Arystoteles - Etyka Wielka.pdf - A - ryolz

KRAINA LOGOS

www.logos.amor.pl

ARYSTOTELES

Etyka Wielka

KSIĘGA I

1. Krytyka poglądów poprzedników na cnotę i dobro

najwyższe. Przedstawienie stanowiska autora

Skoro zamierzamy mówić o problemach etycznych H81 ", należy

najpierw zastanowić się, jakiej <nauki> częścią jest moralność . Krótko

mówiąc, wydaje się ona częścią nie innej nauki, jak tylko polityki 2 .

W polityce bowiem nie może niczego dokonać ten, kto nie posiada

określonej cechy, tzn. kto nie jest moralnie wartościowy. A być

człowiekiem moralnie wartościowym znaczy: posiadać cnoty .

Wobec tego, jeżeli ktoś zamierza czynnie uczestniczyć w życiu

politycznym, musi być moralnie wartościowym człowiekiem.

Rozważania nad moralnością są zatem, jak się wydaje, częścią i

punktem wyjścia nauki o państwie i w ogóle sądzę, że słusznie te

rozważania nazywa się politycznymi, a nie etycznymi.

Powinno się zatem, jak się zdaje, najpierw powiedzieć ' !82 a o

cnocie, czym ona jest i z czego powstaje. Nie ma bowiem chyba

żadnego pożytku, kiedy posiada się wiedzę o cnocie, ale nie

rozumie się, w jaki sposób i dzięki czemu po-

W przeciwieństwie do EE, EN i Polityki, które posiadają starannie

stylizowane wstępy, EW takiego wstępu nie ma. Autor pomija ogólne

rozważania na temat szczęścia i natychmiast przechodzi do omówienia

problemu doskonałości i dobra.

Por. przypis 34 do I ks. EE.

KRAINA LOGOS

www.logos.amor.pl

Etyka Wielka. Księga I

Poglądy na cnotę i dobro najwyższe

wstaje 3 . Należy wszak rozważać, czym ona jest, nie tylko po

to, żeby to wiedzieć, ale trzeba pomyśleć, co powoduje jej

powstanie. Jednocześnie bowiem chcemy ją poznać i sami

zostać cnotliwymi, a nie zdołamy tego osiągnąć, jeżeli nie

dowiemy się, dzięki czemu i w jaki sposób się pojawia.

Koniecznie trzeba więc wiedzieć, czym jest cnota, bo nie jest

łatwo dowiedzieć się, z czego będzie się składać i w jaki

sposób powstanie, jeżeli się nie wie, czym ona jest, tak jak w

umiejętnościach praktycznych ( TĆOV

wstają w tej właśnie części duszy 7 . W konsekwencji zatem,

jeżeli uważa cnotę za wiedzę, musi usunąć nierozumną część

duszy, a czyniąc tak usuwa uczucia i charakter ( TOŚ & OI ; xal

^j&o?) 8 . Toteż ten sposób traktowania cnót nie był poprawny.

Potem Platon trafnie podzielił duszę na część posiadającą

rozum i na część nierozumną, przydzielając każdej z nich

odpowiednie cnoty 9 . Aż do tego momentu pięknie; co jednak

ponadto głosił, było już nieprawdziwe. Włączył bowiem

cnotę do rozważań nad dobrem, a to oczywiście nie było

słuszne, gdyż nie należało do tematu. Nie mógł bowiem,

mówiąc o bytach i prawdzie, mówić równocześnie o cnocie.

Te dwa zagadnienia nie mają ze sobą nic wspólnego 10 .

Tak więc oni tyle i w taki sposób zajmowali się tymi

problemami. Z kolei trzeba by przedstawić, co my sami mamy

w tych sprawach do powiedzenia. c l Przede wszystkim należy

wiedzieć, że każda umiejętność czy zdolność (&iiva(ju?)

posiada jakiś cel, a jest nim dobro 11 . Bo nie ma żadnej

umiejętności, ani zdolności zorientowanej na zło. Jeżeli zatem

celem każdej zdol-

Nie może więc ujść naszej uwagi to, co już niektórzy

poprzednio o tych sprawach mówili. Pierwszy Pitagoras 3

zaczął mówić o cnocie, ale niesłusznie. Sprowadzając bowiem

cnoty do liczb, stworzył niewłaściwą teorię cnót; nie jest

przecież sprawiedliwość liczbą podniesioną do kwadratu.

Po nim zaś Sokrates więcej i lepiej mówił o tych rzeczach,

ale i on też nie miał racji, ponieważ uważał, że cnoty są ro-

dzajem wiedzy. To jest jednak niemożliwe. Bo każda wiedza

oparta jest na rozumowaniu, a rozumowanie zachodzi w my-

ślącej części duszy 6 , stąd wszystkie cnoty, według niego, po-

Autor EW podobnie jak Arystoteles w EE 1216 b i EN 1103 b 27

pyta nie tylko o istotę pojęcia, do czego ogranicza się Platon, ale w

przeciwieństwie do autora teorii idei, interesują go okoliczności i

przyczyny pojawienia się jakiegoś pojęcia.

Z przytoczonych tutaj słów wynika, że Sokrates już wprowadził

naukę o podziale duszy na części. Trudno jednak powiedzieć, jak on to

zagadnienie rozumiał. Ten problem rozwinął Platon.

Oczywiście Sokrates nie wiedział o nierozumnej części duszy, ale

przez identyfikację wiedzy i cnoty sugeruje istnienie uczucia, z którym

wiąże się pojęcie cnoty jako umiaru.

Podział na umiejętności praktyczne i teoretyczne znał już Platon. To

miejsce jest bardziej zrozumiałe w porównaniu z EE 1216 b 10 — 19: dla

umiejętności teoretycznych celem jest poznanie, dla praktycznych

działanie (np. dla medycyny celem jest zdrowie). Trudno jednak leczyć nie

mając wiedzy teoretycznej. W EW erna-u"^^?] oznacza wyłącznie

umiejętność praktyczną, którą Met. 1046 b 3 określa jako ai iśyyai xai ou

7toiY)Ttxai żm<rri)[iai.

Pitagoras jako pierwszy uważał liczby za zasady rzeczy istniejących.

I tak jedną liczbę identyfikował ze sprawiedliwością, inną z duszą. O

poglądach pitagorejczyków mówi Arystoteles w Met. 989 b 22 oraz

Platon, Poi. 546 c.

Użytego określenia T & 8iavor)Tixóv poza tym nigdzie więcej nie

spotykamy ani u Platona, ani u Arystotelesa.

Por. przypis do £JV11.03 a 3.

Dla Platona nauka o cnocie — etyka i o bycie — ontologia

stanowiły organiczną całość. Zdobycie cnoty było uzależnione od

poznania samego dobra, dzięki któremu istnieją pozostałe idee, a jego

działanie sprawia, że idee te są dostępne dla ludzkiego poznania.

Pierwszym, który filozofię podzielił na trzy działy: logikę, etykę i fizykę

był Ksenokrates, uczeń Platona.

Zwolennikom hipotezy, że EW jest kompilacją, opartą na EE i EN,

Dirlmeier (MM s. 170) wskazuje, że podobne pojęcia znajdujemy już w

Top. 143 a 11 i w Polityce 1282 b 14nn.

Etyka Wielka. Księga I

Poglądy na cnotę i dobro najwyższe

ności jest dobro, to jest rzeczą oczywistą, że celem naj-U82 b

lepszei zdolności byłoby najwyższe dobro. A najwyższą zdolacki^

jtoi nauka o państwie, tak iż jej celem byłoby dobro. \ Wydaje się,

że najpierw musimy powiedzieć o dobru, i to nie w ogóle o dobru,

ale o takim, które jest dobrem dla nas. Nie chodzi o dobro

bogów 12 , gdyż tego tematu dotyczą inne wywody i te rozważania

tutaj są nie na miejscu. My musimy mówić zatem na temat dobra

w życiu politycznym.

Jednakże znowu i to dobro trzeba podzielić 13 . O dobro w

jakim sensie chodzi? Nie jest ono bowiem pojęciem prostym

(airXouv). Twierdzi się, że dobrem jest albo to, co jest

najlepsze w każdej poszczególnej rzeczy, a to jest to, co

tkwiąc w naturze samej rzeczy, czyni ją godną wyboru; albo

to, dzięki czemu pozostałe rzeczy są dobre, mając w tym

udział. Tym zaś jest idea dobra. Czy zatem mamy mówić o

idei dobra, czy też nie? Raczej o tym, co będąc ogólne w

każdej rzeczy sprawia, że znajduje się w niej dobro. Może

bowiem wydawać się, że jest ono czymś innym aniżeli idea.

Idea istnieje oddzielnie, sama dla siebie 14 . I to, co ogólne,

występujące w poszczególnych rzeczach, nie jest w istocie

identyczne z tym, co może posiadać odrębny byt. Nigdy

bowiem nie może znajdować się we wszystkich rzeczach to,

co może posiadać odrębny byt i istnieć samo w sobie.

Czy wobec tego możemy mówić o takim dobru, które

znajduje się w poszczególnych rzeczach? Nie. Dlaczego?

Ponieważ to, co wspólne ( TO xowóv), jest czymś takim jak

definicja czy indukcja. Celem definicji jest podać istotę

rzeczy, czym ona jest, czy dobrem, czy złem, czy czymś

innym. Definicja orzeka, że takie dobro jest czymś ogólnym,

które można wybrać ze względu na nie samo. To zaś, co

znajduje się w każdej poszczególnej rzeczy, jest podobne do

definicji. Ona bowiem orzeka: to jest dobro, podczas gdy

żadna umiejętność czy zdolność nie twierdzi, że określony

dla niej cel jest dobrem, gdyż istnienie tego leży raczej w

zakresie innej zdolności (ani lekarz, ani budowniczy nie

mówi, że zdrowie lub dom jest dobrem, tylko że przynosi

zdrowie, i w jaki sposób, a budowniczy to samo mówi o

budowie domu). 'Stąd jest rzeczą oczywistą, że także nauka

o państwie nie może orzekać o dobru w sensie ogólnym, ona

sama jest bowiem jedną z pozostałych r.nirjętności.jPrzecież

nie jest zadaniem żadnej umiejętności czy zdolności

wykazywać, że dobro jest celem. Nie jest celem nauki o

państwie rozprawiać o pojęciu dobra w sensie ogólnym, jak

ono wynika z definicji, ani również o pojęciu dobra w sensie

ogólnym, wynikającym z indukcji. Dlaczego? Ponieważ

ilekroć chcemy pokazać jakieś szczegółowe dobro, albo

posługujemy się definicją, ponieważ to samo określenie jest

odpowiednie dla dobra (w sensie ogólnym) i dla tego, co

chcemy wykazać, że jest dobrem, albo posługujemy się

indukcją, kiedy np. Tźamierzamy udowodnić, że

wielkoduszność jest dobrem: twierdzimy, że sprawiedliwość

jest dobrem, i męstwo, i w ogóle cnoty, wielkoduszność zaś

jest cnotą, stąd wynika, że wielkoduszność jest również

dobrem.; Nie można wobec tego w nauce o państwie mówić o

pojęciu dobra w sensie

Podział na dobra ludzkie i boskie jest czymś nowym. Por. EE 1217 a

23 n 13 Autor widzi trzy rodzaje dóbr: to, co najlepsze w każdej rzeczy,

idee, pojęcia ogólne, ale omawia drugi i trzeci rodzaj, a wyklucza

pierwszy.

Oddzielenia pojęcia od konkretnego przedmiotu /"P^ó? dokonał

Platon, nadając mu samodzielny byt — idea. To stanowisko spotkało się

z krytyką ze strony Arystotelesa. Z trudności, jakie podnosi autor EW,

zdawał sobie sprawę sam Platon, czego świadectwem jest Parmenides.

Etyka Wielka., Księga I

Poglądy na cnotę i dobro najwyższe

ogólnym, wynikającym z indukcji, ponieważ te same trudności

wystąpią przy tym określeniu dobra w sensie ogólnym, jakie

wystąpiły i przy tamtym, wynikającym z definicji. Również i

w tym wypadku orzeczenie będzie brzmiało: to jest dobro. Z

tego staje się więc jasne, że musimy mówić o najwyższym

dobru i to o takim, które jest dla nas najwyższe 15 .

W ogóle mógłby ktoś zauważyć, że żadna umiejętność czy

zdolność nie zajmuje się dobrem w każdym jednostkowym

przypadku. Dlaczego? 'Dobro bowiem znajduje się we

wszystkich kategoriach 16 . W kategoriach bytu, jakości, ilości,

czasu, stosunku, w ogóle we wszystkich kategoriach. Przecież

co w medycynie w odpowiednim momencie jest dobre, wie

lekarz, a co w nawigacji — sternik i podobnie rzemieślnik w

każdej innej umiejętności. Lekarz wie bowiem, kiedy trzeba

operować, a sternik, kiedy trzeba płynąć. W każdej zatem

umiejętności fachowiec jest tym, który będzie znał właściwy

moment pojawienia się dobra. Ani lekarz nie będzie wiedział,

kiedy coś jest dobrem w nawigacji, ani sternik, kiedy w medy-

cynie. Stąd wynika, że nie można mówić w ten sposób o

dobru w sensie ogólnym, bowiem pojęcie właściwej pory jest

cechą wspólną dla wszystkich umiejętności^

Podobnie jest również z pojęciem dobra w kategorii

stosunku i z dobrem w pozostałych kategoriach, wspólnym

dla wszystkich umiejętności. I żadna umiejętność czy

zdolność nie potrafi powiedzieć, kiedy w każdej z nich

powstaje dobro: toteż nie należy i do nauki o państwie mówić

o dobru w sensie ogólnym. A zatem ma ona mówić o dobru

najlepszym i to najlepszym dla nas ludzi.

Podobnie, chcąc coś udowodnić, nie należy posługiwać się

przykładami niejasnymi 17 , tylko w sprawach zawiłych trzeba

posłużyć się przykładami zrozumiałymi, w kwestiach

intelektualnych ( TWV VOTJTWV ) zmysłowymi, gdyż te ostatnie są

bardzo zrozumiałe. Ilekroć ktoś zamierza mówić o dobru 18 ,

nie może mówić o idei, chociaż uważa się, że trzeba mówić o

idei, kiedy mówi się o pojęciu dobra. {Filozofowie) bowiem

twierdzą, że muszą mówić o tym, co jest najdoskonalszym

dobrem, a każde najdoskonalsze jest takie, że, jak sądzą,

najbardziej zbliża. się do idei. Być może taki sposób

rozumowania jest słuszny, ale umiejętność czy też zdolność

rządzenia państwem, o której teraz jest mowa, nie bada

takiego dobra, tylko to, co jest dobre dla nas. Żadna bowiem

umiejętność ani zdolność nie utrzymuje, że cel jest dobrem, a

również tego nie (utrzymuje) umiejętność rządzenia

państwem. Dlatego to nie rozprawia ona o pojęciu dobra jako

idei.

Lecz być może powie ktoś, kiedy posłużymy się takim

pojęciem dobra jako punktem wyjścia, idąc dalej w myśl tego

założenia, będzie można mówić o poszczególnych dobrach.

Taki sposób nie jest jednak słuszny. Trzeba bowiem przyjąć

właściwy punkt wyjścia. Byłoby bowiem niedorzecznością,

gdyby ktoś, chcąc dowieść, że suma kątów w trójkącie równa

się dwom kątom prostym, wyszedł z założenia, że dusza jest

nieśmiertelna. Nie jest to właściwy punkt wyjścia, a przecież

trzeba przyjąć odpowiedni punkt wyjścia i związany z

tematem.

A teraz każdy może dowieść, że suma kątów w trójkącie

równa się dwom kątom prostym, bez <powoły-

Por. EW 11,82 b 22. Takie właśnie dobro jest w sensie teleologii

Arystotelesa dobrem najwyższym (por. EE 1216 b 10).

Por. EN 1104 a 13. Jest to stara zasada, którą spotykamy już u

Heraklita frag. 54, Sofoklesa, Król Edyp, 131, i u innych.

Por. Arystoteles, Kategorie IV.

W zasadzie autor nie przeprowadza krytyki istnienia idei, czym EW

różni się od EĘ 1217 b-18 b 12 i EN 1096 b 11-97 a 13.

Etyka Wielka. Księga I

Podzial dóbr i rozważania o dobru najwyższym

wania się) na nieśmiertelność duszy. Podobnie również w

odniesieniu do dóbr: można je wszystkie badać bez pojęcia

dobra w sensie idei, ponieważ to dobro nie jest właściwym

punktem wyjścia.

Zatem i Sokrates 19 niesłusznie traktował cnoty jako formy

wiedzy. On bowiem uważał, że nic nie może istnieć

nadaremnie, a gdyby cnoty były umiejętnościami,

wynikałoby, że są bezużyteczne. Dlaczego? Ponieważ (w

dziedzinie) praktycznych umiejętności, tak że kiedy się wie,

czym jest umiejętność, to znaczy równocześnie, że się jest jej

znawcą. (Jeżeli bowiem wie ktoś, czym jest medycyna, ten

jest równocześnie i lekarzem, a podobnie rzecz się ma w

innych praktycznych umiejętnościach.) Ale to nie dotyczy

cnót. Albowiem, jeśli ktoś wie, czym jest sprawiedliwość, nie

znaczy to, że on jest zarazem człowiekiem sprawiedliwym; w

ten sam sposób rzecz się ma i z pozostałymi cnotami. Okazuje

się zatem, że cnoty są bezużyteczne i nie są formami wiedzy.

potencjalne ( TOĆ 8uva[iei(;). l A moim zdaniem godne czci jest to,

co boskie, to, co wyższe, np. dusza, rozum, to, co starsze,

pierwsza zasada (<xpxv]) i tym podobne, bowiem godne

uczczenia są rzeczy, którym się należy cześć, zaś wszystkim

wymienionym towarzysz}' cześć. A zatem i cnota jest godna

czci 21 , skoro w rzeczywistości dzięki niej można zostać

człowiekiem szlachetnym. Taki bowiem już nosi znamię

cnoty. Natomiast dobra godne pochwały, to np. cnoty

szczegółowe, ponieważ na pochwałę zasługuje się dzięki

działaniu opartemu na cnotach. A inne to dobra potencjalne,

jak np. władza, bogactwo, siła, piękność. Bo z tych człowiek

szlachetny korzysta dobrze, zły — źle. Dlatego tego rodzaju

dobra nazywa się możliwościami. Bez wątpienia są dobrami,

ponieważ ocenia się je na podstawie tego, jak każdym z nich

posługuje się człowiek szlachetny, a nie zły. Te dobra mają

również tę właściwość, że przyczyną ich powstania jest

przypadek. Przypadkowo bowiem pojawia się bogactwo,

władza i w ogóle to wszystko, co zmieści się w zakresie

możliwości. Ostatnia i czwarta kategoria dóbr posiada

zdolność wytwarzania i zachowania dobra, jak np. ćwiczenia

fizyczne — zdrowia i tym podobne.

Lecz dobra mają jeszcze inny podział: np. jedne 1184 a

spośród dóbr należy wybierać zawsze i wszędzie, innych nie. Dla

przykładu: sprawiedliwość i inne cnoty są zawsze i wszędzie

godne wyboru, siła natomiast, bogactwo i inne tego rodzaju

rzeczy nie zawsze i nie wszędzie.

A ponadto jeszcze tak: jedne dobra mają cel, inne

celu nie mają, np. zdrowie jest celem, te zaś rzeczy, które

2. Podbiał dóbr i rozważania na temat dobra najwyższego ( TO

Skoro te problemy zostały rozstrzygnięte, spróbujemy

opowiedzieć, w jak różnorodnym znaczeniu używa się pojęcia

„dobra" 20 . Bo spośród dóbr jedne zasługują na uczczenie, inne

są godne pochwały, a jeszcze inne to dobra

Autor o tym mówił już poprzednio 1182 a. Dlaczego do tego

zagadnienia powraca, nie wiadomo.

Cały rozdział poświęcony jest omówieniu podziału dóbr. Ten

podział jest trojaki. Według jednego, dobra dzielą się na cztery kategorie,

według dwóch innych na dwie kategorie. Tego rodzaju Siaipśaeii; w tak

dokładnej formie w pozostałych Etykach nie spotykamy. Uważa się, że te

podziały pochodzą z dzieła Arystotelesa w 17 księgach pt. Diaireseis.

W EW deps-cY) uważa się za rzecz godną czci -rlyuov, ale dtperott za

godne pochwały eTtaŁwjTa. Tymczasem w EE i EN dtper/] uważa się za

godną pochwały.

Arystoteles - Etyka Wielka.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: