYCZNE DROGI RELIGII ŚWIATA

1. Bezdroża mistyki

2. "Wszystko jest jednością" - mistyka jedności natury w buddyzmie

3. Między religią a narcyzmem - hinduistyczna i buddyjska mistyka ducha

4. "Obiekt miłosnego zainteresowania" - mistyka osobowego Absolutu w

hinduizmie

5. Dialogiczna mistyka Boga w islamie i judaizmie

ROZDZIAŁ III. MIĘDZYRELIGIJNY DIALOG DOŚWIADCZENIA

RELIGIJNEGO: KRYTERIA I ORIENTACJE

1. Od spotkania do relatywizmu w międzyreligijnym dialogu mistyki

2. Magisterium Kościoła o dialogu doświadczenia religijnego

3. Empiryczna religia globalnej wioski: konsekwencje dla chrześcijaństwa

4. Mistyka: wezwanie do dialogu z Bogiem twarzą w twarz

„Wiele ścieżek na różne szczyty” – ks. Dr Andrzej Siemieniewski

WSTĘP

„Nie sposób uciec przed wpływem innych religii.

Chcąc nie chcąc, wszyscy jesteśmy wciągnięci w dialog międzyreligijny,

ze wszystkimi towarzyszącymi mu burzami i wyzwaniami” [1] .

Te słowa Williama Johnstona, teologa i wielkiego entuzjasty dialogu

chrześcijańsko-buddyjskiego, wyrażają coraz bardziej oczywiste realia

naszego życia na przełomie wieków. Kultury współtworzone przez różne

religijne tradycje nie są już tak ściśle jak poprzednio oddzielone od

siebie geograficznymi barierami i nie stanowią wobec siebie nawzajem,

jak często bywało to dawniej, zamkniętych wysp. W wielkich

metropoliach kościół chrześcijański często sąsiaduje z meczetem,

świątynia hinduistyczna z synagogą, a w pobliżu miejsce zebrań

wyznawców buddyzmu znaleźć można Salę Królestwa Świadków Jehowy

lub świątynię mormonów.

Jaka postawę powinien zająć w tej sytuacji wierzący chrześcijanin?

Wiele bywa odpowiedzi na to pytanie, do tego często idą one w

najbardziej rozbieżnych kierunkach. Jedni apelują o pluralistyczne

podejście do różnych religii uważając, że ostatecznie prowadzą one do

tego samego celu. „Wiele jest ścieżek” mówią „ale ostatecznie wszystkie

ścieżki prowadzą na szczyt tej samej góry”. Dlatego „kiedy spotykam

zaangażowanego żyda lub muzułmanina, sikha lub hinduistę albo

buddystę, w których owoce otwarcia na rzeczywistość boską są

chwalebnie oczywiste, nie mogę – realistycznie – uważać

chrześcijańskiego doświadczenia tego, co Boże, za autentyczne, a ich

doświadczenia – za nieautentyczne” [2] . Inni, przeciwnie, zwolenników

powszechnej jedności międzyreligijnej oceniają krytycznie za płytkość

podejścia do problemu: „nie może być mowy o łatwym synkretyzmie,

bezładnej mieszaninie półreligijnego słowolejstwa i pobożności, dewocji,

która wszystko dopuszcza i przez to niczego nie traktuje z należytą

powagą” [3] . Jeszcze inni podsumowują tę postawę za pomocą surowej

oceny poziomu intelektualnego stojącego u jej podstaw: „hasło «równej

wartości religii» jest jedynie abdykacją odpowiedzialnego myślenia” [4] .

Gdzie wobec tego chrześcijanin ma szukać słuszności? Jak zorientować

się w splocie tak radykalnie przeciwstawnych opinii? Na pewno pierwsza

odpowiedź brzmi: w wiedzy na temat religii. Powierzchowność

zrównywania wszystkich religii i utożsamiania właściwych im

mistycznych doznań oraz duchowych doświadczeń często płynie całkiem

po prostu z nieznajomości rzeczy. "Przy pobieżnym oglądzie nietrudno

pomieszać mistykę chińską z hinduską, jak w nocy, podczas której

wszystkie koty są czarne” [5] . Dlatego zapewne prawdziwi rzeczoznawcy

w tej dziedzinie, wielcy mistycy różnych religii, nigdy nie podzielali opinii

entuzjastów łatwego synkretyzmu. Trzynastowieczny japoński mistrz

zen-soto, Dogen mówił o ludziach utożsamiających „trzy religie", czyli

„Wiele ścieżek na różne szczyty” – ks. Dr Andrzej Siemieniewski

buddyzm, taoizm i konfucjanizm, że ich wypowiedzi reprezentują niższy

poziom, niż „gaworzenie małych dzieci” [6] .

Naszym zadaniem będzie próba porównania mistyki religii

niechrześcijańskich z duchowością wynikającą z biblijnego nauczania,

jakim od dwudziestu wieków karmi się Kościół. W ten sposób

znajdziemy się w najgorętszym ogniu polemik dotyczących przyszłości

chrześcijaństwa.

Jedni uważają, że przyszłość ta należy do ludzi łączących rozmaite

techniki, sposoby modlitwy i teksty sakralne zaczerpnięte z

najróżniejszych środowisk religijnych w nową całość, która zjednoczy

dotychczasowe wysiłki człowieka w różnych religiach. „Otwierając się na

buddyzm, na hinduizm i na te wspaniałe tradycje Azji zdobywamy

cudowną szansę dowiedzenia się czegoś więcej o możliwościach

tkwiących w naszych własnych tradycjach, ponieważ tamte religie

dotarły, z punktu widzenia natury, o wiele głębiej niż my. Połączenie

naturalnych technik i łask […] z chrześcijańską wolnością Ewangelii

powinno nas wszystkich wreszcie doprowadzić do owej pełnej i

transcendentalnej wolności, która wykracza poza różnice kultur i sprawy

zewnętrzne – i poza podziały na to i tamto” [7] .

Dla innych postawa ta jest nie do przyjęcia. Mówią o zdradzie, która nie

przyniesie obiecanych efektów, a w zamian za to zaowocuje utratą tego,

co w chrześcijaństwie najcenniejsze i najbardziej specyficzne.

Porzucenie tradycyjnego sposobu medytacji biblijnej na rzecz medytacji

niechrześcijańskiej nazywają „zdradą ukrzyżowanej miłości Bożej” i

wołają, że jest to dla Kościoła „cudzołóstwem w o wiele straszniejszym

znaczeniu, niż odnosiło się to [w Starym Testamencie] do synagogi” [8] .

Nazywają „niebezpiecznymi synkretystami” tych, „którzy mniemają, że

uśmiechnięty Budda i umierający ze strasznym krzykiem Opuszczony-

przez-Boga to ostatecznie przejawy tej samej głębi bytu” [9] .

Niniejsza praca ma dopomóc we wprowadzeniu w tak gorące pole

dyskusji na trzyetapowej drodze rozważań. Rozdział pierwszy, Mistyka u

progu trzeciego tysiąclecia , poświęcony będzie najpierw umiejscowieniu

problematyki mistycznej pomiędzy modnym dziś synkretyzmem a

potrzebą religijnej ortodoksji. Postawione też zostaną postulaty w

sprawie koniecznego rozszerzenia perspektywy w procesie refleksji nad

mistyką różnych religii kontaktujących się ze sobą.

Rozdział drugi to próba ujęcia Mistycznych dróg religii świata ,

poczynając od „bezdroży mistyki", graniczących z szarlatanerią i

pseudoreligijną fantazją. Następnie zaś omówione zostaną kolejne typy

mistyki, przy zachowaniu zasadniczo typologii mistyki R. C. Zaehnera.

W ten sposób najpierw uwaga zostanie poświęcona buddyjskiej mistyce

jedności natury, potem hinduistycznej monistycznej mistyce ducha,

oraz mistyce osobowego Absolutu, a w końcu dialogicznej mistyce Boga

„Wiele ścieżek na różne szczyty” – ks. Dr Andrzej Siemieniewski

typowej dla judaizmu i islamu, w której nacisk położony jest na

personalistyczne ujęcie relacji człowiek-Bóg.

Trzeci wreszcie rozdział podejmie problem koniecznych punktów

orientacyjnych w międzyreligijnym dialogu doświadczenia duchowego.

Ważne okaże się na tym etapie rozważenie metodologicznych trudności

w dyskusji o mistyce, podjęcie wskazań Magisterium Kościoła w tym

względzie i rozważenie praktycznych konsekwencji dla chrześcijaństwa

płynących z faktu znalezienia się wszystkich mieszkańców kuli ziemskiej

w „globalnej wiosce religijnej”.

Całość tekstu zostanie zamknięta, tytułem podsumowania, próbą

uchwycenia istoty biblijnego wezwania do stanięcia „twarzą w twarz”

wobec Boga i przypomnieniem, że możliwość dialogu ze Stwórcą jest

nam przez Niego osobiście darowana w darze Ducha Świętego.

Stosowana tu metoda teologicznej oceny różnych typów mistyki z

punktu widzenia zasad wiary chrześcijańskiej będzie niejednokrotnie

odwoływać się do autorów reprezentujących nurt filozofii dialogu,

Martina Bubera i Franza Rosenzweiga. Nie są oni wprawdzie

chrześcijanami (reprezentują bowiem judaizm), ale pożytek z

zastosowania ich przemyśleń wydaje się niewątpliwy. Ważkim

argumentem za możliwością stosowania dialogicznej refleksji w ich

wydaniu jako kryteriów oceny doznań mistycznych może być autorytet

teologiczny Jana Pawła II, który połączył kiedyś sprawę przeżyciowego

aspektu wiary z twórczością myślicieli z kręgu filozofii dialogu i

spotkania: „Można z całym pokryciem mówić o doświadczeniu religii […]

w to doświadczenie ogromnie wiele wnieśli filozofowie dialogu […]

nauczyli się tego przede wszystkim z doświadczenia Biblii” [10] . Papież

wymienił też wyraźnie nazwiska autorów, na jakich warto się w tej

kwestii oprzeć: „Emmanuel Lévinas […] podobnie jak Martin Buber i

Franz Rosenzweig, wyraża tradycję personalistyczną Starego

Testamentu, gdzie tak bardzo silnie uwydatnia się stosunek między

ludzkim «ja» a Boskim, absolutnie suwerennym «Ty»” [11] .

Święty Paweł spacerował dwadzieścia wieków temu po Atenach, a

„przechodząc oglądał ich świętości jedną po drugiej i znalazł ołtarz z

napisem: «Nieznanemu Bogu»” (por. Dz 17,23). Niniejszy tekst jest

trochę takim „oglądaniem świętości” przedstawicieli rozmaitych religii,

podczas którego z pewnością uda się „znajdować ołtarze", które będą

kierować nasze myśli ku Bogu Abrahama, Izaaka i Jakuba, Bogu Jezusa

Chrystusa.

Nastawienie chrześcijanina ma pozostać zawsze przyjazne wobec

każdego człowieka, pełne szacunku i gotowości do współpracy.

„Starajcie się dobrze czynić wobec wszystkich ludzi. Jeżeli to jest

możliwe, o ile to od was zależy, żyjcie w zgodzie ze wszystkimi ludźmi”

(Rz 12,17-18). Z drugiej jednak strony każde poszukiwanie ma

„Wiele ścieżek na różne szczyty” – ks. Dr Andrzej Siemieniewski

prowadzić do uświadomienia sobie absolutnej wyjątkowości

chrześcijańskiego Objawienia i ponownego odkrycia skarbu

zawierzonego Kościołowi.

Nie twierdzimy, że jesteśmy właścicielami prawdy, gdyż wiele

elementów prawdy o dobra rozsianych zostało wśród mieszkańców całej

globu ziemskiego. Wierzymy jednak, że jako chrześcijanie znamy

prawdę : „my właśnie znamy zamysł Chrystusowy” (1 Kor 2,16).

Rzeczywiście, wiele jest religijnych ścieżek ludzkości. Wydaje się

jednak, że rozmaite ścieżki prowadzą na szczyty całkiem różnych gór.

[1] W. Johnston, Życie w miłości , Kraków 1997, s. 10.

[2] J. Hick, Problems of Religious Pluralism , New York 1985, s. 91.

[3] Th. Merton, Dziennik azjatycki , Kraków 1993, s. 246.

[4] L. Newbigin, Religion for the Marketplace , [w:] G. D'Costa (red.), Christian Uniqueness

Reconsidered: The Myth of a Pluralistic Theology of Religions , Maryknoll (NY) 1990, s. 145

[5] R. Otto, West-Östliche Mystik , Gotha 1929, s. 206.

[6] Dogen, Shobo-Genzo , [za:] G. D'Costa (red.), Christian Uniqueness Reconsidered: The

Myth of a Pluralistic Theology of Religions , Maryknoll (NY) 1990, s. 120 n.

[7] Th. Merton, Dziennik azjatycki , Kraków 1993, s. 276.

[8] Tamże, s. 266.

[9] Tamże, s. 267.

[10] Jan Paweł II, Przekroczyć próg nadziei , Lublin 1994, s. 45-46.

[11] Jan Paweł II, Przekroczyć próg nadziei , Lublin 1994, s. 155.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: