komunikacja pielęgn.z pacjente.pdf

298

Janina KSIĄŻEK

Gdański Uniwersytet Medyczny

BEZPIECZEŃSTWO CHORYCH A KOMUNIKACJA

W RELACJI PIELĘGNIARKA – PACJENT

Życie ludzkie to ciągły proces komunikacji. Każdy człowiek pragnie zrozumie-

nia, ponieważ jest to niezwykle istotny aspekt ludzkiej egzystencji. Bycie zrozumia-

nym to uczucie komfortu, to bliskość, bezpieczeństwo, poczucie wspólnoty. Komu-

nikowanie się ludzi jest przede wszystkim dążeniem do stworzenia dialogu, peł-

niejszej formy porozumiewania się. Szczególne znaczenie ma dialog ludzi, którzy

znaleźli się w specyficznych, niecodziennych sytuacjach. Taką sytuacją jest spo-

tkanie pacjenta onkologicznego z pielęgniarką w szpitalu. Wśród wielu wymagań

stawianych współczesnej pielęgniarce onkologicznej coraz częściej wymieniana

jest umiejętność komunikowania się z innymi, a zwłaszcza zdolność terapeutycz-

nego kontaktu z podmiotem opieki. Sytuacja taka wymaga od pielęgniarki nie tylko

merytorycznego przygotowania w zakresie szeroko rozumianego pielęgnowania,

a także w zakresie nawiązywania bliskiego terapeutycznego kontaktu z każdym

pacjentem, potrzebującym jej pomocy. W trakcie komunikowania się, oprócz infor-

macji uzyskanej od pacjenta, pielęgniarka metodą wywiadu może zaobserwować

wiele istotnych dla pielęgnowania komunikatów pozawerbalnych. Może ona przyjąć

zarówno rolę nadawcy lub odbiorcy komunikatów werbalnych i pozawerbalnych

w relacji z pacjentem. Wszelkie przejawy pozawerbalnego wspomagania słownej

komunikacji ze strony pielęgniarki wpływają na wiarygodność jej jako nadawcy

oraz sprzyjają utrzymaniu i kontynuowaniu terapeutycznego kontaktu z pacjentem

w procesie pielęgnowania. W sytuacji, kiedy pacjent sam wyraża chęć nawiązania

czy podtrzymania rozmowy, pielęgniarka przyjmuje rolę cierpliwego słuchacza,

który w prawidłowy sposób odbiera intencje nadawcy, analizuje uzyskane informa-

cje oraz udziela zwrotnych komunikatów. Istotą komunikowania się w pielęgniar-

stwie onkologicznym jest wzajemne poznanie, zrozumienie, współpraca, partnerski

stosunek, dostosowanie procesu pielęgnowania do potrzeb pacjenta, jego osobo-

wości i preferencji, a przede wszystkim satysfakcja chorego.

Celem pracy jest analiza form i sposobów komunikowania się pacjentów z pie-

lęgniarkami, a także ocena wpływu tej komunikacji na bezpieczeństwo chorych.

Komunikacja interpersonalna , inaczej komunikowanie się, porozumiewanie

się, rozumiane jest jako proces wzajemnej wymiany informacji pomiędzy ludźmi

biorącymi udział w tym procesie. Z jednej strony tworzy ona wspólny system spo-

łeczny, gdyż komunikują się (porozumiewają się) przynajmniej dwie osoby, a czę-

sto i więcej, wspólnie tworząc system informacji. Z drugiej strony proces ten jest

podstawą podejmowania przez człowieka wszelkich działań pozwalających na

rozwiązywanie zadań, problemów, odbiór i przetwarzanie informacji. 1

Komunikowanie w pielęgnowaniu to świadomy (inaczej: racjonalny) celowy,

proces zdobywania i wymiany informacji niezbędnych do pracy (współpracy,

współdziałania) z podmiotem (i dla podmiotu) opieki. 2

M. Argyle: Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa 1991

2 W. Ciechanowicz: Pielęgniarstwo ćwiczenia . Warszawa 2001

299

Każda relacja interpersonalna, a przede wszystkim taka, która inicjowana jest

(i utrzymana) z potrzeby zawodowej, musi być:

- efektywna;

- celowa;

- terapeutyczna.

Komunikowanie efektywne jeszcze przed wejściem w kontakt z drugim czło-

wiekiem (lub grupą ludzi) pielęgniarka musi zdawać sobie sprawę z tego, co zakła-

da osiągnąć, jaki ma być końcowy wynik (efekt) tego kontaktu.

Komunikowanie celowe: wejście w relację interpersonalną (oraz jej przebieg)

jest podporządkowane celowi, który został wcześnie jednoznacznie określony.

Komunikowanie terapeutyczne : to takie, które wywiera pozytywny wpływ na

podmiot opieki. Jest to świadome wykorzystywanie właściwie dobranych komunika-

tów werbalnych i niewerbalnych, aby dzięki nim wpłynąć na aktualne (a niekiedy

i przyszłe) zachowanie podmiotu opieki.

Samoocena – w psychologii to uogólniona postawa w stosunku do samego

siebie, która wpływa na nastrój oraz wywiera silny wpływ na pewien zakres zacho-

wań osobistych i społecznych. Jest to zespół sądów i opinii, które jednostka odnosi

do własnej osoby. Te sądy i opinie dotyczą właściwości fizycznych, psychicznych

i społecznych. 3

Komunikacja interpersonalna jest podstawą wszelkiego rodzaju kontaktów

międzyludzkich. Komunikując się ze sobą ludzie:

- zdobywają informacje o otaczającym świecie, o wartościach, potrzebach

i emocjach innych ludzi, a także dowiadują się wielu rzeczy o sobie, o tym

jak są postrzegani przez innych;

- informują innych o swoich wartościach, potrzebach i emocjach, przekazują

posiadaną wiedzę, mówią o swoich działaniach i zamiarach;

- oddziaływują na zachowania innych oraz sami podlegają ich wpływom po-

przez rady, sugestie, wywieranie presji;

- nawiązują ze sobą kontakt emocjonalny, osiągają wzajemne zrozumienie,

budują zaufanie oraz wpływają na swoje emocje. 4

Struktura procesu komunikacji zawiera trzy podstawowe elementy: nadawcę,

informację i odbiorcę. Nadawca jest osobą, która chce poinformować odbiorcę

o tym, co myśli lub czuje. Kieruje swój komunikat z określoną intencją. Pragnie być

zrozumianym jak najlepiej, posługuje się słowami, koduje, więc swoje myśli i uczu-

cia, tworząc informację. Powinien kierować się możliwościami percepcyjnymi od-

biorcy. Przekaz odbywa się w sposób werbalny (za pomocą słów) oraz niewerbal-

ny. Niewerbalna komunikacja dokonuje się poprzez mimikę, ton głosu, postawę

ciała, sposób poruszania się i gestykulację, dystans przestrzenny oraz dotyk. To

wszystko dociera do odbiorcy, który stara się rozszyfrować, zdekodować przekaz,

zrozumieć intencje nadawcy. 5 Rozumienie czyjejś wypowiedzi, to odkrycie pewne-

go wspólnego obszaru, właściwego zarówno dla nadawcy, jak i odbiorcy, pomimo

różnic występujących między nimi. Komunikowanie się ludzi jest dążeniem do

stworzenia dialogu, pełniejszej formy porozumiewania się. W dialogu nie ma jedy-

3 Encyklopedia Powszechna PWN. Warszawa 1998

M. Trzcińska-Krzewska: Zasady komunikowania się z pacjentem w szpitalu, poradnik dla pielęgniarek .

Warszawa 1998

5 Z. Nęcki: Komunikacja międzyludzka. Kraków 1997

300

nie dążenia do formułowania komunikatu, który ma „być zrozumiały”, ale istnieje

chęć i otwartość „zrozumienia drugiego człowieka”. 6

Komunikacja jako integralna część pielęgniarstwa

Wśród wielu wymagań stawianych współczesnej pielęgniarce – profesjonalist-

ce coraz częściej wymienia się umiejętność komunikowania się z innymi, a zwłasz-

cza zdolność terapeutycznego kontaktu z podmiotem opieki. Pielęgniarka jest tą

osobą, z którą człowiek (zdrowy, zagrożony chorobą, chory) wchodzi w określoną

interakcją. Sytuacja ta wymaga od pielęgniarki nie tylko merytorycznego przygoto-

wania w zakresie szeroko rozumianego pielęgnowania, a także w zakresie nawią-

zania bliskiego, terapeutycznego kontaktu z każdym człowiekiem, potrzebującym

jej pomocy. W kontakcie z pacjentem coraz częściej właśnie pielęgniarka jest tą

osobą, do której kieruje się pytania, wątpliwości, oczekując nie tylko profesjonalnej

i konkretnej informacji, ale również porady czy doradztwa w zakresie zdrowia i / lub

choroby. 7

Komunikowanie w pielęgniarstwie dotyczy bardzo wielu aspektów. Związane

jest zarówno z działalnością praktyczną (proces pielęgnowania), jak i działalnością

teoretyczną (naukową). Właściwa relacja pielęgniarki z pacjentem ma podstawowe

znaczenie w przebiegu prawidłowego procesu pielęgnowania. Nie może być reali-

zowana bez wytworzenia przez pielęgniarkę odpowiedniego klimatu ciepła, blisko-

ści, akceptacji, szacunku, oparcia fizycznego i psychicznego, otwartości oraz em-

patii, okazywanych względem podopiecznych. Ta atmosfera musi towarzyszyć

choremu od momentu pierwszego kontaktu z pielęgniarką, poprzez okres diagno-

zy, pobytu w szpitalu, przebiegu procesu leczenia, walki z chorobą, do okresu po-

wrotu do zdrowia, a nawet śmierci. Kształtowanie terapeutycznej relacji pielęgniar-

ka – pacjent jest osiągane za pośrednictwem komunikowania terapeutycznego.

Dzięki temu komunikowaniu pielęgniarka pomaga pacjentowi w opanowaniu bez-

radności, lęków i stresów. Będąc blisko wpływa na jego przeżycia, przywraca po-

czucie zadowolenia, asystuje w podejmowaniu decyzji i w dokonywaniu wyborów,

informuje i uczy, a dzięki temu koryguje wiedzę, poglądy w różnych sprawach do-

tyczących zdrowia. Przez komunikowanie zarówno słowne, jak i pozawerbalne,

pielęgniarka przekazuje pacjentowi wiadomości znaczące dla pozyskiwania jego

zaufania, okazuje mu akceptację i szacunek, sygnalizuje gotowość do pomagania.

Komunikowanie jest wyrazem troszczenia się i dbania o pacjenta. Okazywanie

tych emocji, stanowi ideę przewodnią komunikowania przez pielęgniarkę tego, co

jest pacjentowi najbardziej potrzebne. Umiejętność słuchania, stwarzania warun-

ków do dialogu, współpracy, udzielania wsparcia, modyfikacji, zachowań, kontak-

towania się z pacjentem – jego rodziną, stanowi integralną część pielęgniarstwa.

Jakość komunikowania się, skuteczność porozumiewania decyduje w znacznym

stopniu o poziomie pielęgniarstwa i możliwości jego rozwoju jako nauki i profesji. 8

Komunikowanie się pacjenta z pielęgniarką stanowi element integralnie związany

z procesem pielęgnowania, w którym podstawą opieki nad pacjentem jest nawią-

zanie i podtrzymywanie kontaktu. Szczególnego znaczenia nabiera nadawanie

6 A. Węgerzecki: O poznaniu drugiego człowieka. Kraków 1992

7 M. Czachor: Pielęgniarka jako nadawca i odbiorca komunikatów werbalnych i pozawerbalnych. Lublin

1995

S. Poznańska: Komunikowanie w relacjach pielęgniarka – pacjent. W: K. Zahradniczek (red.): Wpro-

wadzenie do pielęgniarstwa . Warszawa 1996, s. 123-146

301

i odbieranie komunikatów, zarówno werbalnych, jak i pozawerbalnych, pomiędzy

pacjentem a pielęgniarką. W pielęgnowaniu pacjenta znaczące jest dwustronne

komunikowanie pomiędzy pielęgniarką a pacjentem. Profesjonalne nawiązanie

kontaktu z podmiotem opieki to jeden z warunków niezbędnych do wzbudzenia

jego zaufania oraz świadczenia zindywidualizowanej opieki, a w tym pozyskanie do

współpracy na rzecz własnego stanu zdrowia. „Zindywidualizowane pielęgnowanie:

to takie, które jest dostosowane do oczekiwań i wymagań podmiotu opieki oraz

warunków, w jakich opieka pielęgniarska jest realizowana”. 9 W pielęgniarstwie

podkreśla się, że komunikowanie to świadomy, celowy proces zdobywania i wy-

miany informacji niezbędnych do pielęgnowania pacjenta i współpracy pielęgniarki

z zespołem terapeutycznym. W piśmiennictwie z zakresu opieki nad człowiekiem

potrzebującym pojawia się określenie relacji terapeutycznej pomiędzy osobą po-

trzebującą a pomagającą. Gordon definiuje sytuację terapeutyczną jako „stosunek

między jednostką w stadium zależności, cierpiącą i potrzebującą pomocy, a jed-

nostką zdolną do pomocy dzięki swojej wiedzy i autorytetowi”. 10 Zatem relacja pa-

cjent – pielęgniarka powinna być oparta na rozwiązywaniu problemów zdrowot-

nych, aby: umożliwić choremu podejmowanie decyzji w sprawach własnego zdro-

wia, zagwarantować pacjentowi przestrzeganie jego praw, a w szczególności au-

tonomii w podejmowaniu decyzji, uzyskania informacji na temat sprawowanej opie-

ki pielęgniarskiej, stosowanych metodach diagnostycznych, leczniczych i rehabili-

tacyjnych. W celu uzyskania satysfakcjonujących pacjenta i pielęgniarkę efektów

pielęgnowania należy najpierw określić stan pacjenta, następnie wspólnie poszu-

kiwać sposobów rozwiązań, podjąć decyzję w sprawie przyjęcia rozwiązania, na

które zgadzają się obie strony, zrealizować zaplanowane działania i dokonać oce-

ny ich skuteczności (rysunek nr 1).

Rysunek nr 1. Wspólne rozwiązywanie problemów pielęgnacyjnych. Komunikowanie

się z pacjentem ciężko chorym

Źródło: A. Kwiatkowska, Krajewska – Kułak, W. Panka (red.): Komunikowanie interpersonalne w pielęgniar-

stwie. Lublin 2003

J. Górajek-Jóźwik: Pielęgniarstwo . W: W. Ciechanowicz(red): Pielęgniarstwo ćwiczenia. Warszawa

2001, 25-38

10 T. Gordon, J. Sterling, W. Edwards (red): Pacjent jako partner . Warszawa 1999

302

Wspólne rozwiązywanie problemów zapewnia przyjęcie najlepszych, satys-

fakcjonujących rozwiązań zarówno dla chorego jak i dla pielęgniarki. Wszystkie

działania pacjenta i pielęgniarki muszą opierać się na prawidłowej komunikacji

interpersonalnej. W sytuacji choroby komunikowanie chorego z pielęgniarką umoż-

liwia rozpoznanie stanu pacjenta, postawienie diagnozy pielęgniarskiej, planowanie

i realizację oraz ocenę osiągniętych celów. Pozwala ono również na identyfikację

problemów natury psychicznej i społecznej, co ułatwia ustalenie poziomu i rodzaju

wsparcia, jakiego należy choremu udzielić. Przebieg procesu pielęgnowania uza-

leżniony jest od prawidłowego rozpoznania aktualnego stanu zdrowia chorego,

realnych możliwości opiekuńczych rodziny oraz samoopiekuńczych chorego. Sku-

tecznymi i powszechnie stosowanymi w praktyce pielęgniarskiej metodami groma-

dzenia danych jest obserwacja chorego, wywiad pielęgniarski, pomiar i analiza

dokumentów. Racjonalne wykorzystanie tych metod przez pielęgniarkę uwarunko-

wane jest wieloma czynnikami, w tym również umiejętnościami w nadawaniu i od-

bieraniu informacji zarówno w formie werbalnej jak i pozawerbalnej, pozwalając na

uzyskanie takiego zakresu danych, które będą umożliwiały ustalenie rozpoznania

stanu bio-psycho-społecznego pacjenta. 11 Zakres i charakter zgromadzonych in-

formacji w dużym stopniu będzie rzutował na dalsze kontakty w relacji pacjent –

pielęgniarka oraz realizację działań opiekuńczych wynikających z wcześniej po-

stawionej diagnozy i ustalonego planu pielęgnowania. Umiejętne komunikowanie

to warunek przeprowadzenia celowej, ukierunkowanej rozmowy z pacjentem i wy-

wiadu pielęgniarskiego, który pozwoli uzyskać informacje niezbędne do racjonal-

nego rozpoznania stanu pacjenta. Wiele cennych informacji może dostarczyć to,

co określane jest mową ciała pacjenta. Są to komunikaty o aktualnym stanie psy-

chicznym pacjenta, jego nastroju, nastawieniu do otoczenia, samopoczuciu. Mowa

ciała, czyli komunikaty przekazywane przez statykę i dynamikę ciała pacjenta,

w wielu przypadkach mogą być zaprzeczeniem, potwierdzeniem lub rozszerzeniem

zakresu informacji, uzyskanych dzięki werbalnemu kontaktowi lub innych, wcze-

śniej zgromadzonych przez pielęgniarkę. W procesie pielęgnowania nawiązanie

kontaktu z pacjentem to jedno z najważniejszych zadań, zwłaszcza w pierwszym

etapie, w którym pielęgniarka rozpoznaje możliwości i umiejętności pacjenta

z zakresu komunikowania się. Wszelkie komunikaty werbalne i pozawerbalne

nadawane przez pacjenta, a odbierane przez pielęgniarkę, mają istotną wartość

i mogą w sposób bezpośredni lub pośredni rzutować na rozpoznanie pielęgniar-

skie, plan pielęgnowania, jego realizację i ocenę uzyskanych wyników. Miejsce dla

prawidłowej, dwustronnej komunikacji interpersonalnej znajduje się we wszystkich

etapach procesu pielęgnowania i obejmuje różne relacje. Najczęściej pielęgniarka

wchodzi w relację z pacjentem i jego rodziną oraz osobami z zespołu wielodyscy-

plinarnego. 12

11 M. Czachor: Kształtowanie umiejętności komunikowania się dla potrzeb zindywidualizowanego pielę-

gnowania. Jakość w opiece pielęgniarskiej. Ogólnopolska Konferencja Szkoleniowo – Naukowa. Olsz-

tyn, 27-28.09.1996

J. Górajek-Jóźwik, D. Zarzycka: Miejsce i znaczenie komunikacji interpersonalnej w procesie pielę-

gnowania. Jakość w opiece pielęgniarskiej. Ogólnopolska Konferencja Szkoleniowo – Naukowa, Olsz-

tyn 27-28.09.1996

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: