Ossolineum - Historia Bułgarii - Wasilewski 1988.pdf - Historie państw - MiliFan

TADEUSZ WASILEWSKI

HISTORIA BUŁGARII

WYDANIE DRUGIE POPRAWIONE I UZUPEŁNIONE

WROCŁAW WARSZAWA KRAKÓW GDAŃSK ŁÓDŹ

ZAKŁAD NARODOWY IM. OSSOLIŃSKICH

WYDAWNICTWO

1988

Okładkę, obwolutę i wyklejke projektował

JACEK SIKORSKI

Redaktor Wydawnictwa

EWA RACZKOWIAK

Redaktor techniczny

JAN DRAJCZYK

Prinled in Poland

ISBN 83-04-02466-7

OD AUTORA

HISTORIA Bułgarii jest zarysem dziejów ziemi i narodu

bułgarskiego przeznaczonym dla tych wszystkich, którzy interesują się przeszłością

bratniego narodu słowiańskiego. Autor pragnął przybliżyć dzieje Bułgarii czytelnikowi

polskiemu i zwrócić uwagę na te momenty dziejowe, w których losy Bułgarii splatały się

z dziejami Polski. Narody polski i bułgarski łączyła najpierw wspólna walka z najazdem

tureckim, a następnie w XIX w. o wyzwolenie narodowe, mimo że emigracja polska w

Turcji występowała aktywnie, czasem nawet zbrojnie, przeciwko ruchom antytureckim.

widząc w Turcji rzecznika sprawy polskiej i sojusznika w walce z caratem.

Celem autora było przekazanie czytelnikowi możliwie najpełniejszego zasobu

informacji o życiu politycznym, społecznym, gospodarczym i kulturalnym Bułgarów,

gdyż uważał on. że tylko w ten sposób można uczynić zrozumiałymi dla odbiorcy

polskiego dzieje narodu, który powstał w wyniku stopienia się w jedną całość kilku

elementów etnicznych: trackiego, romańskiego, słowiańskiego i protobułgarskiego, i

rozwijał się najpierw w kręgu kultury bizantyńskiej, a w XIV w. znalazł się w obrębie

świata orientalnego przesiąkniętego tradycjami starej kultury arabskiej. Nowożytne

społeczeństwo zaczęło rozwijać się w Bułgarii w dobie odrodzenia bułgarskiego od

schyłku XVIII w., a państwo bułgarskie powstało dopiero w 1878 r.

W pracy tej autor przedstawił dzieje ziem. na których rozwijało się państwo i

społeczeństwo bułgarskie. Ta historyczna Bułgaria była znacznie większa od

współczesnej, obejmowała Zachodnią Trację i Macedonię Egejską, ziemie należące

obecnie do Grecji, oraz Macedonię Wardarską, która tworzy obecnie Ludową Republikę

Macedonii, wchodzącą w skład Jugosławii. Odrębny naród macedoński powstał w niej

dopiero w XX w.

Historia Bułgarii dzieli się na kilka epok. Autor wyróżnił najpierw epokę starożytną do

przybycia Słowian na przełomie VI i VII w. i utworzenia przez Protobułgarów państwa

bułgarskiego (680 r.). Następne okresy dziejów Bułgarii, doba pierwszego państwa i

później, po prawie dwuwiekowej niewoli bizantyńskiej, drugiego państwa bułgarskiego,

przedstawione zostały szczegółowo, gdyż w tym czasie ukształtowała się narodowość

bułgarska, a państwo i społeczeństwo przeżyły okres świetnego rozwoju swej potęgi

politycznej i kultury. Świadomość tej przeszłości pozwoliła narodowi bułgarskiemu

przetrwać okres prawie 500-letniej niewoli tureckiej (1396—1878). Ostatni okres tej

niewoli, od

schyłku XVIII w., nazywamy epoka odrodzenia. Ziemie bułgarskie wkroczyły wówczas w

dobę rozwoju kapitalistycznego, a patrioci bułgarscy podjęli walkę o język, oświatę,

kościół narodowy i w końcu o zrzucenie jarzma tureckiego. Lata 1878— 1944 były

okresem rozwoju społeczeństwa i państwa kapitalistycznego, a zarazem nowych

stosunków ekonomicznych i ruchów społecznych, które walczyły o utworzenie w

Bułgarii ludowej republiki. Autor wykład dziejów Bułgarii doprowadził do dnia 9 IX 1944

r. — do powstania ludowego rządu w Bułgarii i obalenia dyktatury faszystowskiej.

Wykaz ważniejszych wydarzeń po tej dacie znajdzie czytelnik na końcu książki.

Autor napotykał poważne trudności z oddaniem imion własnych i nazw miejscowych

bułgarskich w języku polskim. Nazwy te podawane są zgodnie z zasadami wymowy

polskiej: mała litera b z daszkiem u góry transkrybowana jest wówczas przez y, a nie a

z „ptaszkiem”. We wszystkich innych wypadkach małą literę b z daszkiem

transkrybujemy jako a z „ptaszkiem”. Literę l cyrylica oddajemy przez polskie ł.

Przytaczając średniowieczne nazwy miejscowości położonych na południe od Dunaju,

posługujemy się ich nazwą grecką (bizantyńską) lub obok nazwy bułgarskiej podajemy

jej grecki odpowiednik. Nazwy albańskie, nowogrec-kie, macedońskie, rumuńskie i

tureckie podajemy zgodnie z ich pisownią współczesną lub według obowiązujących

zasad transkrypcji na alfabet łaciński zawartych w opracowanym przez Henryka

Batowskiego Słowniku nazw miejscowej Europy Środkowej i Wschodniej XIX i XX wieku

(Warszawa 1964).

Imiona własne osób historycznych podajemy według ich brzmienia bułgarskiego.

Jedynie niektóre imiona prawosławne i imiona osób panujących podajemy w brzmieniu

polskim.

I. ZIEMIE BUŁGARSKIE

PRZED OSIEDLENIEM SIĘ SŁOWIAN

PRADZIEJE BUŁGARII

CZŁOWIEK pojawił się na ziemiach dzisiejszej Bułgarii w

końcowej dobie starszego paleolitu, zwanej środkowym paleolitem, w okresie

mustierskim przypadającym w Bułgarii na lata od lOOdnn do 40000 p.n.e. Klimat był

wówczas w Bułgarii surowy, stepowo-iundrowy, ukształtowany przez epokę

zlodowacenia solawskiego (Riss). Masywy górskie Riła, Pirin i inne pokryte były

lodowcami, żył mamut i nosorożec, jaskiniowy niedźwiedź, hiena jaskiniowa i jaskiniowy

lew. Pierwotny człowiek zamieszkiwał jaskinie i groty skalne w górach bałkańskich,

głównie w masywie Starej Płaniny, używał prymitywnych narzędzi krzemiennych i

zajmował się zbieractwem i łowiectwem.

W epoce młodszego paleolitu (miolitu), w latach 40000 do 12000, przebywali na

ziemiach bułgarskich ludzie należący do kultury ory-niackiej. Miejsce Neandertalczyka

zajął wówczas Homo sapiens fossilis, przodek późniejszych ras ludzkich. Ślady życia

ludzkiego odkryto w tym okresie w jaskiniach Baczo Kiro, Peszcz, Dewetaszkata

Peczera. Człowiek posługiwał się już wówczas wiórami lub drapaczami przy wyrobie

narzędzi krzemiennych, osadzał je w drewnianej lub kościanej rękojeści, używał już

narzędzi kościanych, grotów, oszczepów. Lubił nosić naszyjniki z muszli lub zębów i

kości zwierzęcych. Pojawiły się początki sztuki pierwotnej oraz ślady wierzeń kultowych

i obrzędów pogrzebowych. Rzeźby tzw. Wener miolitycznych świadczą o kulcie kobiety-

matki i tworzeniu się społeczeństw wspólnoty pierwotnej, w których podstawą i jedyną

komórką społeczną były rody matriarchalne. Równocześnie z kulturą oryniacką i nieco

później rozwijała się w Bułgarii kultura szelecka, znana z jaskiń doliny Iskyru i Osynu —

Samuilica II i Łowecz.

Odkryto dotąd w Bułgarii jedynie słabe ślady świadczące o przebywaniu na jej

ziemiach w jaskiniach Morawica i Dewetaszkata w górnych poziomach człowieka

żyjącego w późnej fazie młodszego paleolitu, w okresie kultury „wschodniograweckiej".

Cześć materiałów z otwartego stanowiska Pobiti Kamni pod Warną i stanowiska

Słynczewo można odnieść do okresu przejściowego między paleolitem a neolitem,

zwanego epoką mezolitu. W dobie tej klimat w Bułgarii zmienił się z surowego na

umiarkowany, znika dawna stepowa flora i fauna, ustępując miejsca florze i faunie

zbliżonej do współczesnej i dominującej w strefach leśnych.

Neolit, młodsza epoka kamienna, przypada w Bułgarii na lata od

6000 do 2300 p.n.e. Wyróżniamy w tym długim okresie słabo znany wczesny neolit

(6000 — 3500 p.n.e.) występujący na stanowisku w Kre-mikowcach, środkowy neolit

(3500 — 2600 p.n.e.) i późny neolit (2600 — 2300 p.n.e.). Około 2300 r. p.n.e.

rozpoczęła się w Bułgarii epoka eneolitu, charakteryzująca się jednoczesnym

używaniem starych narzędzi kamiennych i nowych metalowych, wyrabianych z miedzi.

Dzieje ziem bułgarskich od środkowego neolitu znane nam są dość dobrze dzięki

pochodzącym z tego okresu licznym stanowiskom archeologicznym, wśród których na

czoło wysuwają się bogate znaleziska w tellach (wzgórzach mieszkalnych), między

innymi w pobliżu wsi Karanowo w Nowozagorsku. Lud, który zamieszkiwał wzgórza

mieszkalne, żył na ziemiach bułgarskich od początku IV tysiąclecia p.n.e. do około 2600

r. p.n.e. i pozostawił po sobie warstwę kulturową nazwaną kulturą Karanowo I.

Analogiczne kultury archeologiczne odkryte zostały na ziemiach serbskich (znaleziska

koło Starćeva), na Nizinie Panońskiej (kultura Kórós) i w północnej Grecji (kultura

Sesklo). Ludność, która wytworzyła te kultury archeologiczne, osiedlała się na

wzgórzach, tworząc skupiska mieszkalne, zwane przez archeologów osadami typu tell.

Ludność zamieszkująca najstarszą osadę odkrytą w Karanowie I zajmowała się już

rolnictwem, wyrabiała sierpy z jeleniego rogu i wysokie naczynia gliniane zdobione

ornamentami naśladującymi odciski tkanin i białymi, rzadziej czarnymi kreskami

tworzącymi motywy geometryczne. Uprawiała liczne rodzaje zboża, pszenicę, jęczmień

i proso, i mełła je na prymitywnych żarnach.

Około 2600 r. p.n.e. napłynęły na ziemie bałkańskie nowe ludy i rozwinęły się nowe

kultury archeologiczne. Zdradzają one bardzo bliskie analogie z kulturami

archeologicznymi odkrytymi w Anatolii i dlatego też wszystkie te pokrewne sobie kultury

archeologiczne otrzymały miano bałkańsko-anatolijskiego zespołu archeologicznego.

Panował on na Bałkanach w okresie późnego neolitu i w epoce eneolitycznej (2300—

1900 p.n.e.). Ludy, które wytworzyły tę kulturę, należały zapewne do pierwszej fali

ludów indoeuropejskich, tzw. Protoindoeuro-pejczyków lub Staroeuropejczyków. Na

ziemiach bałkańskich identyfikujemy ich zazwyczaj z Pratrakami. Grecy w dobie

antycznej nazywali te ludy Pelazgami.

Kultury archeologiczne zaliczane do tzw. zespołu bałkańsko-anatolijskiego

wyodrębnione zostały na ziemiach bałkańskich w Karanowie w warstwach III—IV i w

Vinćy pod Belgradem w warstwach I, II i III.

W Azji Mniejszej najbardziej reprezentatywne dla tego zespołu archeologicznego są

tzw. kultury przedtrojańskie i dwie najstarsze osady trojańskie — Troja I i II. W świecie

minojskim (kreteńskim) okres panowania kultury zespołu bałkańsko-anatolijskiego

odpowiada tzw. okresowi starominojskiemu.

Ludy bałkańskie w tym czasie utrzymywały bliskie kontakty ze światem

śródziemnomorskim i Półwyspem Anatolijskim, o czym świadczy używanie na tych

rozległych obszarach podobnej ceramiki. Naczynia tych ludów były kształtu

cylindrycznego lub gruszkowatego, a niektóre z nich, jak czary z szeroką szyjką typu

„trojańskiego", znane były

zarówno w Azji. jak i na ziemiach bałkańskich. Naczynia pozbawione były rączki i

barwione na czarno grafitem lub na czerwono ochra. Niewielkie osiedla rolnicze

należące do tych ludów wznoszone były na nizinach. Ludność zamieszkująca \\ dobie

panowania tej kultury Kara-nowo (warstwy III i IV) zajmowała się uprawą znanych już

wcześniej zbóż, hodowlą bydła, myślistwem i tkactwem. Wyrabiała siekierki kamienne

używane jako broń. Narzędzia kamienne służyły jej prawdopodobnie również jako

środek wymiany — pierwotny pieniądz. Około 2300 r. p.n.e. pojawiły się pierwsze

eneolityczne narzędzia miedziane. Znaleziska żeńskich figurek kultowych świadczą o

istnieniu wierzeń. Zmarli chowani byli w pozycji skurczonej i pokrywani czerwoną ochrą.

Około 1900 r. p.n.e. napłynęły na Bałkany nowe ludy — indoeuro-pejscy Armeni,

Frygowie, Grecy, Macedończycy, Ilirowie i Dako-Mezo-wie. Przybyli ze stepów

nadczarnomorskich i osiedlili się w centralnej i częściowo zachodniej połaci Półwyspu

Bałkańskiego i zmieszali się z wcześniej przybyłymi na Bałkany

Protoindoeuropejczykami — Pra-trakami. Ludy te przybyły z przypuszczalnej kolebki

Indoeuropejczy-ków — stepów nadczarnomorskich i nadwołżańskich. Wraz z ich

osiedleniem się zanikły dawne kultury archeologiczne tzw. zespołu bułkańsko--

anatolijskiego. Pojawiła się natomiast nowa kultura archeologiczna, charakteryzująca

się naczyniami ozdobionymi czarnymi i czerwonymi ornamentami. Plemiona

posługujące się ceramiką tego typu współżyły blisko z ludami pontyjskimi

(czarnomorskimi), a kultura ich pokrewna była kulturze trypolskiej, rozwijającej się

wówczas na Ukrainie i w Mołdawii. Przypuszczamy, że nosicielami kultury trypolskiej

byli czarnomorscy Kimerowie, blisko spokrewnieni z ludami indoeuropejskimi przybyłymi

na Bałkany.

Wraz z przybyciem Indoeuropejczyków Półwysep Bałkański w kroczył około 1900 r.

p.n.e. w epokę wczesnego brązu. Upowszechniły się znane już od kilku wieków

narzędzia miedziane. Indoeuropejscy przodkowie Traków, którzy osiedlili się w osadzie

Karanowo V w ziemi nowo-zagorskiej, budowali wielkie chaty z absydą w tylnej ścianie,

uprawiali rolnictwo posługując się motykami, posiadali broń miedzianą, choć używali

także oręża kamiennego, hodowali konie, które wówczas zjawiły się na Bałkanach. W

Tracji południowej kulturę tego ludu reprezentują stanowiska archeologiczne w

miejscowościach Kiriłowo i Michalić, należące do wczesnej epoki brązu.

Przybyli w drugim tysiącleciu na Bałkany Indoeuropejczycy zmieniali stale swe

siedziby. Armeni i Frygowie wędrowali z zachodniej części Półwyspu Bałkańskiego na

wschód, wchłaniali i mieszali się z ludnością pratracką i przesiedlali się wraz z nią do

Azji. Wówczas to powstała późniejsza Armenia i Wielka Frygia w Azji Mniejszej, a

plemiona pratrackie osiedliły się w Troadzie. Pozostałością po ludności praarmeń-skiej

było prawdopodobnie antyczne ilirskie plemię Peonów, osiadłe w centralnej części

Półwyspu Bałkańskiego w Macedonii Wardarskiej. W tym samym także czasie pierwsze

fale ludów greckich, przodkowie Jonów, Eolów i Achajów, opuściły Bałkany i przybyły do

Grecji.

Wędrówki ludów indoeuropejskich trwały dalej i w pełnej epoce

brązu. Około połowy drugiego tysiąclecia p.n.e. Mężowie wyruszyli znad środkowego

Dunaju i jego dopływów na południe. Wówczas to osiedlili się nad górnym Wardarem i

Morawą mezyjscy Dardanowie. zmieszani następnie z Ilirami; część ich dotarła aż nad

Hellespont (Dardanele). Inne odłamy Mężów osiedliły się wśród ludności pratrackiej i

dotarły aż do Azji, do późniejszej Mezji małoazjatyckiej. W tym też czasie

Macedończycy zajęli Macedonię, Ilirowie swą późniejszą ojczyznę, a Dorowie wkroczyli

do Grecji, niszcząc zamki i miasta okresu kultury mykeńskiej. Według tradycji antycznej

wielka wędrówka Dorów, tzw. „powrót Heraklidów na Peloponez", miała mieisce w 80 lat

po zburzeniu Troi, w 1104 r. p.n.e.

TRAKOWIE

W toku tych wędrówek, w drugiej połowie drugiego tysiąclecia p.n.e.. w epoce brązu,

ukszałtowaly się ludy i plemiona osiadłe na Bałkanach w dobie antycznej. Ze

zmieszania się elementu etnicznego pratrackiego z praarmeńskim, frygijskim i

mezyjskim powstał lud Traków zamieszkujący w starożytności wschodnią część

Półwyspu Bałkańskiego, łud Ilirów zajmujący jego część zachodnią oraz Macedończycy

i Epiroci oddzielający Traków i Ilirów od Greków. Najstarsze opisy ziem i ludów trackich

i frygijskich zachowały się w Iliadzie i Odysei Homera. Iliada opisuje wydarzenia, które

miały mieć miejsce w XI w. p.n.e. Trojańczycy. mieszkańcy Troady, byli najbliższymi

krewnymi Traków i Frygów. Sojusznikami Troi były plemiona trackie Kikonów, Peonów i

Mężów. W X pieśni Iliady zachował się piękny opis rydwanu bojowego „króla" trackiego

Resa. W Iliadzie i Odysei nie brak też wzmianek o handlu prowadzonym przez Greków

z Trakami.

Ludy Półwyspu Bałkańskiego wkroczyły w dobę żelaza IX —VI w. p.n.e. Narzędzia

żelazne pojawiły się wcześniej w północno-zachodniej części półwyspu, później zaś,

dopiero w VI w., nad dolnym Dunajem. Broń żelazna, narzędzia pracy i ceramika

naśladowały kształty wyrobów z okresu brązu. Upowszechnienie się wyrobów

Ossolineum - Historia Bułgarii - Wasilewski 1988.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: