Janusz Pawłowski w ,,Tygodniku Kulturalnym” (nr 47 z 1972 r.) tak pisze o twórczości Konwickiego: ,,Przeszłość okupacyjna jawi się w powieściach jako rzeczywistość rozpoznana, bliska, modelowa, w ramach której wartości układając się w naturalne hierarchie i systemy osiągają swój kształt najwyrazistszy, a ludzkie wybory i przeżycia otrzymują zawsze pełnię historycznego i etycznego sensu. Teraźniejszość z kolei stanowi jak gdyby negatyw tamtego krystalicznie komponowanego świata”
I rzeczywiście. W omawianej powieści ważniejsza jest przeszłość bohatera – epizod z pobytu Pawła w partyzantce: wykonanie wyroku na zdrajcy, usunięcie z oddziału za brak posłuszeństwa wobec decyzji dowództwa, czy nurtujące jego sumienie wstąpienie do partii. To co dzieje się z Pawłem tu i teraz, jest niewyraźne i umowne.
Czas akcji ulega przemieszczeniom, przenosi się w różne etapy życia narratora, miejsce akcji, choć pozornie określone, wcale nie jest jednoznaczne. Miasteczko nad Sołą nie da się naprawdę zlokalizować, dwa wymienione miasta: Podjelniaki i Zajelniaki nie istnieją w tamtych rejonach, a sama Soła nie wygląda tak, jak w rzeczywistości. Przedstawiony w powieści pejzaż przypomina rejony Wileńszczyzny, gdzie Paweł walczył w czasach okupacji i gdzie ukrywał się po wojnie. Podobieństwo krajobrazów powoduje ciągłe nawroty do przeszłości, a ludzie z miasteczka, gromada życiowych rozbitków, uświadamiają mu, jak bardzo mierna jest rzeczywistość w porównaniu z heroizmem wcześniej przeżytych lat. Przykładem ofiary czasu i układów może być Józef Car, kiedyś nauczyciel i komunista, obecnie przywódca sekty religijnej, Torowy Dębicki, były funkcjonariusz Urzędu Bezpieczeństwa, po wyzwoleniu ważna figura w miasteczku, a teraz robotnik kolejowy, Szafir, aktywny działacz partyjny, umierający na gruźlicę, czy hrabia Pac, który boi się przyznać do swych arystokratycznych koneksji.
Każdy motyw świata powieściowego zawiera w sobie podwójną rzeczywistość – jedna to ta, która realnie otacza bohatera, druga zaś jest wytworem wspomnień, snów, widziadeł i lęków. Paweł tkwi w latach wojny, pamięta wydarzenia, w których brał udział wbrew swemu sumieniu, męczy go poczucie winy i świadomość roli kata, do której zmusiły go warunki. Dzieje się z nim to, o czym mówi Józef Car: ,,W każdym człowieku będziesz widział tych, których skrzywdziłeś. Każda twarz wyda się ci znajoma, w każdej odnajdziesz rysy zgryzoty, której ty przysporzyłeś”. Paweł chce pozbyć się balastu pamięci, gdyż to ona nie pozwala mu zrozumieć siebie, nie pozwala normalnie żyć. Utwór rozpoczyna i zamyka podobna scena przebudzenia bohatera.
Przebudzenie pierwsze ma miejsce po nieudanym samobójstwie i dostarcza Pawłowi następującego wrażenia: ,,(...) nie widziałem, jak rozbudzony z przedwieczornego snu, gdzie jestem i kim jestem”. Zanim powieść skończy się, bohater jeszcze raz przeżyje wszystko, jaszcze raz wszystko przecierpi, wyrzucając z siebie jak na swoistej spowiedzi popełnione przez siebie grzechy. Wtedy otrzyma rozgrzeszenie, uwolni się od dręczących do koszmarów.
Dlatego drugie przebudzenie Pawła przynosi inne doznania: ,,(...) oto za chwilę obudzę się, wydźwignę z dusznego snu, co na każdego przychodzi którejś nocy, snu pełnego majaków i widziadeł, ułomków zdarzeń przeżytych i zmarnowanych, wyobrażonych i nie spełnionych, snu skrwawionego pamięcią, rozpalonego gorączką przeczucia, że z tej wrzącej toni nocy wypełznę resztką sił na brzeg jawy i i wstanę do zwyczajnego, powszedniego dnia z jego zwykłymi troskami z jego potocznym trudem, z jego tak dobrze znaną, bliską znajomością”.
Autor książki chce prawdopodobnie przekazać myśl, że każdy człowiek jest odpowiedzialny za swoje życie, za to, co w nim zrobił z własnego wyboru czy pod przymusem i że musi dokonywać oceny siebie i swoich działań, jeśli chce odkryć sens swego istnienia. A sens ludzkiego bytu to także przyjmowanie cierpienia, które jest karą za cierpienie sprawiane innym i które przynosi oczyszczenie, wewnętrzny spokój i zgodę na życie.
CO TO JEST „SENNIK”?
17 lat
Poplątanie miejsca i czasy to METAFORA powojennej Polski.
W zasadzie to nie ma znaczenia, gdzie się rozgrywa akcja.
Są to różni ludzie, zawodowo i intelektualnie, ale brakuje LUDZI MŁODYCH.
Pojawia się w pewnym momencie powieści dziecko – jest ono symbolem nadziei, lepszej przyszłości.
Ludzi łączy ze sobą świadomość pokoleniowa (dziecko nie zna realiów wojny).
Wszyscy bohaterowie są okaleczeni: fizycznie, psychocznie.
Wszyscy bohaterowie są ukazani jednostronnie i wiemy o nich tyle, ile wie o nich główny bohater; tylko tylke ile nam o nich opowiada. Postaci sa zredukowane do jego wiedzy o nich, do jego wyłącznej obserwacji ich.
Piotr tak długo o nich myśli, jak długo ma ich w zasięgu wzroku, gdy o nich nie myśli to oni znikają.
· Budowa bocznicy kolejowej
· Wyprawy do lasu,
· Przyjazd robotników
Wszystkie zdarzenia dzieją się „tu i teraz”.
1. 2.
W KOLE – każdy punkt jest równy. SPIRALA CZASU:
Początek i koniec w tym samym miejscu. - powstanie 1863 r.
Alfa i omega. - II wojna światowa
- teraźniejszość – zalanie miasta
· pierwszoosobowa (ja, Piotr) – to co przezywa w czasie teraźniejszym,
· drugoosobowa (Piotr) – to co przeżywa w czasie teraźniejszym,
· trzeciosoobowa – a to co teraźniejsze, w czasie przeszłym
Głównemu bohaterowi za bardzo zależy na powrocie do przeszłości (robi to na siłę).
ROLA SEKTY
Sekta religijna Józefa Cara.
Sekty są modne.
Sekta ma budowę zamkniętą – jest zniewoleniem.
Sekta wpuszcza, ale już nie wypuszcza.
SPIRALA CZASU
Rzeczywistość teraźniejsza jest nieistotna.
Istotna jest przeszłość i ta jest ukazana w czasie teraźniejszym.
WAŻNE WYDARZENIA
1. Ludzie budują bocznicę.
2. Zalanie mista – nowe życie, oczyszczenie się przez wodę.
JĘZYK
Język kontrastów:
· Pani Malwina – język kresowy,
· Torowy – żargon polityczny
· itd.
GARSTKA KAMIENI WYDOBYTA Z DNA RZEKI
· dno rzeki – ciemne dno
· kamień – ciężki
dno rzeki + kamień + wspomnienia = wydobycie na wierzch, na światło dzienne
Kamień, który ciąży na sumieniu.
ROLA JUSTYNY
· pojawia się w powieści, ponieważ na pomóc Piotrowi w oczyszczeniu,
· Piotr ma nadzieję, że ona pomoże mu się oczyścić.
GŁÓWNY BOHATER UTWORU
· zagubiony,
· samotny,
· bohater romantyczny,
· tajemniczy.
RELACJA: PIOTR A MIESZKAŃCY MIASTECZKA
Traktowany jest jako intruz, jako obcy w miasteczku.
CIEKAWA LITERATURA:
Andrzej Fabiański, Konwicki, Odojewski i romantycy
(próba intertekstualna)
3
OLSEN5522