M. Zińczuk.pdf

Monika Ziıczuk

monika_zinczuk@wp.pl

Zakþad Dydaktyki Oglnej

Wydziaþ Pedagogiki i Psychologii

Uniwersytet w Biaþymstoku

Wykorzystanie multimedialnych programw edukacyjnych

w zapobieganiu niepowodzeniom szkolnym

zaufania, w ktrym dziecko czuþoby siħ dobrze, a takŇe

wyzwalanie aktywnoĻci i zachħcanie do pokonywania wþasnych sþaboĻci. Nauczyciel

powinien indywidualizowaę pracħ uczniw pod wzglħdem stawianych wymagaı,

dobieranych metod i Ļrodkw oddziaþywania, czasu trwania zajħę, tempa pracy. NaleŇy

takŇe zwrcię uwagħ na koncentracjħ uwagi dziecka podczas wykonywania zadaı,

poziom jego motywacji, reakcjħ na polecenia, stopieı zrozumienia polecenia, wytrwaþoĻę

w dĢŇeniu do doprowadzenia zadania do koıca, zachowania werbalne i niewerbalne.

PeþnowartoĻciowa praca zapobiegawcza w celu eliminacji niepowodzeı edukacyjnych musi

dostarczaę informacji o pozytywnych wþaĻciwoĻciach dziecka Î co mu siħ udaje, co umie

i co wykonuje dobrze.

PoszukujĢc sposobw przezwyciħŇania niepowodzeı szkolnych warto przyjrzeę siħ

moŇliwoĻciom nowoczesnych technik komputerowych. Zalety multimedialnoĻci komputera

przyczyniþy siħ do docenienia jego roli w zakresie minimalizacji niepowodzeı szkolnych

poprzez wykorzystanie w profilaktyce, diagnozie i terapii pedagogicznej [Ziıczuk, 2005].

Zdaniem B. Siemienieckiego diagnostyka i terapia pedagogiczna jest jednym

z najwaŇniejszych obszarw wykorzystania komputerw w pedagogice [Siemieniecki, 1994].

Edukacyjnym programom multimedialnym þagodzĢcym trudnoĻci szkolne uczniw stawiane

sĢ specjalne wymagania, do ktrych Î miħdzy innymi Î naleŇĢ [Juszczyk, ZajĢc, 1997]:

prostota, naturalny i przyjazny sposb komunikacji pomiħdzy programem a dzieckiem;

zrozumiaþy i natychmiastowy sposb reakcji na wszelkie dziaþania dziecka; wykorzystanie

elementw zabawy; stosowanie atrakcyjnej, zachħcajĢcej do pracy formy programu;

odwoþywanie siħ podczas pracy do wyobraŇeı znanych juŇ dziecku, do jego wczeĻniejszych

doĻwiadczeı Ňyciowych; dostarczanie, podczas ęwiczeı trenujĢcych, pewnych

umiejħtnoĻci, rŇnorodnych przykþadw, aby nie spowodowaę znuŇenia i zniechħcenia

Wspþczesna szkoþa coraz wiħcej uwagi poĻwiħca uczniom majĢcym kþopoty

z uczeniem siħ. PodkreĻla siħ rolħ nauczyciela, ktry otacza ucznia szczeglnĢ troskĢ

i udziela mu koniecznej pomocy w rŇnych zakresach. Podczas pracy z dzieckiem

doĻwiadczajĢcym niepowodzeı szkolnych naleŇy rozwijaę i wzmacniaę jego wewnħtrzne

zasoby. Chodzi tu o dostarczanie nowej wiedzy, budowanie adekwatnego obrazu

wþasnej osoby, ksztaþtowanie umiejħtnoĻci umoŇliwiajĢcych jak najbardziej samodzielne

funkcjonowanie, rozwijanie przekonania, Ňe uda siħ pokonaę wþasne braki. Niezmiernie

waŇne w caþym procesie dydaktyczno-wychowawczym, a szczeglnie w przeciwdziaþaniu

trudnoĻciom edukacyjnym, jest eliminowanie i zapobieganie sytuacjom stresujĢcym,

tworzenie klimatu ŇyczliwoĻci i

dziecka do dalszych dziaþaı; stopniowanie trudnoĻci zadaı i ęwiczeı prezentowanych przez

program wraz z postħpami dziecka w nauce; wynagradzanie dziecka za trafne rozwiĢzanie;

umoŇliwienie przerwania lub zakoıczenia pracy w dowolnym momencie.

Edukacyjny program komputerowy wspomaga proces ksztaþcenia obok wielu innych

Ļrodkw dydaktycznych. Komputer nie moŇe caþkowicie zastĢpię diagnostyczno-

terapeutycznych czynnoĻci nauczyciela, ale moŇe byę narzħdziem pomocnym. Nie oczekuje

siħ, by program nauczaþ, ale by towarzyszyþ uczeniu siħ [Kozielska, 2003]. Dlatego waŇne

jest rozstrzygniħcie problemu przydatnoĻci komputerowej formy i funkcji programu do

þagodzenia trudnoĻci edukacyjnych. B. Siemieniecki zwraca uwagħ na piħę kryteriw

w procesie oceny doboru programw korekcyjnych [Siemieniecki, 1996]: kryterium funkcji

peþnionych przez program (program nie moŇe byę nakierowany tylko na ksztaþcenie jednej

wyizolowanej cechy, ale musi wpþywaę na zmiany w caþej osobowoĻci), kryterium

kompensacji zaburzeı (ęwiczenie funkcji nie zaburzonych, aby staþy siħ wsparciem dla

funkcji zaburzonych), kryterium moŇliwoĻci intelektualnych i kompetencyjnych (dziecko

nie powinno mieę trudnoĻci z obsþugĢ programu i zrozumieniem poleceı), kryterium

stopniowania trudnoĻci przy wykonaniu zadania (program powinien zapewniaę moŇliwoĻę

dostosowania wymogw do cech indywidualnych dziecka) oraz kryterium motywacyjno-

relaksacyjne (program powinien zachħcaę dziecko do ęwiczeı i pokonywania trudnoĻci).

Multimedialne programy edukacyjne stworzyþy nowe moŇliwoĻci w zakresie

wzbogacania i uatrakcyjniania warsztatu pracy nauczyciela. WaŇnym celem w pracy

z dzieęmi doĻwiadczajĢcymi niepowodzeı szkolnych jest nie nauka sama w sobie, lecz

propozycja interesujĢcych zajħę i ciĢgþe sþuŇenie pomocĢ; nie egzekwowanie wiadomoĻci

i ocenianie za pomocĢ stopni, lecz wprowadzanie korekty i szukanie sposobw

przezwyciħŇania trudnoĻci. CzyŇ nie tak wþaĻnie zachowuje siħ komputer? Komputer jest

nie tylko rozrywkĢ i wypeþnieniem czasu, ale takŇe doskonaþym i cierpliwym nauczycielem.

Nie jest groŅny Î nie krzyczy, nie zþoĻci siħ na dziecko, nie wyĻmiewa Î mimo ponownego,

bþħdnego wykonania ęwiczenia. Praca z komputerem zapewnia dziecku komfort, gdyŇ wiele

czynnoĻci moŇna powtarzaę, a komputer siħ nie znudzi. Jest obiektywny, a poza tym

zawsze áskupionyÑ na pracy dziecka, na jego osobie. Komputer nie moŇe jednak caþkowicie

zastĢpię osoby nauczyciela, ktry powinien caþy czas byę w pobliŇu dziecka sþuŇĢc mu

pomocĢ w rozwiĢzywaniu trudnoĻci oraz zachħcajĢc do podejmowania wysiþku.

Programy multimedialne i edytorskie mogĢ byę dostosowane do indywidualnych

potrzeb dziecka. MoŇe ono Î na przykþad Î wybraę optymalnĢ dla siebie wielkoĻę czcionki,

jej kolor, dziħki czemu þatwiej jest mu czytaę z ekranu niŇ z zeszytu. Dziecko samo moŇe

wybraę poziom nauczania, rodzaj ęwiczenia, czas ekspozycji materiaþu, liczbħ powtrzeı

[Biaþa, 2006]. Komputer umoŇliwia pracħ w zespole korekcyjno-kompensacyjnym z grupĢ

uczniw o rŇnych zaburzeniach jednoczeĻnie, zapewniajĢc przy tym taki kontakt, jak przy

terapii

indywidualnej [Pomirska, 2001].

Programy komputerowe pozwalajĢ na dostosowanie czasu trwania ęwiczeı do

moŇliwoĻci dziecka. Komputer dodatnio wpþywa na tempo uczenia siħ, skracajĢc czas

potrzebny na opanowanie danej partii materiaþu. Jest to istotne szczeglnie, kiedy

edukujemy uczniw majĢcych specyficzne trudnoĻci w uczeniu siħ, gdyŇ waŇnym zadaniem

pracy terapeutycznej jest przyspieszenie tempa uczenia siħ. Zajħcia z komputerem wiĢŇĢ

siħ z wiħkszĢ szybkoĻciĢ wykonywanych ęwiczeı, rŇnorodnoĻciĢ ich form, moŇliwoĻciĢ

ich utrwalania i sprawdzenia w bardzo krtkim czasie. Programy komputerowe mogĢ byę

wielokrotnie wykorzystywane, a dziecko moŇe powtarzaę dane ęwiczenia dowolnĢ iloĻę

razy, zachowujĢc przy tym indywidualne tempo i rytm pracy. Komputery sĢ bardzo pomocne

dla dzieci z zaburzonĢ koncentracjĢ uwagi, gdyŇ pozwalajĢ dostosowaę czas zajħę do

moŇliwoĻci dziecka, wprowadzajĢc áprzerwyÑ na gry i zabawy (np. przez zmianħ programu).

Gdy uczeı opuĻci czħĻę materiaþu, bĢdŅ nie moŇe go sobie przypomnieę, wystarczy cofnĢę

siħ do poprzednich lekcji. Podczas pracy z komputerem dzieci dþuŇej mogĢ skupię uwagħ.

Jak wynika z badaı prezentowanych przez S. Juszczyka [Juszczyk, 1998] zajħcia

z udziaþem komputera mogĢ trwaę nawet 45 minut, podczas gdy zajħciami z udziaþem

mediw prostych terapeutom udaþo siħ zainteresowaę dzieci tylko przez ok. 10-12 minut.

Zajħcia z wykorzystaniem komputera pozwalajĢ odreagowaę negatywne reakcje

i emocje powstaþe na skutek niepowodzenia w nauce. Nawet nieprawidþowe rozwiĢzania

nie wiĢŇĢ siħ z nieprzyjemnymi dla dziecka karami. Ta doskonaþa cierpliwoĻę urzĢdzenia

sprzyja wieloĻci powtrek i zachħca do samodzielnych prb [Jabþonowska, 1998]. Kontakt

dziecka z komputerem powoduje zanik stresu, ktry wywoþywany byþ ciĢgiem

dotychczasowych poraŇek, a jednoczeĻnie wzrost motywacji wþasnej do pokonywania

trudnoĻci.

Komputer pozwala dziecku uwierzyę w siebie. WykonujĢc zadania nie jest juŇ gorsze

od kolegw, rywalizuje jedynie z samym sobĢ. Czħsto sþyszy pochwaþy, zdobywa nagrody.

WygrywajĢc, podnosi poczucie wþasnej wartoĻci, co motywuje go do lepszej pracy

i osiĢgania lepszych wynikw. Dziecko o specyficznych trudnoĻciach w uczeniu siħ jest

pozbawione wiary we wþasne siþy, ma zmniejszonĢ wraŇliwoĻę na bodŅce emocjonalne.

Trzeba mu pomc w przeþamaniu tej psychicznej bariery na drodze do aktywnego dziaþania.

W pierwszym zatem okresie naleŇy proponowaę dziecku zadania þatwiejsze,

nie stwarzajĢce negatywnych napiħę emocjonalnych, nie limitowane czasem, wyzwalajĢce

jego zdolnoĻci i zainteresowania. W warunkach odprħŇenia dziecko pracuje sprawniej

i efektywniej, co zapewnia mu poczucie pozytywnego nastawienia do nauki.

Komputer posþuguje siħ technikĢ wzmocnieı pozytywnych. SkutecznoĻę wzmocnieı

polega na kaŇdorazowym wprowadzaniu nagradzania po wystĢpieniu poŇĢdanej reakcji.

Nagroda jest przyjemna i atrakcyjna Î jest to melodia generowana przez aplikacjħ,

pochwaþa wyraŇona napisem na ekranie lub pokazaniem siħ uĻmiechniħtego sþoneczka, czy

teŇ wyrazem radoĻci postaci wystħpujĢcej w grze [Siemieniecki, 2007]. Takie bezpoĻrednie

wzmocnienia pozytywne mobilizujĢ dziecko do dalszej pracy.

W zapobieganiu niepowodzeniom szkolnym szczeglny nacisk kþadzie siħ

na samoocenħ ucznia. Komputer wyzwala w dziecku procesy samoregulacyjne,

w szczeglnoĻci autokontroli, autooceny i autokorekty. Medium to

serwuje uczĢcemu siħ

informacje zwrotne, tj. nagradza, chwali lub wskazuje na potrzebħ natychmiastowej

poprawy. Szybka reakcja na popeþniane bþħdy przez ucznia zapobiega ksztaþtowaniu

niewþaĻciwych nawykw, utrwalaniu siħ nieprawidþowych rozwiĢzaı, motywuje natomiast

do poszukiwania odpowiedzi prawidþowych. ZdolnoĻę komputera do prowadzenia dialogu

z uczniem, barwne obrazy na ekranie oraz wraŇenie prowadzenia przez dziecko wþasnej

pracy badawczej, to niezastĢpione zjawiska, ktre wpþywajĢ na efektywnoĻę procesw

korekcyjnych i wyrwnawczych [Kaczmarek, 2000].

RŇnorodnoĻę ęwiczeı akcentowana podczas pracy z dzieckiem o trudnoĻciach

edukacyjnych z powodzeniem znajduje zastosowanie w dydaktycznych programach

multimedialnych. Dziecko ma do dyspozycji rŇnego rodzaju zabawy, krzyŇwki, zagadki,

rebusy, þamigþwki, kolorowanie rozmaitych rysunkw, wyszukiwanie rŇnic i szczegþw na

obrazkach, ukþadanki typu puzzle. Za ich pomocĢ dzieci bawiĢc siħ ęwiczĢ pamiħę, logiczne

myĻlenie, wyobraŅniħ, spostrzegawczoĻę, koordynacjħ wzrokowo-ruchowĢ. DoskonalĢ

zrħcznoĻę manualnĢ, ęwiczĢ dokþadnoĻę i precyzjħ ruchw, utrwalajĢ kierunki przestrzenne,

wyrabiajĢ siþħ nacisku dþoni i opanowywanie umiejħtnoĻci pisania za pomocĢ klawiatury lub

posþugiwania siħ myszkĢ. KsztaþtujĢ refleks, szybkie i celne podejmowanie decyzji, uczĢ siħ

wytrwaþoĻci i cierpliwoĻci, a wiħc umiejħtnoĻci niezbħdnych do osiĢgania sukcesw w nauce

szkolnej.

IstotnĢ rolħ w minimalizacji niepowodzeı szkolnych odgrywa nauczanie

multisensoryczne, áwykorzystujĢce w sposb przemyĻlany i systematyczny rŇnorodnoĻę

bodŅcw oddziaþywujĢcych na rŇne systemy reprezentacyjne uczniwÑ [Karpiıska, 2002].

DominujĢcĢ rolħ odgrywajĢ trzy zmysþy: wzrok, sþuch i dotyk, do ktrych odnosi siħ

skrt WAK Î wizualny, audytywny, kinestetyczny. System ten determinuje osobistĢ

strategiħ uczenia siħ [Karpiıska, 2002]. Nauczanie polisensoryczne, czyli nauczanie

z zaangaŇowaniem wielu zmysþw jednoczeĻnie: wzroku, sþuchu, dotyku i kinestezji

umoŇliwia wykorzystanie komputera. Dziħki niemu dziecko moŇe maksymalnie wykorzystaę

te zmysþy, ktre sĢ jego mocnĢ stronĢ i funkcjonujĢ prawidþowo, ęwiczĢc i rozwijajĢc

przy tym zmysþy sþabsze. MoŇliwa staje siħ wiħc korekcja i kompensacja. ZaangaŇowanie

wszystkich analizatorw w procesy poznawcze dzieci jest dla nich szansĢ przeþamania,

zminimalizowania trudnoĻci w czytaniu i pisaniu.

Komputer moŇna wykorzystaę do pracy z dzieckiem w domu zapewniajĢc staþĢ

wspþpracħ nauczyciela z rodzicami. Rodzice, zachħcajĢc dziecko do uŇywania

proponowanych w szkole programw multimedialnych, majĢ okazjħ do obserwacji jego

postħpw, utrwalania wiadomoĻci, ęwiczenia sprawnoĻci, rozwijania umiejħtnoĻci,

a przy tym atrakcyjnej formy spħdzenia wsplnie wolnego czasu. Stwarza to szanse na

przedþuŇenie czasu i zakresu oddziaþywaı przeciwdziaþajĢcych niepowodzeniom szkolnym.

Komputer sprzyja ásamoinicjowaniu uczenia siħÑ. Wyzwala potrzeby edukacyjne,

sprawia, Ňe uczeı osiĢga poczucie wþasnej skutecznoĻci dziaþania. Reakcje dziecka na

bodŅce wskazujĢ na zjawisko áuczenia siħ caþym sobĢÑ, moŇna nawet pokusię siħ

o okreĻlenie tego zjawiska jako áprzynaleŇnoĻę do mediumÑ. Praca dziecka z komputerem

jest dla niego nie tylko atrakcyjna, ale takŇe osobiĻcie waŇna i satysfakcjonujĢca. Sprzyja

wyzwalaniu mechanizmw samoregulacyjnych (samooceny, autokontroli, autokorekty),

wywoþujĢc takŇe zjawisko submisyjnoĻci, czyli podporzĢdkowania siħ komputerowym

strategiom uczenia siħ. Dzieci czħsto personalizujĢ to medium, traktujĢc je jako

wspþpracujĢcego z nim partnera, ktry nie reaguje w niemiþy sposb na poraŇki,

a nagradza poprawnoĻę wykonania zadaı. To medium áempatyzuje z uczniemÑ. Stwarza

atmosferħ bezpieczeıstwa, gdyŇ umoŇliwia nabywanie i doskonalenie kompetencji tak

dþugo, jak potrzebuje tego podmiot uczĢcy siħ i nie odczuwa negatywnych skutkw z tego

powodu. Wzbudza wiħc wewnħtrznĢ troskħ o poziom wþasnej aktywnoĻci, niwelujĢc

zjawisko wyuczonej bezradnoĻci [Kaczmarek, 2002].

Stosowanie programw edukacyjnych to poþĢczenie multimedialnej przygody

z naukĢ i kompleksowym sprawdzeniem umiejħtnoĻci w zakresie czytania, pisania i liczenia.

To wesoþe lekcje, dynamiczne gry i zabawy oraz obszerny trening pod opiekĢ bohaterw

znanych bajek. Scenariusze programw stale stawiajĢ ucznia w rŇnorodnych sytuacjach

problemowo-zadaniowych, niejako ázmuszajĢcÑ go do aktywnoĻci, samodzielnego myĻlenia

i dziaþania. áUczeı w kontakcie z komputerem staje siħ badaczemÑ [Kaczmarek, 2000],

dziħki czemu zdobywana wiedza jest trwaþa i bardziej zrozumiaþa, co w przypadku pracy

z dzieęmi o specyficznych potrzebach edukacyjnych ma ogromne znaczenie.

Nauka z wykorzystaniem komputera jest dla dziecka atrakcyjna. Dziecko przy okazji

pracy z komputerem bawi siħ, a zabawa sprzyja þatwiejszemu przyswajaniu nowych treĻci.

To, co nudne i trudne, staje siħ prostsze i ciekawsze. Uczeı w sposb niewymuszony

zdobywa odpowiedniĢ wiedzħ, poszerza zakres swojego sþownictwa oraz nabywa pewne

nawyki w pracy z komputerem. Nauka przy jego pomocy staje siħ przyjemniejsza dla

uczniw, ktrzy majĢ trudnoĻci. W jej trakcie wyraŅnie siħ oĻmielajĢ, nabierajĢ coraz wiħcej

wiary we wþasne siþy i chħtnie uczestniczĢ w zajħciach. Wszystkie te walory powodujĢ,

Ňe nauka wspomagana komputerowo staje siħ efektywna i skuteczna.

Szczeglnie waŇne z punktu widzenia niepowodzeı edukacyjnych interesujĢce

wydaje siħ zagadnienie podmiotowoĻci ucznia, ktry moŇe wspþdecydowaę o programie,

celach, treĻciach, organizacji pracy dydaktycznej, metodach kontroli i oceny efektw

dydaktycznych. Te warunki mogĢ byę dokþadniej realizowane przez wykorzystanie

edukacyjnych programw komputerowych. Multimedia mogĢ wspomagaę tworzenie

warunkw umoŇliwiajĢcych uczenie siħ postaw, mogĢ teŇ przyczynię siħ do powodzenia

w postħpowaniu, dostarczaę satysfakcji z dokonanego odkrycia [Kozielska, 2002].

Walorw zastosowania komputerw w edukacji szkolnej jest wiele. Jednak, czy

multimedia nie okaŇĢ siħ kolejnĢ niespeþnionĢ nadziejĢ dydaktycznĢ? Jedno jest pewne

Î media, obok nauczyciela, uczniw i innych elementw procesu ksztaþcenia stanowiĢ

rwnowaŇny skþadnik nowoczeĻnie pojmowanego procesu nauczania-uczenia siħ.

PoszukujĢc wiħc optymalnych sposobw ograniczania rozmiarw niepowodzeı szkolnych,

naleŇy rozwaŇyę miejsce i rolħ nowoczesnych technologii w edukacji uczniw, ktrzy

z rŇnych racji, nie speþniajĢ wymagaı szkoþy, doznajĢc niepowodzeı dydaktycznych

i wychowawczych [Karpiıska, 2005].

Wykorzystanie programw komputerowych sprzyja minimalizacji niepowodzeı

szkolnych. Nie powinny byę one jednak traktowane jako wyþĢczny Ļrodek pracy z dzieckiem

o specyficznych trudnoĻciach w uczeniu siħ, lecz jako element uzupeþniajĢcy

i wspomagajĢcy inne Ļrodki. Bogata oferta multimedialna wymaga namysþu nauczyciela nad

wyborem tych najodpowiedniejszych programw, a takŇe ich doboru dostosowanego

do potrzeb i moŇliwoĻci dziecka. Nauczyciel powinien rozwaŇyę, ktry rodzaj programu

bħdzie odpowiedni w danym etapie zapobiegania niepowodzeniom szkolnym. Pomimo wielu

zalet i nieocenionych zasþug multimediw w procesie ksztaþcenia nie sĢ one bowiem

álekarstwem na wszelkie bolĢczki dydaktyczneÑ [Morbitzer, 2002]. Przekonanie o istotnym

wpþywie komputerowych programw edukacyjnych w osiĢganiu szkolnych sukcesw

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: