Eliade - Inicjacje indyidualne i stowarzyszenia tajemne.pdf - Książki fol 02 - jacekk21_02

INICJACJE INDYWIDUALNE

I STOWARZYSZENIA TAJEMNE

Zimq, to znaczy w okresie Czasu swi~tego,

gdy - jak sire uwaza - Duchy powracajq do zywych,

podzial spoleczenstwa na rody zostaje zniesiony

i ustfPuje miejsca organizacji natury duchowej,

rl?jJrezentowanej przez Stowarzyszenia taneczne.

M~zczyini porzucajq swe letnie imiona i przybierajq

swifte imiona zimowe. W rytualnym okres ie zimowym

wsp6lnota przezywa na nowo mity 0 poczqtku.

ZEJSCIE DO PIEKIEL I INICJACJE BOHATERSKIE

Cz,st poprzedniego ro zdzialu poswi,cilismy inicjacyj nym obrz,dom re-

gressus ad uterum implikuj~cym symboliczn~ przemian, kandydata w emb-

rion. We wszystkich tych kontekstach powr6t do Matki oznacza powr6t do

Wielkiej Matki chtonicznej. Inicjowany zostaje po raz wt6ry urodzony

w lonie Terra Mater. Powiedzielismy jednak, i e istniej~ inne mity i wierze-

nia, w kt6rych ten t emat inicjacyj ny prezentuje dwa nowe elementy@bo-

hater wch~1zL<!0_pg)l$" ..Wielkiei Marki ehtonicznej be z cofania sIr-do

stanu _embrionalnego;(1Yprzedsi,~i,(:ie.!o i"sUzczegiilnie uiebezpieczne.

Pewien li:Ji t ·p;jine zyjski - z.powodzeniem ilu struje ten typ inicjacyjnego

regressus. ' MaUl, wlelkl bohater maorys b , po boga tym w przygody zyC IU

powraca do0lczyzny, do swej babki Hine-nui-te-po, Wielkiej Damy (No-

cy). Znajdu je j~ uspion'l i, zdarlszy pospiesznie swoj~ odziei, wchodzi do

ciala olbrzymki. Przeehodzi przez ni, be z przeszk6d, ale gdy przygotowuje

si, do wyjscia z niej, to znaczy polow , ciala rna jeszcze w ustach olbrzymki,

towarzysz~ce mu ptaki wybuchaj~ smie chem. Przebudzona nagle Wielka

Dama (Nocy) zaciska z, by i rozpolawia bohatera, kt6ry umiera. Z tego tei

powodu, m6wi~ Maorysi, czlowiek jest smierrelny; gdyby Maui zdolal

wyjst calo z ciala babki, lud zie staliby si, nie smi errelni '.

Babka Maui to T erra Mater.\...W chodzenie do jej brzucha to zs t,powanie

iywcem w podziemne gt,biny, to znaczy do Piekiel.~Chodzi wi,c 0 taki

descensus ad inferos , iaki poswiadczony jes t na przyklaa w mi tach i sagach

\ ..staroiyrnego Wsch oau i swiata sr6d ziemnomorskiego. Wszystkie te mity

i sagi maj~ zatem struktur, w pew nej rnierze inicj ac yj n'l: schodze nie

iywce!n..Q2. Pi~.kieLs.tawianie .c1.QIa_P9tworo1)1 i dernon(l-ID .p~eJUe1ny~·t-o''''' .

~h.9.s1~~nie.prQby .ini~jacyjQ.!i. D odajrny, ze podobne, osobiste zs t'lpie-

n~Qg .. £iekiel.s'l-specy{icznym el~mel)t~m inicj.cji bohaterslG~h zmierzaj~

cye h do z.d.!?bJ::~.ia cielesnej niesmierrelnosci. Oczywiscie, mamy tu mito-

lo gl, micjacyjn" a nie wlaseiwe o brz,dy - al e dla zrozu mienia zachowan ia

reli gijnego mity S'l CZ,sto ce nniej sze od obrz,d6w. Albowiem to mi t najpel-

niej objawia gl,bokie, cz,sto nie swiadome pragnienie czlowieka reli gi jnego .

We wszystki ch ryc h konteks tac h i'iX'ielka.lV1atkachtonic;<na przejawia si,

prze~~_:w!:y:s~~im)ako§_gi?~ Smjg,1)W-I;d~~yru.~~rly¥pJnaczy to, ~e·

prze ostawJa aspeI<.ty gro zne l agFesyWne. W mlrologl1 'pogrzeboweJ z Male-

kl1li przerazaj~ca Po sta e kobieca, kt6ra nazywa si, Tern es lub Lev-hev-h ev,

, -.

j' ' ),'/

, Po r. M. Eli ade, Mity, m y i misttria, s. 232 nn.

______________________ 88

czeka na dusz~ zmarlego u wejscia do jaskini lub przy skale. Przed ni~, na

ziemi naszkicowany jest rysunek labiryntalny, a gdy zmarly si, zbliza,

Kobieta zamazuje polowl' rysunku. J eSli zmarly zna juz rysunek labiryntal-

ny - jesli zostal wtajemniczony - latwo znajduje sciezk.;; w przeciwnym

razie Kobieta go pozera'. Jak wiadomo, pocz~wszy juz od prac Deacona

i Layarda, liczne rysunki labiryntalne kreSlone na Malekuli na piasku ma'

na celu poznanie drogi do przybytku zmarlych '. Innymi slowy, labir nt

.g:lI1(}"",il?(}.hl}jgnn~p-r6b<; il1j~i"syL'l~: zalic:f:l.sil'go przeszkod, torym

musi stawie czolo zmarly - lub, w innych koryrekstach, bohater-~.

pOOrozv-·w·Zaswiaty.,1'6dkreSlie tu nalezy t, cech" ze labirynt p~".e41F.,,!Xia

's~<; jak~Eniebezpieczne przejsciejku wnl'trzl1osciom Matki.Ziemi - przejs-

cl'2l'S?.<;:?,.<lil'-t;greiQ...duszazmar!ego naraza si" n.apoz~rcie pr:z.ezkobiecego

£ot}y9'[;!.

"istniej'l na Malekuli inne IPostaci mitycz.n:lu.cielesnia

.. j~ce grozn~ i niebez-

pieCZl1'l zasad~ kobiec'l: na 'ptzyklad "Kobjeta:kxab" 0 dwoch ogromnych

~czYI'cac1141ub olb::zyrniL malz;WITridac.na deresa), ktora po otwarciu

podobna jest aozenskiego organu plcioweg0 5 • Te straszliwe wyobrazenia

c;;,gresywnej seksualnosci kobiecej i p.Qier"j'lcego JIlaCiegyjlst.'iVa ukazuj'l

Jesicze wyrazniej inicjacyjny charakter zejscia do lona WielkleJ Matki

chtoniczney Carl Hentze pokazal, ze liczne motywy ikonograficzne

w Ameryce Poludniowej wyobrazaj'l paszcz" Matki Ziemi pod postaci"

vagina dentata'. Z pewnoSci'l mityczny temat vagina dentata' jest dose

zlozony i nie mamy zamiaru go tu analizowac. a ezy jednak stwierdzic, ze

ambiwalencja. WielkiejBoginichtonicznej jest niekiedy wyrazana mitycz-

nie i ikonograficznie przez identyfikacj" jejCiuch"'}' z vagtna dentata.

W mitach i sagach inicjacyjnyc~zejscie bohatera przez brzll'ch Olbrzymki

i wyjscie przez jej paszci~jest rownoznaczne z nowymi narodzinami. Ale

przejscie to nalezy do najbardziej niebezpiecznych.

Aby ocenie roznic" istniej'lc'l mi"dzy tym scenariuszem inicjacyjnym

a motywem, ktory analizowalismy w jednym z poprzednich rozdzialow,

nalezy sobie tylko przypomniee sytuacj" nowicjuszy zamkni"tych w inicja-

cyjnych chatkach w ksztalcie morskiego potwora: uwaza si"

ze zostali

l John Layard, Stone Men of Malekula (London 1942), s. 225 nn., 649 nn.; Id., The Making of Marl in

Malekula ("Eranos-Jahrbuch", XVI, Zurich 1949) .

.I A. B. Deacon, Geometrical Drawings, from Malekula and other Islands of the New Hebrides ("Journ.

Anthrop. Institute", LXVI, 1934, s. 129-175), s. 132 nn.; Id., Malekula. A Vanishing People of the New

Hebrides (London 1934), ZWfaszcza s. 552 nn.; John byard, Totenfahrt auf Malekula ("Eranos-

-Jahrbuch", IV, Zurich 1937, s. 242-291); Id., Stone Men of Malekula, s. 340 nn., 649 nn. Par. taki:c

W. F. Jackson Knight, Cumaean Gates. A reference ofthe sixth to Initiation Pattern (Oxford 1936), s. 19 .

./ J. byard, Stone Men ofMalekula, s. 730,221.

'i J. byard, The Making of Man in Alalekula, s. 228 i pI. II.

(. Carl Hentze, Tod, Auferstehung, V(leltordnung, s. 79 nn., 90 on. Par. takZe W. Krickeberg, OSUlsien-

-Amerika ("Sinoiogica", II, 1950, s. 195-233), zwhszcza s. 228 nn.

89 ______________________

polknicrci i znajduj~ sicr w brzuchu potwora, S'1 wi~c "martwi", trawieni i na

drodze do ponownych narodzi n. Pewnego dnia zostan~ przez potwora

wyrzuceni: urodz~ sil' po raz drugi.L.,Ale w grupie analizowanych obecnie

mitow bohater wchodzi zywy i nietkni~ty do ~nl'trza potwora lub do

brzucha Bogini - zarazem Terra Mater i Bogini Smierci - i wielokrotnie

udaje mu si~ wyjsc cal".:.l Wedlug niektorych wariantow &levali, ml'drzec

V.inambinen podejmuje podroz do krainy zmadych Tuonela. Corka Tuoni,

Pana zaswiatow, polyka go - ale po dotarciu do zol'ldka olbrzymki

Vainambinen buduje sobie 16di i, jak mowi tekst, wiosluje mocno

" z jednego do drugiego koflCa jelita". Olbrzymka zmuszona jest w koncu

zwrocic go do morza' . Inny mit finski opowiada nam przygod~ kowala

Ilmarinena: dziewczyna, do ktorej ow si~ zaleca, stawi. mu jako warunek

malzenstwa przej scie sil' ws rod rzadkich z,bow starej czarownicy. Ilmari-

n en wyrusza na jej poszukiwanie i gdy zbli za sil' do czarownicy, ta go

pozera, po czym prosi go, aby wyszedl ustami, ale Ilmarinen odmawia.

"Zrobil' sobie wlasne wyjkie!" - odpowiada i narzl'dziami kowalskimi,

kt6re wykonal magicznym sposobem, otwiera zol'ldek st.ruchy i wychodzi.

\'V'edle innego wariantu, warunkiem postawionym przez dziewczynl' I1-

marinenowi bylo pochwycenie wielkiej ryby. T. go jednak poi.ada. Od-

mawiaj ,!c rowniez wyjseia dolem lub gor,! jej ciala, Ilmarinen poruszal sil'

w jej brzuchu w taki spos6b, ze ryba p<;kla '.

Ten mityczny temat ogromnie si<; rozpows zechnil, zwlaszcza w Oceanii.

Wystarczy przypomniec wariant polinezyjski. Wieloryb pewnego gatwlku

p ozar! lod i bohatera N ganaoa, ale ten, chwytaj 'lc si<; masztu , wbil go

w paszl' olbrzyma, aby podtrzymac j'l otwart'l' Nast<;pnie zs ze dl do zol'ldka

--.~)

'., potwora, gdzie znalazl swych dwoch krewniakow jeszeze zywyeh. N ganaoa

.. ,. ,rozpalil tam ogien, zabil wieloryba i wyszedl przez paszczl" .

LJ3rzuch morskiego potwora, t~ak i...cjal!?13o\iini ehtonicznej, .~obraza

wnl'trznoscL Z~~mi, E:~I~~.~:y.o .z T.adYSOh, Piek!£jW sredniowiecznej litera-

rur"e wlzJonersklej Piekla S'l cZl'sto wyobraza ne w postaci ogromnego

potw?ra maj'lee go prawdopodobnie swoj prototyp w biblijnym I Lewia-

.r.a~ie,\Mamy wil'C seril' paralelnyc h wyobrazen: brzuch Olbrzymki,1rog,n;,

potworow morskich symbolizuj'lcy macicl' chtoniczn'l, Noe kosmiczna,

kr61estwo zmad ych, Wchodzenie zywcem w to olbrzymie cialo jes t r6wno-

znaczne ze schodzeniem do Piekie!, stawi.niem czola probom zas trze zo-

7 Por. M. Eliade. Mity , my i misten'a, s. 23 3, cyt. :ta:

MJ.rtii HJ.J.vi o, Viiiniimiiinen, Ete'l'?lal Sage

(FF C ommunication s, nr 14 4, Helsinki 1952), s. 117 nn .

• M. Haavio, op. cit., s. ! 14 nn.

~ M. Eliade, Mity, my i mi5te-ria, s. 234.

_______________________ 90

nym dla zmarlyeh. Iniejaeyjne znaezenie tego typu zstl'powania do Piekie!

jest jasne) ten, kto dokonal takiego wyezynu, nie boi sil' juz smierei, zdobyl

swoist~ n'lesmiertelnosc eiala -

eel wszystkieh iniejaeji bohaterskieh, po-

ez~wszy{ od Gilgamesza.

Ale trzeba jeszeze brae pod uwagl' inny element: zaswiat s rawniez

_fl}i,je~l;!ll.""iedzy illl'!'!.·.Qs;;tJ Pan Piekie! jest wszeehwiedz~ey, zmar i znaH--

przyszlose. W niektaryeh mitaeh i sagaeh bohater zstl'pl.lje do Piekie! dla ,

zdobyeia m~drosei lub uzyskania tajemnej wiedzy. vainamoinen nie magi

dokonezyc lodzi, ktar~ stworzyl za pomoe~ magii, poniewaz brak mu bylo '

trzeeh slaw. Aby je poznae, znajdzie uznanego ezarownika Antero, Olbrzy-

",'

rna pozostaj~eego od bardzo wielu lat w bezruehu niezym szaman w trans ie,

tak ze na jego ramieniu wyroslo drzewo, a w jego brodzie ptaki uwily swe

gniazda. Vainamoinen wpada do ust Olbrzyma i zostaje wkratee polknil'ty.

Znalazlszy sil' jednak w zol~dku Antero, wykuwa sobie zelazny straj i grozi

ezarownikowi, ze pozostanie tam tak diu go, az uzyska trzy magiezne

slowa konieezne dla ukonezenia lodzi 10. Otaz to, ezego podejmuje sil'

Vainamoinen osobiseie, szamani dokonuj~ w transie: ieh dueh, opuszezaj~e

eialo, sehodzi na tamten swiat. Ta ekstatyezna podraz w zaswiaty jest

niekiedy wyobrazana jako wejseie do eiala ryby lub potwora morskiego.

Wedle pewnej legendy laponskiej, syn szamana przebudzil swego spi~eego

od dawna ojea tymi slowami: "Ojeze, obudz siC; i powrae z jelita ryby!" 11

Po eaz by szaman podejmowal tl' dlug~ podraz ekstatyeznq, jesli nie dla

uzyskania tajemnej wiedzy, dla poznania misteriaw?

INICJACYJNY SYMBOLIZM SYMPLEGAD

J ednak wyobrazenie zaswiatow jako bvnl'trznosei Matki Ziemi lub brzueha

olbrzymiego potyrora jest tylko jednym z tyeh wszystkieh, ktare przed-

stawiaj~ Tamten Swiat jako miejsee niezwyklelE:,udno dostl'pn~ Zderzaj~ee

~il' ze sob~ skaly, "tanez~,~i.ny", bramy w postaei z':'c,:,bw, dwie til;)ce

iOl'dqeew eiqglym-ruehu gcd', dwie iderzaj~eesl~-g~ory lodowe,ol;;:aea-

j~tasi~-iapi:lra";Dra:ina zr~biona z 'cfwoc'hkawalkow dziobu Oria i jeszeze

10 M. Haavio, op. cit., s. 106 nn.; Eliade, op. cit., s. 237.

11 M. Haavio, op. cit., s. 124.

12 0 motywie nieustannie stykai'lcych si~ skal zob. A. B. Cook, Zeus, III, 2 (Cambridge 1940),

s. 975-1016 (Appendix P: Floating Islands); Karl yon Spiess, Der Schuss nach dem Vogel ("Jahrbuch f.

Hist. Volkskundc", V-VI, 1937, s. 204-235); Id., Die Hasenjagd (ibid., s. 243-267). Wyrazenie "dwie

tn,!ce i bttd'lce w ci'lgfym ruchu gory" poswiadczonc jest w Supamadbyaya (25, 5; przytoczone za

Coomaraswamym, parvatah asthirah); por. A. K. Coomaraswamy, Sympiegades (Studies and Essays in the

History of Science and Learning offered in Hommage to George Sarton, New York 1947, s. 4(l3-4f!S),

s. 470, przyp. 11.

I) 0 temacie "aktywnei bramy" w mitologii celtyckiej par. A. C. Brown, Iwain (Bosto11 1903), s. SO 1111.

o "obracaj~ccj si y zaporze" par. ibid. i G. L Kittredge, A Study of Sir Gawain and the Green Knight

(Cambridge, Mass., 1916), s. 244 nn. Par. A. K. Coomaraswamy, Sympiegades, s. 479 nn.

91 _______________________

Eliade - Inicjacje indyidualne i stowarzyszenia tajemne.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: