Tomasz Łabuszewski - Śladami zbrodni.pdf

(14102 KB) Pobierz

untitled

Projekt edukacyjny

Materiały dla nauczycieli

WARSZAWA 2007

128204486.266.png

128204486.277.png

128204486.288.png

128204486.299.png

128204486.001.png

128204486.012.png

128204486.023.png

128204486.034.png

128204486.045.png

128204486.056.png

128204486.067.png

128204486.077.png

128204486.088.png

128204486.099.png

128204486.110.png

128204486.121.png

128204486.132.png

128204486.143.png

128204486.154.png

128204486.165.png

128204486.176.png

128204486.187.png

128204486.198.png

128204486.209.png

128204486.220.png

128204486.231.png

128204486.238.png

128204486.239.png

128204486.240.png

128204486.241.png

128204486.242.png

128204486.243.png

128204486.244.png

128204486.245.png

128204486.246.png

128204486.247.png

128204486.248.png

128204486.249.png

128204486.250.png

128204486.251.png

128204486.252.png

128204486.253.png

128204486.254.png

128204486.255.png

128204486.256.png

128204486.257.png

128204486.258.png

128204486.259.png

128204486.260.png

128204486.261.png

128204486.262.png

128204486.263.png

128204486.264.png

128204486.265.png

128204486.267.png

128204486.268.png

128204486.269.png

128204486.270.png

128204486.271.png

128204486.272.png

128204486.273.png

128204486.274.png

128204486.275.png

128204486.276.png

128204486.278.png

128204486.279.png

128204486.280.png

128204486.281.png

128204486.282.png

128204486.283.png

128204486.284.png

128204486.285.png

128204486.286.png

128204486.287.png

128204486.289.png

128204486.290.png

128204486.291.png

128204486.292.png

128204486.293.png

128204486.294.png

128204486.295.png

128204486.296.png

128204486.297.png

128204486.298.png

128204486.300.png

128204486.301.png

128204486.302.png

128204486.303.png

128204486.304.png

128204486.305.png

128204486.306.png

128204486.307.png

128204486.308.png

128204486.309.png

128204486.002.png

128204486.003.png

128204486.004.png

128204486.005.png

128204486.006.png

128204486.007.png

128204486.008.png

128204486.009.png

128204486.010.png

128204486.011.png

128204486.013.png

128204486.014.png

128204486.015.png

128204486.016.png

128204486.017.png

128204486.018.png

128204486.019.png

128204486.020.png

128204486.021.png

128204486.022.png

128204486.024.png

128204486.025.png

128204486.026.png

128204486.027.png

128204486.028.png

128204486.029.png

128204486.030.png

128204486.031.png

128204486.032.png

128204486.033.png

128204486.035.png

128204486.036.png

128204486.037.png

128204486.038.png

128204486.039.png

128204486.040.png

128204486.041.png

128204486.042.png

128204486.043.png

128204486.044.png

128204486.046.png

128204486.047.png

128204486.048.png

128204486.049.png

128204486.050.png

128204486.051.png

128204486.052.png

128204486.053.png

128204486.054.png

128204486.055.png

128204486.057.png

128204486.058.png

128204486.059.png

128204486.060.png

128204486.061.png

128204486.062.png

128204486.063.png

128204486.064.png

128204486.065.png

128204486.066.png

128204486.068.png

Spis treści

Wprowadzenie 5

Krótki kurs historii „bezpieki” 6

Droga do zbrodni 8

Sprawcy 9

O ary 12

Historyk jest jak detektyw 13

Historia mówiona krok po kroku 15

Śladami zbrodni jako projekt edukacyjny 18

Jak zorganizować publiczną prezentację projektu Śladami zbrodni 20

Scenariusz zajęć O pamięci i upamiętnianiu jako elemencie budowania

tożsamości człowieka 21

Scenariusz zajęć Czy można przebaczyć wrogowi? 33

Dodatkowe informacje 38

128204486.069.png

Tomasz Łabuszewski

pracowników naukowych wyższych uczelni, muzeów regionalnych,

członków stowarzyszeń kombatanckich i środowiskowych, przed-

stawicieli samorządu terytorialnego – odpowiedzialnych za sprawy

kultury i edukacji oraz mediów.

W wymiarze edukacyjnym, kierujemy go do nauczycieli i uczniów

szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Naszym celem jest ukie-

runkowanie ich aktywności na poznawanie historii „małych ojczyzn”

poprzez najbardziej dramatyczne przejawy terroru komunistycznego.

Przesłane do IPN materiały zostaną upublicznione na stronie interne-

towej, zaś najciekawsze z nich zaprezentowane zostaną w przygoto-

wanym przez Instytut albumie dokumentacyjno-fotogra cznym.

Wprowadzenie

Założenia

Historia zbrodni komunistycznego aparatu represji od kilkunastu

lat jest przedmiotem badań wielu historyków. Do polskiego prawo-

dawstwa na stałe wprowadzone zostało pojęcie zbrodni komuni-

stycznych – dając podstawę do ścigania winnych ich popełnienia.

Tym dziwniejsza do wyjaśnienia jawi się luka, jaka istnieje zwłaszcza

w sferze zachowywania w pamięci społecznej miejsc związanych

z działalnością „bezpieki”. Rzecz nie dotyczy w tym wypadku

upamiętnień, które w ramach swoich ustawowych zadań realizuje Rada

Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa, ale o wyciągnięcie z niebytu

ostatnich być może nie zniszczonych jeszcze namacalnych śladów

represji, o nadanie przynajmniej niektórym z nich rangi podobnej

np. do byłej siedziby gestapo przy Alei Szucha w Warszawie, czy Pawia-

ka. Czy komunistyczna katownia przy ul. Rakowieckiej – wypada reto-

rycznie zapytać – nie zasługiwała i nie zasługuje na zyskanie statusu

muzeum, w którym można byłoby eksponować pamiątki po o arach

i piętnować katów? Co z setkami siedzib powiatowych i wojewódz-

kich urzędów bezpieczeństwa, tajnych więzień, aresztów, o których

istnieniu pamięta coraz mniej świadków, a które przecież dla społecz-

ności lokalnych były i ciągle jeszcze są właśnie tym, czym osławiona

Rakowiecka dla Warszawy. Niemoc, a częstokroć i niechęć do nadania

owym miejscom dokumentującym trwale, poprzez samo swoje

istnienie, zbrodnie komunistyczne, była i jest symptomatyczna.

Mając na uwadze realne zagrożenie zatarcia w świadomości

społecznej tych miejsc, w końcu 2006 r. Biuro Edukacji Publicznej

rozpoczęło w skali ogólnopolskiej realizację programu badawczo –

dokumentacyjno – edukacyjnego, którego celem jest właśnie zacho-

wanie i upublicznienie wiedzy o „śladach zbrodni” komunistyczne-

go aparatu represji z lat 1944-1989 (w pierwszym etapie dotyczy on

okresu 1944-1956). Program zakłada sporządzenie dokumentacji

fotogra cznej, lmowej obiektów wykorzystywanych przez „bezpie-

kę” – tj. siedzib urzędów bezpieczeństwa, aresztów, więzień, zidenty-

kowanych miejsc zbrodni popełnionych przez: funkcjonariuszy UBP,

Informację Wojskową, MO, KBW, ORMO, agenturę resortu bezpieczeń-

stwa, ludowe WP. Szczególną wagę pragniemy zwrócić na zachowa-

ne jeszcze w wielu miejscach ślady „substancji zabytkowej” pozostałej

w wyżej wspomnianych obiektach - np. na inskrypcje sporządzone

przez aresztowanych na ścianach (w tym charakterystyczne kalen-

darze), pamiątki materialne – np. znalezione przy ekshumacjach itp.

Naszym celem jest także zebranie materiałów dotyczących zarówno

osób z kręgu aparatu bezpieczeństwa – związanych z konkretnymi

– prezentowanymi miejscami, jak i ich o ar. Mając to na uwadze, tam

gdzie będzie to możliwe, będziemy starali się uzupełnić ww. dokumen-

tację o szczególnie istotne w tym kontekście relacje świadków,

i materiał wspomnieniowy, czy wreszcie materiał dokumentacyjny

wytworzony przez samą „bezpiekę”.

Wykładnia prawna

Pojęcie zbrodni komunistycznej w polskim systemie praw-

nym pojawiło się dopiero na mocy ustawy o Instytucie Pamięci

Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi

Polskiemu z 18 grudnia 1998 r. W artykule 39 sprecyzowano,

iż zbrodniami owymi są: czyny popełnione przez funkcjonariuszy

państwa komunistycznego w okresie od dnia 17 września 1939 r. do dnia

31 lipca 1990 r., polegające na stosowaniu represji lub innych form

naruszania praw człowieka wobec jednostek lub grup ludności, bądź w

związku z ich stosowaniem, stanowiące przestępstwa według polskiej

ustawy karnej obowiązującej w czasie ich popełnienia .

Ustawa o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni

przeciwko Narodowi Polskiemu z 18 grudnia 1998 r. po raz pierwszy

de niowała także pojęcie organów bezpieczeństwa odpowiedzial-

nych za zbrodnie komunistyczne. Według art. 5 są nimi:

– Resort Bezpieczeństwa Publicznego Polskiego Komitetu Wyzwolenia

Narodowego,

– Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego,

– Komitet do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego,

– Jednostki organizacyjne podległe ww. organom [tzn. Korpus Bezpie-

czeństwa Wewnętrznego, Służba Więzienna, Ochotnicza Rezerwa

Milicji Obywatelskiej, Straż Przemysłowa], a w szczególności jed-

nostki Milicji Obywatelskiej do dnia 14 grudnia 1954 r. ,

– Instytucje centralne Służby Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw

Wewnętrznych oraz podległe im jednostki terenowe w wojewódz-

kich, powiatowych i równorzędnych komendach Milicji Obywatel-

skiej oraz wojewódzkich, rejonowych i równorzędnych urzędach

spraw wewnętrznych ,

– Akademia Spraw Wewnętrznych,

– Zwiad Wojsk Ochrony Pogranicza,

– Zarząd Główny Służby Więziennej jednostek wojskowych Minister-

stwa Spraw Wewnętrznych oraz podległe im komórki,

– Informacja Wojskowa,

– Zarząd II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego,

– Inne służby Sił Zbrojnych prowadzące działania operacyjno – rozpo-

znawcze oraz dochodzeniowo śledcze, w tym w rodzajach broni oraz

w okręgach wojskowych.

Po raz pierwszy, i jedyny jak dotąd, stanowisko w sprawie

zbrodniczego charakteru działalności komunistycznego apara-

tu bezpieczeństwa zajął Sejm RP w 1994 r. W uchwale przegło-

sowanej 16 listopada stwierdzono : Sejm Rzeczypospolitej Polskiej

stwierdza, że struktury UB, Informacji Wojskowej, prokuratury wojskowej

i sądownictwa wojskowego, które w latach 1944–1956 były przeznaczo-

ne do zwalczania organizacji i osób działających na rzecz suwerenności

i niepodległości Polski, są odpowiedzialne za cierpienie i śmierć wielu

tysięcy obywateli polskich.

Adresat

Program „śladami zbrodni” adresowany jest do wszystkich

zainteresowanych zachowaniem i poszerzaniem wiedzy z zakresu

najnowszej historii Polski. Kierujemy go do historyków, studentów

kierunków humanistycznych, działaczy społecznych i kulturalnych,

ŚLADAMI ZBRODNI

PROJEKT EDUKACYJNY

5

128204486.070.png

128204486.071.png

128204486.072.png

128204486.073.png

128204486.074.png

128204486.075.png

128204486.076.png

128204486.078.png

128204486.079.png

128204486.080.png

128204486.081.png

128204486.082.png

128204486.083.png

128204486.084.png

128204486.085.png

128204486.086.png

128204486.087.png

128204486.089.png

128204486.090.png

128204486.091.png

128204486.092.png

128204486.093.png

128204486.094.png

128204486.095.png

128204486.096.png

128204486.097.png

128204486.098.png

128204486.100.png

128204486.101.png

128204486.102.png

128204486.103.png

128204486.104.png

128204486.105.png

128204486.106.png

128204486.107.png

128204486.108.png

128204486.109.png

128204486.111.png

128204486.112.png

128204486.113.png

128204486.114.png

128204486.115.png

128204486.116.png

128204486.117.png

128204486.118.png

128204486.119.png

128204486.120.png

128204486.122.png

128204486.123.png

128204486.124.png

128204486.125.png

128204486.126.png

128204486.127.png

128204486.128.png

128204486.129.png

128204486.130.png

128204486.131.png

128204486.133.png

128204486.134.png

128204486.135.png

128204486.136.png

128204486.137.png

128204486.138.png

128204486.139.png

128204486.140.png

128204486.141.png

128204486.142.png

128204486.144.png

128204486.145.png

128204486.146.png

128204486.147.png

128204486.148.png

128204486.149.png

128204486.150.png

Tomasz Łabuszewski

grożenie ze strony podziemia niepodległościowego bardzo szybko

z pomysłu tego się wycofano. W 1949 r. zaczęto tworzyć placówki UB

w zakładach pracy – tzw. referaty ochrony (już w 1950 r. istniały one

w 400 zakładach pracy). W wojewódzkich lub powiatowych urzędach

znajdowały się odpowiedniki struktur centralnych – tj. MBP, w WUBP

– były to wydziały, w PUBP i MUBP – referaty.

Paradoksalnie, w miarę postępów w walce z przeciwnikami

władzy komunistycznej, liczebność resortu bezpieczeństwa rosła.

Powstały w końcu lipca 1944 r. Resort Bezpieczeństwa, w końcu roku

liczył zaledwie ok. 2,5 tys. funkcjonariuszy, w maju 1945 r. – ok. 11 tys.,

w listopadzie 1945 r. ok. 24 tys. (w tym w centrali ok. 2,5 tys.), w 1953 r.

osiągając apogeum – ponad 33 tys. funkcjonariuszy. W tym samym

roku cały cywilny aparat bezpieczeństwa liczył 321 200 osób, w tym

MO – ponad 47 tys., KBW – 41 tys., WOP – ponad 32 tys., Straż Przemy-

słowa – 32 tys., Straż Więzienna – 10 tys.

Krótki kurs historii „bezpieki”

Co to takiego „bezpieka”?

Powstały 21 VII 1944 r. jako jeden z trzynastu – Resort Bezpieczeń-

stwa, przemianowany w styczniu 1945 r. na Ministerstwo Bezpie-

czeństwa Publicznego (istniejące do 7 XII 1954 r.), stanowił „zbrojne

ramię” partii komunistycznej – PPR/PZPR – niezbędne do uchwycenia

i utrzymania władzy w Polsce. „Bezpiekę” tworzyły nie tylko struktu-

ry urzędów bezpieczeństwa, ale także służby podległe i nadzorowa-

ne: Milicja Obywatelska, Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej

(powstała w marcu 1946 r.), Straż Więzienna, Straż Przemysłowa, Wojska

Ochrony Pogranicza, Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego.

Obok struktur cywilnych, w ramach Ministerstwa Obrony Narodo-

wej funkcjonował analogiczny pion wojskowy pod nazwą Głównego

Zarządu Informacji, utworzony na mocy ustawy z 30 IX 1944 r.

Skala i rodzaje represji

Skazani na karę śmierci i zmarli w więzieniach

Liczba skazanych na karę śmierci i straconych oraz zmarłych

w więzieniach znana jest szacunkowo dzięki dwóm zestawie-

niom sporządzonym na początku lat 90. przez Centralny Zarząd

Zakładów Karnych przede wszystkim na bazie akt osobowych

kartoteki Skazanych i Tymczasowo Aresztowanych. Są to: lista straco-

nych z marca 1990 r. obejmująca 2810 nazwisk oraz wykaz zmar-

łych z lutego 1993 r. zawierająca 20 439 nazwisk. Z całą pewno-

ścią zestawienia nie są pełne. Nie obejmują bowiem o ar wszyst-

kich śledztw, ale także egzekucji przeprowadzanych w majestacie

ówczesnego prawa. Dotychczasowe badania prowadzone przez IPN

pozwoliły na ustalenie przybliżonej liczby kar śmierci zasądzonych

przez sądy wojskowe w latach 1944-1956 na około 5 tys. (w tym przez

Wojskowe Sądy Rejonowe – 3468 kar śmierci w latach 1946-1955).

Osobną – niezbadaną kwestią pozostają w dalszym ciągu wyniki prac

sądów powszechnych (jak wynika z zestawień statystycznych Mini-

sterstwa Sprawiedliwości zasądzono ponad 2 tys. kar śmierci).

Struktury „bezpieki”

Główny Zarząd Informacji Wojska Polskiego składał się początko-

wo z 8 oddziałów, a następnie – od 1950 r. z 4 zarządów i 12 oddziałów,

z których część prowadziła działalność operacyjno-śledczą na terenie

jednostek wojskowych, np.

Zarząd I – odpowiedzialny za ochronę kontrwywiadowczą Sztabu

Generalnego Wojska Polskiego,

Zarząd II – odpowiedzialny za ochronę kontrwywiadowczą pozo-

stałych jednostek organizacyjnych Sił Zbrojnych,

Zarząd IV – odpowiedzialny za śledztwa,

Oddział V – odpowiedzialny za prowadzenie inwigilacji.

Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego składało się z szere-

gu departamentów, samodzielnych wydziałów, biur i inspektoratów,

z których część odpowiadała za prowadzenie działalności operacyjnej

tzn. za represje wobec społeczeństwa. Najważniejszymi z nich były:

– Departament III – odpowiedzialny za walkę z podziemiem poli-

tycznym i zbrojnym,

– Departament IV – ekonomiczny – przeciwdziałający „aktom

sabotażu, dywersji i wrogiej propagandy” w przemyśle, handlu

i rolnictwie (w latach 1951-1953) wydzielono z niego Departament

VIII – ochrony komunikacji i IX – ochrony przemysłu ciężkiego

i zbrojeniowego),

– Departament V – społeczno-polityczny – odpowiedzialny za

administrację rządową i samorządową, sądownictwo, organiza-

cje społeczne i związki wyznaniowe (w 1953 r. wydzielony został

z niego Departament XI – zajmujący się zwalczaniem – głównie

Kościoła katolickiego),

– Departament Śledczy – odpowiedzialny za dochodzenia prowa-

dzone przez wszystkie departamenty,

– Departament X – odpowiedzialny za zwalczanie „wroga wewnęt-

rznego” we własnych – komunistycznych szeregach.

Liczba zamordowanych

Liczba zamordowanych członków polskiego podziemia niepodle-

głościowego w latach 60. została określona przez historyków komu-

nistycznych na blisko 9 tys. osób. Dane te są z pewnością wielokrotnie

zaniżone. Tylko 64. Dywizja Wojsk Wewnętrznych NKWD przyznawała

się w raportach do zabicia do sierpnia 1945 r. 927 żołnierzy AK. Tylko

obława w Puszczy Augustowskiej z lipca 1945 r. zorganizowana przy

współudziale jednostek Armii Czerwonej i 1. Armii WP pochłonęła

ponad 700 o ar. Nieoszacowana pozostaje natomiast liczba osób

zabitych w wyniku obław, pacy kacji, w walce lub też bez jakiejkol-

wiek sankcji karnej przez grupy operacyjne UB, MO, KBW, ludowego

WP.

Liczba aresztowanych

W latach 1945-1954 sądy wojskowe osądziły za przestępstwa

przeciwko państwu co najmniej 81 500 osób, w tym w latach 1946-

1949 – 35 615 cywilów. Zestawienie powyższe nie obejmuje jednak

zarówno 1944 r. jak i lat 1955-1956, a także szacunkowych choćby

danych dotyczących sądów powszechnych, które tylko w latach

1946-1948 skazały łącznie blisko 350 tys. osób, w tym bliżej nieznaną

liczbę za przestępstwa przeciwko państwu i porządkowi publiczne-

mu. Wydaje się prawdopodobne, iż całkowita liczba aresztowanych

z powodów politycznych sięgnęła 250 tys. osób. Dane te nie obejmu-

ją bliżej nieokreślonej grupy zatrzymanych przez terenowe placówki

UB, MO, czy też grupy operacyjne KBW (których z różnych przyczyn

nie uwzględniano w raportach), a także kilkudziesięciu tysięcy o ar

działalności NKWD i NKGB (tylko zbiorcza dywizja Wojsk Wewnętrz-

nych NKWD zamknęła 1944 r. liczbą ponad 16 tys. aresztowanych.

Struktury terenowe podległe Ministerstwu Bezpieczeństwa

Publicznego składały się z dwóch podstawowych poziomów:

wojewódzkiego (Wojewódzkie Urzędy Bezpieczeństwa Publicznego)

oraz powiatowego (Powiatowe Urzędy Bezpieczeństwa Publiczne-

go oraz Miejskie Urzędy Bezpieczeństwa). W 1945-1946 r. podjęto

także próbę tworzenia placówek gminnych, z uwagi jednak na za-

6 ŚLADAMI ZBRODNI

PROJEKT EDUKACYJNY

128204486.151.png

128204486.152.png

128204486.153.png

128204486.155.png

128204486.156.png

128204486.157.png

128204486.158.png

128204486.159.png

128204486.160.png

128204486.161.png

128204486.162.png

128204486.163.png

128204486.164.png

128204486.166.png

128204486.167.png

128204486.168.png

128204486.169.png

128204486.170.png

128204486.171.png

128204486.172.png

128204486.173.png

128204486.174.png

128204486.175.png

128204486.177.png

128204486.178.png

128204486.179.png

128204486.180.png

128204486.181.png

128204486.182.png

128204486.183.png

128204486.184.png

128204486.185.png

128204486.186.png

128204486.188.png

128204486.189.png

128204486.190.png

128204486.191.png

128204486.192.png

128204486.193.png

128204486.194.png

128204486.195.png

128204486.196.png

128204486.197.png

128204486.199.png

128204486.200.png

128204486.201.png

128204486.202.png

128204486.203.png

128204486.204.png

128204486.205.png

128204486.206.png

128204486.207.png

128204486.208.png

128204486.210.png

128204486.211.png

128204486.212.png

128204486.213.png

128204486.214.png

128204486.215.png

128204486.216.png

128204486.217.png

128204486.218.png

128204486.219.png

128204486.221.png

128204486.222.png

128204486.223.png

128204486.224.png

128204486.225.png

128204486.226.png

128204486.227.png

128204486.228.png

128204486.229.png

128204486.230.png

128204486.232.png

128204486.233.png

128204486.234.png

128204486.235.png

128204486.236.png

128204486.237.png

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Korejwo Marian - Moje ścieżki partyzanckie(1).pdf (69184 KB)
Kochańczyk Jan - Grzechy Templariuszy(1).pdf (1337 KB)
Konieczny Bronisław - Mój wrzesień 1939.PDF (39911 KB)
Gruszecka Aniela - Owe lata - Powieść historyczna o kronice Galla Anonima - TOM 1-2(1).rtf (3017 KB)
Dored Elisabeth - Kochałam Tyberiusza.pdf (2193 KB)

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin