Polskie Towarzystwo Ftizjopneumonologiczne
Opracował dr hab. n. med. Jerzy Kozielski
Rak płuca
Informacja dla pacjenta
1. Wstęp.
Każdy człowiek, który dowie się o istnieniu w swoim organizmie stanu chorobowego chciałby jak najwięcej o nim wiedzieć, o wiele rzeczy zapytać. Przede wszystkim powinien zapytać swojego lekarza prowadzącego. Nie powinien się krępować. W tej chorobie nie ma niewłaściwych, głupich pytań. Aby nie zapomnieć swoich przemyśleń najlepiej przed rozmową zapisać sobie pytania na kartce. Pod każdym rozdziałem przewidziano miejsce na takie pytania. Niniejszy informator ma służyć również choremu pomocą w odpowiedzi na te pytania.
Wyjaśnienie znaczenia trudnych terminów znajdziecie Państwo w Słowniczku, w ostatnim rozdziale. Świadomy udział chorego w procesie diagnostyki i leczenia ma istotny wpływ na ich powodzenie.
3. Co to jest proces nowotworowy?
Nowotwór składa się z nieprawidłowych komórek naszego organizmu. W warunkach zdrowia komórki rosną, dzielą się, wytwarzając kolejne komórki potrzebne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Bywa tak, że proces podziału komórek wymyka się spod kontroli organizmu. Komórki dzielą się, mimo że nie ma potrzeby tworzenia nowych komórek. Mnożące się komórki tworzą masę guza. Komórki te wykazują również możliwość wydzielania wielu różnych substancji oddziaływujących na ich wzrost i na cały organizm.
Guzy nowotworowe mogą być łagodne albo złośliwe.
Guzy łagodne. Komórki guzów łagodnych nie rozprzestrzeniają się do innych narządów i w większości przypadków mogą być całkowicie usunięte operacyjnie, zwykle nie pojawiając się ponownie. Co najważniejsze, guzy łagodne rzadko zagrażają życiu.
Guzy złośliwe. Komórki guzów złośliwych dzielą się bezładnie, bez jakiejkolwiek kontroli organizmu. Komórki nowotworów złośliwych rozwijając się w danym narządzie mogą niszczyć jego tkanki oraz, szerząc się przez ciągłość, niszczyć sąsiadujące narządy. Komórki guzów złośliwych mogą również uwolnić się z guza i drogą krwi lub naczyń chłonnych dotrzeć do innych, nawet odległych miejsc w organizmie. Proces ten prowadzi do powstawania przerzutów, czyli nowych zmian nowotworowych powstających z komórek guza złośliwego, który pojawił się jako pierwszy.
4. Czym są płuca?
Płuca to narząd w klatce piersiowej, będący główną częścią układu oddechowego.
Węzły chłonne
Rysunek 1
Tchawica
Oskrzele główne prawe
Pęcherzyki
płucne
Każde płuco składa się z części zwanych płatami. Prawe płuco składa się z trzech płatów: górnego, środkowego i dolnego. Lewe płuco składa się z dwóch płatów: górnego (którego częścią jest segment języczka) i dolnego. Drogi doprowadzające powietrze do płuc to tchawica i oskrzela. Oskrzela odpowiadają budowie płuc i od oskrzeli głównych, prawego i lewego dzielą się na coraz liczniejsze i cieńsze rurki doprowadzające powietrze do pęcherzyków płucnych. Oskrzela pokryte są od środka nabłonkiem. Nabłonek ten pełni wiele istotnych funkcji, w tym funkcję ochronną. Wdychane gazy, pary drażniące, pyły czy substancje chemiczne powodują jego uszkodzenie.
5. Czy rak płuca to jedna postać choroby?
Rak płuca rozwija się z komórek nabłonka oskrzeli i dzieli się na dwie główne grupy, w zależności od tego jak komórki raka wyglądają pod mikroskopem: raka drobnokomórkowego i raka niedrobnokomórkowego.
Rak niedrobnokomórkowy: występuje u ok. 80% chorych na raka płuca. Rozwija się wolniej. Wyróżnia się trzy typy raka niedrobnokomórkowego: rak płaskonabłonkowy, rak gruczołowy oraz rak wielkomórkowy.
Rak drobnokomórkowy: zwykle rozwija się szybko.
6. Kto jest zagrożony wystąpieniem raka płuca?
Palenie tytoniu. Palenie tytoniu to najważniejszy czynnik wywołujący raka płuca. Ok. 95% chorych na raka płuca to namiętni palacze tytoniu. Dym tytoniowy zawiera ponad 40 substancji rakotwórczych, które uszkadzają komórki nabłonka w płucach. Z tych uszkodzonych komórek może rozwinąć się rak płuca. Nie wszyscy palacze chorują na raka płuca. Czynnikami istotnie wpływającymi na jego powstanie są m.in. ilość wypalanych papierosów dziennie i lata palenia. Palenie fajki i cygar może być także przyczyną wystąpienia raka płuca. Zaprzestanie palenia w dużym stopniu zmniejsza ryzyko wystąpienia raka płuc. Należy pamiętać, że po 5 latach od porzucenia palenia ryzyko to jest w stosunku do osoby nigdy nie palącej nadal 15 razy większe. Przebywanie w towarzystwie osób palących, tzw. bierne palenie, również zwiększa ryzyko powstania raka płuca.
Do innych czynników ryzyka należą: m.in. narażenie na substancje rakotwórcze w miejscu pracy lub zamieszkania (np. azbest, metale ciężkie, produkty powstające podczas wytwarzania smoły lub koksu, pierwiastki promieniotwórcze) oraz przebyte choroby płuc (np. gruźlica). Duży wpływ na powstanie choroby ma zachorowanie na raka płuc u członków najbliższej rodziny, rodziców, dziadków, itd. Dodatni wywiad rodzinny w kierunku raka płuc i równoczesne narażenie na wymienione powyżej substancje rakotwórcze w dymie tytoniowym i/lub w środowisku znacznie zwiększa ryzyko powstania choroby.
7. Czy są typowe objawy raka płuca ?
Nie ma typowych objawów raka płuca
Najczęściej występują:
-kaszel, który narasta, albo nie ustępuje po leczeniu zakażenia układu oddechowego
-ból w klatce piersiowej
-odkrztuszanie krwistej plwociny, krwi
-świszczący oddech, duszność, chrypka
-nawracające i długo się utrzymujące, powyżej 3-4 tygodni mimo leczenia, zapalenie oskrzeli lub płuc
-obrzęk twarzy lub szyi
-brak apetytu, obniżenie masy ciała
-zmęczenie, apatia
Z wymienionych objawów w trakcie choroby może występować jeden lub kilka równocześnie. W miarę narastania choroby zazwyczaj ilość objawów się zwiększa. Wymienione objawy mogą być spowodowane przez raka płuca lub przez inną chorobę. W każdym przypadku stwierdzenia któregoś z wymienionych objawów należy natychmiast udać się do lekarza, szczególnie, jeżeli objawy te pojawiły się u palących osób powyżej 40 roku życia, czyli osób narażonych na dym tytoniowy powyżej 20 lat lub z innymi powyżej wymienionymi czynnikami ryzyka!
8. Jak można ustalić rozpoznanie raka płuca?
Podstawowym badaniem, które wykonuje się w diagnostyce raka płuca jest badanie rentgenowskie klatki piersiowej (zdjęcie przednio-tylne oraz boczne). Następnym podstawowym badaniem w tej chorobie jest badanie bronchoskopowe. Powszechnie wykonuje się bronchofiberoskopię. Badanie to polega ono na wprowadzeniu, przez usta lub nos cienkiego, giętkiego przewodu do tchawicy a następnie do oskrzeli. W ten sposób lekarz może zobaczyć drzewo oskrzelowe oraz pobrać materiał do badań pod mikroskopem. Materiał można pobrać w różny sposób. Można odessać wydzielinę z oskrzeli do badania cytologicznego. Badanie to polega na poszukiwaniu komórek nowotworowych pod mikroskopem w pobranym materiale. Można pobrać szczypczykami lub igłą fragment zmiany nowotworowej z oskrzela lub z płuca zajętego przez nowotwór. Inny sposób uzyskania rozpoznania raka płuca to usunięcie płynu z jamy opłucnej i przekazanie go do badania cytologicznego. Bywa bowiem tak, że u części chorych w przebiegu raka płuca nowotwór ten szerzy się na opłucną i dochodzi do gromadzenia płynu w opłucnej. Można pobrać wycinek ze zmiany na opłucnej stosując specjalną igłę. Czasami może być konieczne wykonanie zabiegu operacyjnego polegającego na pobraniu węzłów chłonnych z okolic nadobojczykowych lub śródpiersia (zabieg nazywa się mediastinoskopia) lub zabiegu polegającego na otwarciu klatki piersiowej i pobraniu fragmentu płuca do badania. Obecnie coraz częściej wykorzystuje się w tym celu wideotorakoskopię. Zabieg polega na włożeniu do jamy opłucnowej 2-3 instrumentów przez niewielkie otwory i pobraniu pod kontrolą wzroku wycinków z węzłów chłonnych śródpiersia, płuca lub opłucnej. Dla wyboru leczenia koniecznym jest znajomość typu komórkowego raka: czy jest to rak drobnokomórkowy, czy rak niedrobnokomórkowy.
9. Stopień zaawansowania choroby
Koniecznym etapem po ustaleniu rozpoznania raka płuca jest ustalenie rozległości choroby. Ma to duże znaczenie, ponieważ od zaawansowania choroby zależy również wybór sposobu leczenia. Rak płuca często daje zmiany przerzutowe do wątroby, kości, mózgu, nadnerczy. Przerzuty mogą być zlokalizowane również w innych narządach. Badania, które wykonuje się najczęściej dla ustalenia stopnia zaawansowania choroby to m.in.:
-badanie USG jamy brzusznej
-badanie tomografii komputerowej (tzw. TK) klatki piersiowej i/lub jamy brzusznej
-badanie scyntygraficzne: badanie polegające na podaniu dożylnie niewielkich ilości bezpiecznej dla organizmu substancji radioaktywnej, a następnie na pomiarze stopnia radioaktywności poszczególnych narządów i, po porównaniu z wynikami normy, ustalenie czy w którymś z narządów nie stwierdza się obszarów nieprawidłowego gromadzenia tej substancji. Badanie to głównie wykonuje się dla oceny zmian w kościach.
-mediastinoskopia: badanie to ma na celu określenie, czy komórki raka płuca znajdują się także w węzłach chłonnych w klatce piersiowej. Badanie to polega na wprowadzeniu, przez niewielkie nacięcie nad mostkiem do klatki piersiowej przyrządu zwanego mediastinoskopem, aby zobaczyć struktury śródpiersia, czyli obszaru leżącego między płucami, oraz pobranie z węzłów chłonnych wycinka do badania mikroskopowego.
Do oceny zaawansowania raka służy również bronchoskopia.
Ocenę możliwości i wyboru leczenia określa się również na podstawie badań czynnościowych płuc, czynności układu krwiotrwórczego, czynności wątroby, nerek, serca.
10. Jak leczy się raka płuca?
Leczenie raka płuca ma na celu:
a. wyleczyć chorobę nowotworowa,
b. powstrzymać rozprzestrzenianie się choroby nowotworowej,
c. opóźnić rozwój nowotworu,
d. złagodzić objawy choroby.
Wybór sposobu leczenia zależy od wielu czynników, takich jak typ raka (drobno- czy niedrobnokomórkowy), jego wymiary, lokalizacja, stopień zawansowania i stan ogólny chorego. Trzy podstawowe sposoby leczenia raka płuca to:
Zabieg operacyjny: Ma na celu usunięcie guza ze zdrowej tkanki. Jeżeli usunie się jedynie fragment płata płuca, operacja nosi nazwę resekcji klinowej. Usunięcie całego płata to lobektomia, natomiast usunięcie płuca to pneumonektomia. Nie zawsze można operować raka płuca. Nie operuje się typu drobnokomórkowego raka, nie operuje się także wtedy, gdy ze względu na zaawansowanie raka albo jego niekorzystne położenie w klatce piersiowej nie można całkowicie go usunąć. Nie wykonuje się operacji również wtedy, gdy zabieg operacyjny byłby zbyt ryzykowny dla chorego ze względu na współistniejące choroby albo zły stan ogólny.
Chemioterapia: Polega na podawaniu dożylnie leków, które mają zniszczyć komórki nowotworowe. Chemioterapię stosuje się w drobnokomórkowym raku płuca oraz u części chorych z rakiem niedrobnokomórkowym płuca, szczególnie, gdy nie można przeprowadzić zabiegu operacyjnego. Chemioterapię można stosować też przed zabiegiem operacyjnym, jako leczenie pomocnicze, pozwalające, u części chorych, przeprowadzić następnie operacje.
Radioterapia: polega na zastosowaniu promieniowania wysokoenergetycznego do zniszczenia komórek nowotworowych. Radioterapię można stosować jako jedyną metodę leczenia. Można tez wykorzystać radioterapię w leczeniu skojarzonym, przed i/lub po zabiegu operacyjnym, jako leczenie pomocnicze. Stosuje się takie leczenie również w skojarzeniu z chemioterapią. Radioterapia to także metoda leczenia stosowana celem zmniejszenia liczby komórek nowotworowych w sytuacji, gdy nie można zastosować ani chemioterapii, ani nie można wykonać zabiegu operacyjnego. Radioterapia w raku płuca polega najczęściej na naświetlaniu chorego miejsca z zewnątrz, tzn. z urządzenia wysyłającego promieniowanie. U części chorych wykonuje się brachyterapię, tzn. naświetlanie zmian nowotworowych od strony oskrzela.
Dla poprawy wentylacji płuc u części chorych stosuje się zabiegi poprawiające drożność oskrzeli, np. poprzez założenie protezy lub wycięcie części raka ze światła oskrzeli.
11. Powikłania leczenia raka płuca
Zabieg operacyjny: Najczęstsze powikłania po leczeniu chirurgicznym to ból w klatce piersiowej, ból okolicy barku, ograniczenie wysiłku. Okres powrotu do sprawności po leczeniu chirurgicznym może trwać wiele tygodni. Konieczne jest stosowanie gimnastyki oddechowej.
Chemioterapia : Działania niepożądane chemioterapii wynikają przede wszystkim z tego, że chemioterapeutyki wpływają nie tylko na komórki nowotworowe, ale także na komórki zdrowe, np. szpiku kostnego. Najczęstsze powikłania to nudności, wymioty, przejściowa utrata włosów, osłabienie, zmniejszenie liczby komórek krwi. Mogą wystąpić infekcje, biegunki, zaparcia.
Radioterapia: Najczęstsze powikłania to zapalenie błony śluzowej przewodu pokarmowego, trudności z połykaniem, osłabienie, zmiany skórne, utrata apetytu.
Powikłanie po chemioterapii czy radioterapii pojawiają się w różnym czasie po zastosowaniu leczenia. Ich wystąpienie i nasilenie jest sprawą indywidualną chorego, zależy też od stosowanych leków. Dolegliwościom związanym z leczeniem zapobiega się lub je niweluje stosując odpowiednie leczenie, np. przy wymiotach stosując leki przeciwwymiotne, przy braku apetytu leki poprawiające apetyt itd. Jeżeli np. wymioty utrzymują się ponad dobę i uniemożliwiają przyjmowanie płynów należy natychmiast zgłosić się do lekarza. Przy każdej wizycie u lekarza należy zgłosić dolegliwości które pojawiły się od ostatniej wizyty u niego.
12. Udział chorego w procesie leczenia
Dla osiągnięcia właściwego efektu terapii konieczna jest współpraca chorego w procesie leczenia. Chory powinien informować na bieżąco lekarza o swoich dolegliwościach, stosować się do zaproponowanej terapii. Niezmiernie istotnym elementem terapii jest, mimo czasami okresowych pogorszeń samopoczucia, chęć samego chorego do wyzdrowienia. Nie stwierdzono, aby tak powszechnie stosowana medycyna niekonwencjonalna wpływała na przebieg choroby.
Udowodniono, że palenie papierosów przez chorego w czasie i po leczeniu wpływa niekorzystnie na efekt lecz
13. Słowniczek
- Pęcherzyki płucne – cienkościenne „woreczki”, którymi kończą się najmniejsze oskrzela; stanowią podstawową jednostkę płuca, w nich dokonuje się wymiana gazowa.
- Oskrzela – struktury łączące tchawicę z pęcherzykami płucnymi.
- Oskrzeliki – najmniejsze oskrzela.
- Bronchitis – zapalenie błony śluzowej oskrzeli.
- Karcynogen – substancja rakotwórcza, substancja która może spowodować raka.
- Fluoroskopia – badanie rentgenowskie klatki piersiowej wykonywane przez lekarza, pozwalające na obserwację narządów klatki piersiowej bez wykonywania zdjęcia.
- Węzły chłonne – małe, przypominające ziarno grochu, narządy zlokalizowane wzdłuż naczyń chłonnych. Węzły chłonne zawierają specjalne typy komórek, które mogą wyłapywać komórki bakteryjne i komórki nowotworowe krążące w organiźmie. Zgrupowania węzłów chłonnych znajdują się m. in. w okolicy nadobojczykowej, w dole pachowym, w klatce piersiowej, w jamie brzusznej.
- Śródpiersie - obszar między płucami. W obrębie śródpiersia znajdują się m. in. serce, duże naczynia krwionośne, tchawica, przełyk oraz węzły chłonne.
- Opłucna – cienka błona śluzowa pokrywająca płuco i wewnętrzną ścianę klatki piersiowej. Opłucna składa się z dwóch warstw, które są oddzielone od siebie przez minimalną ilość płynu.
- Układ oddechowy – narządy, które biorą udział w oddychaniu: nos, gardło, krtań, tchawica, oskrzela i płuca.
milo0808