konspekt z bankowosci - 40 stron.doc

Konspekt z przedmiotu „Bankowość”

1.                 System bankowy

2.                 Banki komercyjne

3.                 Bank centralny, jego rola i zadania

4.                 Polski system bankowy, NBP, RPP, nadzór bankowy, BFG, KIR, prawodawstwo bankowe

5.                 Polityka pieniężna

6.                 Rynek finansowy i pieniężny

7.                 Inflacja i bezrobocie

8.                 Operacje bankowe

9.                 Rachunki bankowe

10.             Depozyty bankowe

11.             Kredyty bankowe

12.             Ryzyko bankowe

Tematy dodatkowe nieobowiązkowe:

1.                 Faktoring

2.                 Leasing

3.                 Oprocentowanie rachunków bankowych

Część I

System bankowy

              System bankowy obejmuje całokształt instytucji bankowych oraz normy określające wzajemne powiązania między elementami tego systemu oraz stosunki z otoczeniem.

              Elementami tego systemu są banki.

              Bank można zdefiniować jako przedsiębiorstwo usługowe, którego działalnością są operacje pieniężne, czyli udzielanie kredytów i zdobywanie środków potrzebnych na te kredyty, czyli gromadzenie w formie depozytów wolnych pieniędzy w gospodarce.

              Warunki działania banku są dzielone są na wewnętrzne i zewnętrzne.

              Warunki wewnętrzne to pracownicy, operatywne zarządzanie, przepływ informacji oraz zasoby pieniądza, jakim bank dysponuje.

              Warunki zewnętrzne zwane także otoczeniem, to część gospodarki, z którą bank jest powiązany. Elementami otoczenia są:

·      klienci banku,

·      właściciel banku,

·      konkurencja,

·      polityka pieniężna,

·      interes społeczny.

Funkcje systemu bankowego:

Þ      tworzenie mechanizmów gromadzenia środków oraz ich inwestowania w różne przedsięwzięcia

Þ      zapewnienie możliwości dokonywania płatności pomiędzy podmiotami gospodarczymi - transfer w czasie i ponad granicami

Þ      zapewnienie skutecznych rozwiązań w zakresie zarządzania ryzykiem bankowym

Þ      zapewnienie informacji cenowej, co stwarza możliwości podejmowania decyzji przez podmioty gospodarcze

Þ      stworzenie warunków do transformacji środków inwestowania (pod względem czasu, wielkości i ryzyka)

              Zasadniczy podział banków obejmuje:

·      banki (emisyjne) centralne

·      banki komercyjne

·      banki inwestycyjne

·      banki uniwersalne

              Dokumenty Unii Europejskiej dokładnie precyzują usługi, jakie banki mają świadczyć. W dokumentach tych banki dzielą się na komercyjne (depozytowo-kredytowe) (commercial banks) i banki inwestycyjne (investment banks), a także banki uniwersalne, świadczące usługi zarówno banków komercyjnych, jak i inwestycyjnych.

              Działalność banku depozycyjno-kredytowego polega na przyjmowaniu wkładów i innych zwrotnych walorów klientów oraz udzielaniu na własny rachunek kredytów. Celem banku komercyjnego jest dążenie do zaspokojenia potrzeb klientów w zakresie usług bankowych i dążenie do osiągnięcia zysku przy konieczności zachowania płynności.

              Banki inwestycyjne obsługują operacje papierami wartościowymi.

Inny stosowany podział banków, uwzględniający bardziej szczegółowo specyfikę ich działalności:

·      banki centralne;

·      banki operacyjne (depozytowo-kredytowe i uniwersalne);

·      banki specjalne (inwestycyjne, hipoteczne, rolne, komunalne, towarzystwa kredytowe);

·      kasy oszczędnościowe;

·      spółdzielnie oszczędnościowo-kredytowe.

Współcześnie funkcje banków specjalnych spełniają banki wchodzące w skład holdingów bankowych, które w zależności od kraju i jego ustawodawstwa zajmują się całością usług bankowych, a także innymi rodzajami działalności finansowych poprzez swoje banki i instytucje - córki.

Osobną grupę banków stanowią banki spółdzielcze. Są one zorganizowane na bazie wkładów członkowskich. Spółdzielczość bankowa powstała w Niemczech w połowie XIX w formie Kas Schulzego dla rzemiosła i drobnego przemysłu oraz Kas Reiffesena dla rolników. Pod koniec XIX w banki takie pod różnymi nazwami zaczęły powstawać także na ziemiach polskich, szczególnie pod rozbiorami niemieckim i austriackim. Szerszy rozwój tej formy samopomocy finansowej nastąpił w Polsce w okresie międzywojennym, kiedy to powstawały spółdzielnie rolnicze zwane Kasami (Księdza) Stefczyka. Banki spółdzielcze działają w oparciu zarówno o prawo bankowe, jak i o prawo spółdzielcze.

Inną grupą banków o małym kapitale stanowią kasy oszczędnościowe. Także one zaczęły powstawać w Niemczech na początku XIX w m.in. w Prusach (Sparkasse) (a organami założycielskimi dla nich są samorządy lokalne). Samorząd lokalny dawał gwarancję wypłacalności dla tych kas. W Polsce pewnym odpowiednikiem tych kas mogą być banki komunalne, lecz te funkcjonują w zasadzie w innym układzie własnościowym.

Brak tego typu kas w Polsce równoważony jest przez zakładowe pracownicze kasy zapomogowo-pożyczkowe, które spełniają funkcję kredytową, a nie gromadzenia pieniędzy.

W historii bankowości kreacją i emisją pieniądza zajmowały się na danym terytorium państwowym różne banki konkurujące w tym zakresie ze sobą. Poszczególne państwa były zainteresowane w kontroli i centralizacji emisji pieniądza na swoim terenie. Ilość banków emisyjnych malała i z czasem pozostawał w każdym państwie centralny bank emisyjny mający monopol na emisję pieniądza, a państwa dla jeszcze większego wpływu na działalność emisyjną i politykę pieniężną banków centralnych, zaczęły tworzyć państwowe banki centralne jako nowe instytucje lub nacjonalizowały istniejące banki lub też przejęły w nich większościowe udziały akcji. Obecnie banki emisyjne (centralne) w większości krajów świata są bankami państwowymi lub spółkami z decydującym udziałem państwa.

              Przykład banków centralnych: Bank of England, Oesterreichiche Nationalbank, Banque de France, Banque Nationale Suisse, Deutsche Bundesbank z 9 oddziałami krajowymi (regionalnymi) (od 1992 r.: Stuttgart, Monachium, Berlin, Hannover, Hamburg, Frankfurt n.M., Dusseldorf, Mainz, Lipsk); USA - 12 Rejonowych Banków Rezerwy Federalnej, koordynacją emisji pieniądza zajmuje się System Rezerwy Federalnej.

W Europejskim Systemie Walutowym (European Monetary System), obejmującym 12 krajów Unii Europejskiej: Niemcy, Francję, Włochy, Hiszpanię, Holandię, Belgię, Portugalię, Irlandię, Luksemburg, Finlandię, Austrię i Grecję, bankiem centralnym jest Europejski Bank Centralny (European Central Bank) z siedzibą we Frankfurcie n. M. Banki centralne krajów członkowskich tworzą natomiast Europejski System Banków Centralnych (European System of Central Banks).

              Na przestrzeni lat działalności banków wykształciły się w świecie dwa modele sektora finansowego: model anglosaski i model niemiecko-japoński.

Model anglosaski opiera się na rynku finansowym. Korporacje przemysłowe uniezależnione są od banków komercyjnych - banki te sprawują jedynie funkcje płatnicze i rozliczeniowe, ewentualnie udzielają kredytów krótkoterminowych. Dopływ kapitału do przemysłu i gospodarki odbywa się przez emisję papierów wartościowych i przez giełdę. Dużą rolę w tym systemie spełniają specjalistyczne fundusze i banki inwestycyjne. W krajach tych do banków inwestycyjnych zaliczane są instytucje nie bankowe: brokerzy, maklerzy, doradcy finansowi. Główną ich działalnością są usługi związane z operacjami papierami wartościowymi.

W modelu niemiecko-japońskim główną rolę odgrywa system bankowy. Banki zaspokajają całość potrzeb kredytowych gospodarki. Banki w modelu tym mają charakter uniwersalny. Daje się także zauważyć powiązania kapitałowe pomiędzy bankami a korporacjami przemysłowymi.

Polski system bankowy tworzony jest w oparciu o następujące akty prawne:

v          ustawa Prawo bankowe z dn. 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. Nr 140/1997, poz. 939, Dz.U. Nr 111/2001, poz.1195),

v          ustawa o Narodowym Banku Polskim z dn. 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. Nr 140, poz. 938),

v          ustawa o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków z dn. 3 lutego 1993 r. (Dz.U. Nr 18, poz. 82),

v          ustawa o restrukturyzacji banków spółdzielczych i Banku Gospodarki Żywnościowej z dn. 24 czerwca 1994 r. (Dz.U. Nr 80, poz. 369 z późniejszymi zmianami),

v          ustawa o łączeniu i grupowaniu niektórych banków w formie spółki akcyjnej z dn. 14 czerwca 1996 r. (Dz.U. Nr 90, poz. 406),

v          ustawa o listach zastawnych i bankach hipotecznych z dn. 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. Nr 140/1997, poz. 940, Dz.U. Nr15/2001, poz. 148),

v          ustawa o uporządkowaniu stosunków kredytowych z dn. 28 grudnia 1989 r. (Dz.U. Nr 74, poz. 440),

v          ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów z dn. 6 grudnia 1996 r. (Dz.U. Nr 149, poz. 703),

v          ustawa o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym z dn. 14 grudnia 1994 r. (Dz.U. Nr 4/1995, poz. 18; Dz.U. Nr 133/1995, poz. 654; Dz.U. Nr 24/1997, poz. 119; Dz.U. Nr 40/1999, poz. 399),

v          ustawa o kasach oszczędnościowo-budowlanych i wspieraniu przez państwo oszczędzania na cele mieszkaniowe z dn. 5 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 85, poz. 538), utraciła moc prawną w 2001 r. na mocy ustawy z 20.12.2001 r. (Dz.U. Nr 154, poz. 1802)

v          ustawa o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych z dn. 14 grudnia 1995 r. (Dz.U. Nr 1/1996, poz. 2),

v          ustawa o kredycie konsumenckim z dn. 20 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 100, poz. 1081),

v          ustawa o podpisie elektronicznym z dn. 18 września 2001 r. (Dz.U. Nr 130, poz. 1450),

v          ustawa Prawo wekslowe z dn. 28 kwietnia 1936 r. (Dz.U. Nr 37/1936)

v          ustawa Prawo dewizowe z dn. 18 grudnia 1998 r. (Dz.U. Nr 160, poz. 1063)

v          ustawa o funkcjonowaniu banków spółdzielczych z dn. 7 grudnia 2000 r. (Dz.U. Nr 119, poz. 1252),

Ponadto obowiązuje Kodeks cywilny, akty wykonawcze do wymienionych ustaw (rozporządzenia Rady Ministrów, Premiera i Ministra Finansów), uchwały RPP i zarządu NBP oraz obwieszczenia prezesa NBP.

Polski system bankowy

              Wspólczesny polski system bankowy swoje początki bierze od ustawy Prawo bankowe uchwalonej w 1982. Na mocy tej ustawy w 1987 roku powstał m.in. Bank Rozwoju Eksportu S.A. oraz przeprowadzono restrukturyzację NBP, wydzielając z niego w 1988 roku Powszechną Kasę Oszczędności (PKO) BP, a w 1989 roku 9 banków komercyjnych:

-      Bank Gdański w Gdańsku                                                                     

-      Bank Śląski w Katowicach

-      Bank Przemysłowo-Handlowy w Krakowie

-      Bank Depozytowo-Kredytowy w Lublinie

-      Powszechny Bank Gospodarczy w Łodzi

-      Wielkopolski Bank Kredytowy w Poznaniu

-      Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie

-      Państwowy Bank Kredytowy w Warszawie (Powszechny BK)

-      Bank Zachodni we Wrocławiu

-      oraz Polski Bank Inwestycyjny w Warszawie

W późniejszym okresie wydzielony został z NBP jeszcze Bank Gospodarstwa Krajowego.

Nowa ustawa Prawo bankowe z 1989 roku i jej nowelicje umożliwiły komercjalizację (przekształcenie w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa) państwowych banków komercyjnych oraz późniejszą ich prywatyzację z udziałem kapitału zagranicznego. Ustawa ta umożliwiła jednocześnie powstawanie nowych banków zarówno krajowych i zagranicznych, oraz umocniła rolę NBP jako banku centralnego.

              Kolejna, nowa ustawa Prawo bankowe z 1997 roku oraz ustawa o NBP dostosowały system bankowy i politykę pieniężną do wymogów światowych, całkowicie uniezależniając je od wpływów politycznych. Z kolei nowelizacja Prawa bankowego przeprowadzona w 2001 roku dostosowała to prawo do wymogów Unii Europejskiej w świetle przyszłego naszego wejścia do grona tych państw.

Obecny polski system bankowy to:

Bank centralny: Narodowy Bank Polski

Banki uniwersalne:

-      banki państwowe - obecnie nie ma banku państwowego o charakterze uniwersalnym,

-      bank - jednoosobowa spółka Skarbu Państwa: Powszechna Kasa Oszczędności BP S.A.,

-      banki z większościowym udziałem Skarbu Państwa: np. Bank Gospodarki Żywnościowej S.A.,

banki z niewielkim udziałem Skarbu Państwa i przewagą kapitału zagranicznego: Bank Handlowy SA, Bank Pekao SA, Bank Śląski SA, Bank Przemysłowo-Handlowy PBK SA, BIG Bank Gdański SĄ,

-      oddziały banków zagranicznych: np. Dresdner Bank (Polska) S.A., Citibank (Poland) S.A., Credit Lyonnais Bank Polska S.A., Deutsche Bank Polska S.A.

Banki specjalistyczne:

-      państwowy: Bank Gospodarstwa Krajowego

-      banki z większościowym udziałem Skarbu Państwa lub funduszy państwowych: np. Bank Ochrony Środowiska SA, Bank Rozwoju Budownictwa Mieszkaniowego SĄ,

inne banki

-      regionalne banki rolne,

-      banki spółdzielcze rolnicze i rzemieślnicze,

-      kasy oszczędnościowe - spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe

Do instytucji związanych z polskim systemem bankowym można także zaliczyć:

·      Radę Polityki Pieniężnej

·      Komisję Nadzoru Bankowego

·      Bankowy Fundusz Gwarancyjny

·      Krajową Izbę Rozliczeniową

·      Związek Banków Polskich

Zasadniczą rolę w systemie bankowym ma bank centralny czyli w Polsce Narodowy Bank Polski.

Funkce banku centralnego są następujące:

1.   funkcja banku emisyjnego, czyli banku kreującego pieniądz; dzięki emisji pieniądza bank centralny jest zawsze wypłacalny;

2.   funkcja banku banków, czyli banku będącego bankiem rezerwowym dla banków operacyjnych; w tym zakresie spełnia zadania:

-      reguluje obieg emitowanego pieniądza,

-      reguluje wielkość pieniądza bankowego tworzonego przez banki komercyjne,

-      reguluje płynność całego sektora bankowego,

-      kształtuje możliwości kredytowe banków operacyjnych poprzez stosowanie odpowiednich instrumentów pieniężnych;

3.   funkcja banku gospodarki narodowej i banku państwa;

bank centralny zobowiązany jest: dbać o stabilność złotego, oddziaływać na gospodarkę tak, by zapewniać jej stały rozwój, wzrost dochodu narodowego i spadek bezrobocia; w ramach tej funkcji bank centralny:

-...