WESTWERK :
To rozbudowana, umieszczona poprzecznie do nawy, zachodnia część bazyliki w kościołach z okresu przedromańskiego. Westwerk wznoszono na ogół na planie kwadratu. Umieszczano w niej kaplicę, w której odprawiano okolicznościowe nabożeństwa, udzielano chrztu. Górna część to empora otwarta do wnętrza kościoła, przeznaczona dla władcy. W rogu często ustawiano jedną lub dwie wieże. Westwerk dostępny był z zewnątrz przez portalowe wejście, niekiedy wysunięte przed mur. Najstarszymi przykładami architektury z westwerkiem są położone na terenie dzisiejszych Niemiec: Kaplica pałacowa w Akwizgranie oraz kościół opactwa Corvey .
GOTYK – SZKOŁY FRANCUSKIE :
- Szkoła PÓŁNOCNA - sklepienia krzyżowo – żebrowe. Kościoły kilkunawowe, bazylikowe, z transeptem , chórem, kaplicami promienistymi. Fasady są dwuwiekowe z trzema portalami. Nad środkowym portalem jest koliste okno – Róża, a także galeria królów. Cechą jest WERTYLIKALIZM (pęd w górę). Kościoły rosną, odrzucają ciężkie filary, kolumny, empory, tryforia. Wydłużają także sklepienia. Przykłady : katedry w Noyon, Chartres, Laon (3 nawowa, bazylikowa, z obejściem, transeptem, fasada z portalami, różą, galerią, wieżami)
- Szkoła SZAMPAŃSKA – jej formy są dalszym wyrazem pędu w górę. przykładem jest katedra w Reims (portale są głębokimi wnękami, więcej elementów wertykalnych niż horyzontalnych, wszystko podporządkowane jednej zasadzie – okna, arkady, laskowania, daszki, figury) – Robert de Coucy. Robi wrażenie majestatycznego okrętu . Ucierpiała w Wojnie, ale odbudowano ją. Drugim przykładem jest kaplica Saint Chapelle w Paryżu. (2-piętrowa, dolna krypta jest niska, ciężka, górna ma okna wśród lekkich filarów które dźwigają sklepienie).
- Szkoła NORMANDZKA – gotyk wystąpił tu wcześnie, w prostej formie, bez bogactwa i ozdób. Oparty na rzeczowości romanizmu. (St. Etienne w Cean, Countence, Sens) W architekturze : na skrzyżowaniu naw z transeptem znajduje się duża wieża. Jest ponad fasadę, stanowi główny akcent kościoła. (np. katedra w Rouen)
- Szkoła BURGUNDZKA – gotyk rozwija się według tradycji i budownictwa klasztornego, bez ozdób rzeźbiarskich. Skromna roślinność zdobiąca kapitele (pontigny). Przykład : katedra w Sens (skromna i prosta, twórcą Wilhelm z Sens).
- Szkoła ZACHODNIA i POŁUDNIOWA – tu gotyk nie miał tego rozmachu co na północy. Wojny sprawiły, że architektura jest ciężka i obronna. Imponująca jest warowna katedra w Albi (bastion służy jako wieża kościelna, katedra jest jednonawowa, ze szkarpami i małymi oknami). Zamek Pierrefonds (potężna forteca z wieżami), fortyfikacje z Carcassonne (duże mury, obiegają całe miasto, 50 baszt, 2 bramy)
GOTYK :
Już w średniowieczu mówiono : „constructa artificibus Gothis” czyli wzniesione przez gotyckich budowniczych. Rozumiano prze to że na północy oddziaływały wzory i tradycje lokalne. Później rozróżniano księgi pisane po Gocku od ksiąg rzymskich. Włochy nie pogodziły się z wpływami z północy, upadek imperium przypisywały germańskich Gotom. – w tym sensie zaczęto mówić o stylu gotyckim . W 1550 Giorgio Vasari wprowadził ten termin do swoich biografii sławnych artystów. Określił ten styl jako dziwaczny i barbarzyński. Odtąd się przyjęła nazwa. Gotyk trwa od 1144 roku.(poświęcenie nowego chóru kościoła w St. Denis. Chór ten stał się wzorem dla innych kościołów). Swoje początki ma we Francji. Dzieli się na 3 okresy : wczesny (1144-1200) dojrzały (1200-1400) i pozny (1400-1500)
SKLEPIENIE GOTYCKIE :
Najważniejsze cechy budowli gotyckich to strzelistośc, wertykalizm, szkieletowa budowa. Zastosowano łuki podporowe. Dominowały sklepienia krzyżowo - żebrowe. Pozwoliło to na wyeliminowanie ścian, mnogośc witraży. Masywne filary zostały zastąpione przez pęki służek, których przedłużeniami były żebra sklepienne. Podparcie sklepień na żebrach pozwoliło wprowadzic sklepienia żebrowe, przykrywające pola o dowolnym kształcie. Trójkątne pola sklepień żebrowo – krzyżowych dzieli się na mniejsze trójkąty, i tak tworzy się sklepienie gwieździste. Różny układ żeber prowadzi do wielu odmian sklepień żebrowych o fantazyjnym rysunku.
GOTYK WŁOSKI :
Czasem budowle gotyckie wcale gotyckich nie przypominają (mimo żeber i sklepień). Wyjątkiem jest katedra w MEDIOLANIE. (plan i dekoracje wybitnie gotyckie). Inne kościoły gotyckie : San Petronio w Bolonii, San Antonio w padwie (kryty kopułami z wpływów bizantyjskich), katedra w Sienie i Orvieto. Włoscy architekci : Arnold di Cambio, kościół św. Franciszka z Asyżu (dolny – ciężki, mroczny, i górny – wysoki i jasny). Wiele świeckich gotyckich budowli – np. PAŁAC DOŻÓW w Wenecji (bogate arkady), pałac Bargello, Loggia dei Lanzi – odznaczają się powagą i podkreśleniem ciężaru.
GOTYK ANGIELSKI A FRANCUSKI :
- Gotyk angielski jest późniejszy od francuskiego. Można nawet powiedziec, że nigdy się nie
skończył (powrót do gotyku w następnych wiekach). Cecha: tendencja do horyzontalności.
- W przeciwieństwie do gotyku francuskiego, angielskie budowle są wydłużone, nawet
nadmierne.
- Plany katedr francuskich mają harmonijne proporcje : 2/3 przypada na nawy, 1/3 na chór z
obejściem i kaplicami. W Anglii katedry są wydłużone, bez liczenia proporcji całości. Do 3 naw
przystawia się z przodu kolejny zespół trójnawowy, lub do chóru – chór i tak powstaje długi
kościół, na który nie pozwoliłby racjonalizm francuski. (np. katedra w Canterbury)
- Opactwo Westminsteru , Canterbury, York, Wells budzą podziw bogactwem form.
- Fasady kościołów angielskich są horyzontalne, zasłaniają nawy i transepty.
- Brak takiego wertykalizmu jak we Francji.
- Sklepienia angielskie stają się skomplikowanymi geometryczno – architektonicznymi
kompozycjami, gwiaździstymi, krystalicznymi, wachlarzowymi, ze zwisającymi kluczami sklepiennymi.
- pozny okres gotyku angielskiego nazywa się gotykiem perpendykularnym. Jest to gotyk dekoracyjny.
SZKOŁY MALARSTWA WŁOSKIEGO W GOTYKU :
1. Szkoła Florencka (wziela początek od Giotta) Giotto di Bondone po raz pierwszy wprowadził studium natury , ruchu, gestów, przestrzeni, perspektywy, postaci i zwierząt. Posiada duże poczucie kolorystyczne , delikatnośc i szlachetnośc barw. W scenach św. Franciszka po raz pierwszy ukazał współczesny świat . Wprowadził nową ikonografię, ustawienie postaci, porządek, koloryty, perspektywę. Malarstwo jego pobudzało myśli, zaspokajało ciekawośc.
2. Szkoła Sieneńska (na czele stali Duccio di Buoninsegn, Simone Martini, Ambrogio Lorenzetti- malarze konserwatywni, łączą treśc z liryzmem, hołdują kompozycji bizantyjskiej) Zapowiedzią renesansu w tej szkole są freski w pałacu Rady Miasta malowane przez Lorenzettiego przedstawiające dobre i złe rządy. Krajobrazy wsi i ulic są tłem dla świeckiej tematyki.
Gotyk Polski
Północny-obejmuje pomorze zachodnie i gdańskie, historyczne Prusy ( dziś Mazury) i wzdłuż Bałtyku sięga poza granice Polski na Litwę i Łotwą. Gotyk terytoriów północnych obejmuje w Polsce także Wilkopolskęi Mazowsze . Kościoły są tu na ogół halowe proste i skromne. Najbardziej typowym przykładem jest kościół Mariacki w Gdańsku lub kościoły w Toruniu, bazylikowa jest natomiast katedra w Gnieznie
Południowy-obejmuje Śląsk i Małopolskę. Katedra we Wrocławiu i Krakowska
Ratusz we Wrocławiu kościoły Krakowa, Collegium Maius w Krakowie to najbardziej typowe przykłady tej architektury . Charakterystyczne dla niej są na ogół plany bazylikowe oraz łączenie kamienia z cegłą. Łuki oporowe występują rzadko.
W sumie gotyk w Polsce jest prosty, pozbawiony bogactwa, ozdób ale jest bardzo konstrukcyjna
KOŚCIÓŁ ROMAŃSKI – SKLEPIENIE :
Kościół romanski to budynek złożony z prostych brył o surowym, ciężkim charakterze. Zazwyczaj budowany na planie krzyża łacińskiego lub na rzucie prostokąta. Najczęstszymi sklepieniami były kolebkowe nad nawami głównymi – które oparte były na żebrach pozwalających na zmniejszenie ciężaru, i krzyżowe nad nawami bocznymi. To zastosowanie sklepień poprawiało akustykę pomieszczeń, co było istotne przy śpiewach chóralnych , a także zwiększało bezpieczeństwo w przypadku pożaru. Sklepienia opierają się na ścianach i kolumnach bądź filarach.
Akwizgran Karoliński:( Niemieckie miasto Akwizgran)
Najważniejszą budowlą architektury karolińskiej jest tum w Akwizgranie centralna budowla, dziś włączona w obręb gotyckiej katedry. Ośmioboczny kościół Karola Wilekiego otoczony jest obejściem z galeriami w górze. Na piętrze mieściła się naprzeciw apsydy wieża cesarska z tronem. Do kaplicy przytykały, budowle , z których zachowały się jedynie fundamenty . Kościół w Akwizgranie miał charakter kaplicy pałacowej i złączony bym za pomocą krużganków kolumnowych z zespołem cesarskiej siedziby, hal sądowych i mieszkalnych izb, jak również z zabudowaniami gospodarczymi. Niewątpliwie oddziaływały tu wpływ rzymskich pałaców.
Karol Wielki obrał sobie Akwizgran jako stolicę w świątyni pałacowej został pochowany. Jej forma centralna wywodzi się z Rawenny . Karol Wileki kazał powtórzyć pałacową kaplicę z San Vitale w Akwizgranie. Z Rawenny zabrał też kolumny marmurowe, płyty posadzki i konny posąg Teodoryka . Uważał, że w ten sposób nawiązuje do starożytności , że staje się kontynuatorem imperium carów. Kaplica akwizgrańska , konsekrowana w 805 r. wywarła wielki wpływ. W Europie zaczęto wznosić na jej wzór pałacowe kaplice centralne nie przeznaczone dla ludu . Miały służyć monarchom także jako wieże obronne i jako skarbiec.
KRYPTY
Podziemna część budynku kościoła. Spełniała funkcje pochówkowe. Podziemne kaplice pierwotnie służące do przechowywania relikwii.
Złotnictwo Karolińskie – w sztuce kalolińskiej przeważało złotnictwo. Złotnictwo wypowiedziało się w swoistym bogactwie form. Było najmniej zależne od antyku. Kolorowość emali i drogich kamieni , osadzonych w ciężkich fasetach, pokrywały całe przedmioty : korony, relikwiarze, kielichy, oprawy ksiąg. Do najważniejszych należy kielich księcia bawarskiego Tassila . Złota nastawa ołtarza w Mediolanie należy do pierwszych wyrobów złotniczych średniowiecza
· Sztuka gotycka
Od połowy XII wieku zaczęły się pojawiać (najpierw we Francji) nowe formy w architekturze, które następnie przeniknęły do rzeźby i malarstwa.
Nowy styl nazwano później gotyckim. Nazwa ta wiązała się z germańskim plenieniem Gotów, przywodziła na myśl wytwory kultury barbarzyńskiej i miała pogardliwy wydźwięk.
„Sztuka gotycka, skrajnie odmienna od greckiego klasycyzmu, była dla wielbicieli antyku brutalnym odstępstwem od istniejących kanonów piękna, w związku z czym, w oczach estetyków renesansu (w tym czasie powstała nazwa gotyku) zasługiwała tylko na barbarzyńskie miano.”21
Dopiero wiek XIX przyniósł gruntowną zmianę oceny dorobku tej epoki.
Epoka ta dzieli się na trzy fazy:
a. wczesny gotyk - od połowy XII do końca XIII wieku,
b. dojrzały gotyk - od połowy XIII do końca XIV wieku,
c. późny gotyk - przełom XIV i XV wieku, a nawet początek wieku XVI.
W przeciwieństwie do sztuki romańskiej sztuka gotycka związała swe istnienie z ośrodkami miejskimi.
Szkoły architektury romańskiej we Francji i Niemczech
Romanizm Francuski :
- Szkoła BURGUNDZKA – kościoły śmiało zaplanowane, jasne, sklepienia wsparte na filarach. Rozwój budownictwa klasztornego. Punktem wyjścia jest klasztor w Cluny. (bazylika, 5 nawowa, dwie poprzeczne nawy, trójnawowy przedsionek, 7 wież)
- Szkoła OWERNIJSKA – kościoły mają galerie i apsydy. Na obejściu chóru – kaplice. Rzeźby mają prostą kompozycję. Należy do najstarszych szkół. Np. Clermont-Ferrand. Znajdowała się w dorzeczu Loary
- Szkoła POITIERSKA – w południowo-zachodniej Francji. Roczne kościoły, z wysokimi nawami bocznymi, sklepione kolebkowo. Natomiast fasady były tu bogato zdobione (np. fasada w Notce Dame )
- Szkoła AKWITAŃSKA – w prowincji Periqueux; Wnętrza kościołów podzielone są sklepieniami kopulastymi, tworzącymi niezależne przestrzenie. Przykład – katedry w Angouleme. Oddziałały tu wpływy kopuł bizantyjskich.
- Szkoła NORMANDZKA – surowa i ciężka. Oddziałała na Anglię.. Najlepszym przykładem tego romanizmu jest katedra w Durham – ciężka, masywna, bardzo konstrukcyjna. Posiada empory, kostkowe kapitele. Trzony kolumn – ornamenty geometryczne. Sklepienia krzyżowe z grubymi żebrem
Niemcy:
Szkoła nadreńska- w Moguncji, Wormacji, Kolonii, Spirze buduje się kościoły typowo romańskie. Dwuapsydowe (niektóre) dwie apsydy lub loża zachodnia (tzw. Westwerk) miejsce przeznaczone dla monarchy we wschodniej ustawiony ołtarz. Występują krypty. Krypty sklepione , wsparte na kolumnach z kapitelami kostkowymi.
Kościoły saskie- w Hildesheim, Quedlihburgu, Gernrode, Brunszwiku
Najcenniejsze są dwie bazyliki w Hidesheim: św. Gotarda i św. Michała . Oba kościoły mają dwa chóry i tzw. Alternacje podpór ( czyli kolumn na przemian z filarami). Kościoły grupy saskiej nakryte są pułapami.
Kościoły w Westfalii- występują inne typy świątyń , mianowicie kościoły halowe ( o trzech nawach równej wysokości)
Do póznoromańskiech kościołów należą katedra w Bambergu i w Naumburgu , obie dwuchórowe z wieżami, imponujące rozmiarami
W Niemczech w okresie romanizmu rozwija się także budownictwo klasztorne. Obok benedyktyńskich kościołów powstają klasztorne zabudowania cysterskie , Te są odmienne niż ...
AnnLea