Nabór i selekcja do uprawiania sportu jako wieloletni proces.pdf

Problem naboru i selekcji kandydatów do uprawiania sportu na poziomie świa-

towym jest jednym z głównych zagadnień teorii i praktyki sportu.

Jan Kosendiak

Nabór i selekcja

do uprawiania sportu

jako wieloletni proces

Nabór i selekcja

– podstawowe pojęcia

Wyłonienie jednostek wybitnie

utalentowanych i skupienie się jedynie

na tych, którzy posiadają szanse na

rzeczywiste sukcesy, jest celem ra-

cjonalnego procesu szkolenia . Pojęcie

talentu sportowego związane jest z po-

siadaniem wybitnych zdolności do upra-

wiania danej dyscypliny sportu, a także,

co jest niemniej ważne, predyspozycji

do dalszego rozwoju w tym zakresie.

Bardzo szeroko pojęcie i deinicję talentu

sportowego omawia Pac-Pomarnacki

(4), a problem ten rozwinięto w dyskusji

opublikowanej w Sporcie Wyczynowym

(2008, nr 4-6) (5). Pojęcie „ zdolności

sportowych ” (lub inaczej – uzdolnień do

uprawiania sportu ) zawiera w sobie wie-

le różnych parametrów. Należą do nich:

bardzo dobry stan zdrowia, parametry

budowy ciała (w tym parametry docelo-

we), predyspozycje psychiczne, poziom

sprawności izycznej (rozumianej jako

stopień wykorzystania potencjału psy-

chofizycznego), uzdolnienia ruchowe,

czyli szybkość i trwałość opanowywania

ruchów oraz tworzenia nowych ruchów,

a wreszcie tempo rozwoju izycznego

(wiek biologiczny).

Pojęcia naboru i selekcji często są

łączone ze sobą, a tymczasem są to zu-

pełnie różne czynności. Nabór polega

na tworzeniu i powiększaniu grup tre-

ningowych, a selekcja jest działaniem

przeciwnym i polega na eliminowaniu

ze szkolenia osób nie rokujących szans

na sukcesy sportowe.

Zwraca na to uwagę Naglak (3),

podkreślając, że „ dobór jest czynnością

jednorazową ”. Autor ten wskazuje na

Nabór i selekcja do uprawiania sportu jako wieloletni proces

wady takiego podejścia, pisząc o „ ce-

chach wyjściowych ”, które mogą osią-

gać „ niski, średni lub wysoki poziom ”.

W efekcie, według Naglaka (3), skut-

kiem doboru jest powstanie 4 grup osób:

zdolnych , niezdolnych odrzuconych

od uprawiania sportu , zdolnych nie-

słusznie odrzuconych oraz zdolnych

niesłusznie zakwalifikowanych do

dalszego szkolenia . Kolejnym etapem

działania według Naglaka jest selekcja ,

od której zależy, czy wybrane oso-

by uzyskają w przyszłości najwyższe

wyniki. Przy czym selekcja ma być

w tym ujęciu procesem polegającym

na eliminacji .

Raczek (6), powołując się na Ważne-

go (10), pisze, ze dobór i selekcja, to po-

jęcia oznaczające system wszechstron-

nych przedsięwzięć zmierzających do

wybrania jednostek posiadających

optymalne warunki somatyczne, psy-

chiczne i motoryczne do uzyskania w

przyszłości wysokich wyników sporto-

wych w danej dyscyplinie czy konku-

rencji . Natomiast jedynie w odniesieniu

do pojęcia „ selekcja ” Raczek (6) pisze,

że: „ selekcja sportowa nie może być

jednorazową akcją, lecz winna stanowić

wieloetapowy system ”. Stwierdzenie

takie nie pada w odniesieniu do pojęcia

„ naboru ”. Autor omawia też kryteria

postępowania selekcyjnego .

Sozański (8) pisze, że: „ przez dobór

rozumiemy takie postępowanie, które

umożliwia wyłonienie osobników w

odpowiednim wieku, najbardziej utalen-

towanych oraz rokujących rozwój cech i

właściwości niezbędnych do osiągnięcia

w przyszłości wysokiego poziomu spor-

towego. Podejmując te działania należy

najpierw zainicjować szereg działań

promocyjno-organizacyjnych. Chodzi

o stworzenie klimatu zainteresowania

sportem poprzez system przedsięwzięć

pozwalających ukierunkować kandyda-

tów do sportu i określonych dyscyplin,

zgodnie z ich zainteresowaniami i pro-

gnostycznymi możliwościami ”. Natomiast

„ selekcja stanowi następną fazę i najle-

piej przystąpić do niej po obserwacji (np.

po roku) w trakcie szkolenia. Selekcja

jest procesem dynamicznym i kierowa-

nym, w którym zmierzamy do wyboru

posiadających optymalne warunki mor-

fologiczne, psychiczne i sprawnościowe

do osiągania w przyszłości wysokich

wyników sportowych ”. W innym miejscu

tenże Autor pisze (8), że „ selekcja spor-

towa, to zorganizowane postępowanie

mające na celu znalezienie utalentowa-

nej jednostki, zainteresowanej sportem

i w przyszłości osiągającej mistrzowskie

wyniki ”, niemniej jednak postępowanie

to dotyczy poszukiwań wśród osób, które

w wyniku naboru otrzymały wcześniej

szansę uprawiania sportu.

Znanych jest kilka rodzajów doboru,

z których najbardziej znane to: dobór

naturalny , dobór na podstawie intu-

icji , czy dobór kierowany . Selekcja

naturalna ( spontaniczna ) – to przyj-

mowanie osób zainteresowanych upra-

wianiem sportu z możliwością dobro-

wolnej rezygnacji ( zabawa w sport ).

Jedynym kryterium selekcyjnym jest

tu chęć sportowca do dalszego udziału

w procesie treningowym. Oczywiste

jest, że te chęci (motywacje) znacznie

maleją w sytuacji, kiedy trenujący zda

sobie sprawę z tego, że nie dorównuje

rówieśnikom, że jest pomijany w kom-

Jan Kosendiak

pletowaniu składu osobowego na dane

zawody sportowe, że nie uczestniczy w

wielu zgrupowaniach treningowych, czy

że nie proponuje mu się różnego rodzaju

korzyści materialnych za uzyskiwane

wyniki.

Selekcja naturalna związana jest z

tzw. „ teorią piramidy ”. Zakłada ona,

że im szerszy jest nabór (podstawa

piramidy), im więcej osób rozpoczyna

uprawianie danej dyscypliny sportu,

tym większe są szanse identyfikacji

wybitnych talentów sportowych w danej

populacji. Podobne cechy mają pozostałe

wymienione powyżej rodzaje doboru.

Różnica tkwi tylko w zasadach elimino-

wania (selekcji właśnie) osobników mało

perspektywicznych.

W doborze intuicyjnym największą

rolę odgrywa doświadczenie trenera,

który potrai wytypować w danej grupie

jednostki najbardziej utalentowane.

Selekcja kierowana, to ogranicze-

nie liczby osób do utalentowanych,

spełniających kryteria wyznaczone

w „modelu” (cechy wiodące) na po-

szczególnych etapach szkolenia . W tym

systemie liczba trenujących zmniejsza

się „skokowo”, ponieważ eliminacja na-

stępuje pod koniec kolejnego etapu pro-

cesu treningu, a kryterium selekcyjnym

są wyniki sportowe i wyniki różnego

rodzaju testów kontrolnych.

Niewątpliwie, w świetle danych

prezentowanych w polskiej literaturze

przedmiotu jedynie selekcja jest w spo-

sób jednoznaczny przedstawiana jako

wieloletni proces. Kwestią dyskusyjną

są tylko jej kryteria . Problem stanowi

ich różnorodność. Formułowane są więc

kryteria somatyczne, antropologiczne,

wydolnościowe, sprawnościowe i inne

(np. dotyczące uzdolnień ruchowych (9).

Pac-Pomarnacki (4) w miejsce pojęcia

naboru wprowadza pojecie „ identyfi-

kacja talentu ”. Z. Czajkowski wy-

powiadając się w dyskusji na forum

„Sportu Wyczynowego” (5) precyzuje,

że: „ identyikacja, to rozpoznanie talen-

tu, a selekcja, to (...) dopuszczenie kan-

dydata do uprawiania danego sportu w

sekcji sportowej czy w klubie. ” Chociaż

liczni dyskutanci (m.in. A. Dominiak ,

A. Królak , D. Sitkowski , Z. Czajkow-

ski , T. Baranowski ) stwierdzają, że

identyfikacja talentu jest wieloletnim

procesem, to jednak najczęściej koja-

rzą ją ze wstępnym etapem szkolenia.

A D. Sitkowski stwierdza wręcz, ze

tak pojmowana identyikacja staje się

w istocie tym samym, czym jest selekcja

sportowa (5).

Propozycja

wielostopniowego systemu

naboru i selekcji

do uprawiania sportu

Proponowany poniżej system różni

się od zaprezentowanych wyżej tym,

że nie tylko selekcja staje się procesem

i odbywa się w sposób ciągły. Zdaniem

Autora „ identyikacja talentu ” nie może

być czynnością jednorazową. Talent (nie

sportowy, ale do konkretnej dziedziny

sportu) można próbować zidentyiko-

wać wielokrotnie u danego osobnika

w procesie jego rozwoju. Dana osoba

może bowiem „talentu” nie ujawniać

jako 12-latek, a okazać się „talentem” w

wieku lat 18. Ale kryteria uznania go

za talent muszą być już inne . Poniższa

Nabór i selekcja do uprawiania sportu jako wieloletni proces

koncepcja nie neguje tego, co zaprezen-

towano powyżej jako dorobek teore-

tyczny i praktyczny polskich teoretyków

i trenerów, ale wskazuje na inne jeszcze

możliwości. Troską Autora nie jest bo-

wiem wyselekcjonowanie z zamkniętej

populacji osób o zidentyfikowanym

talencie, najbardziej predestynowanych

do uprawiania sportu. Przy czym sposób

selekcji może być bardziej lub mniej

naukowy. Samo współzawodnictwo w

pewnym stopniu rozwiązuje ten problem.

Autor prezentuje inne podejście. Pole-

ga ono na minimalizacji strat. Celem

jest, aby w systemie szkolenia spor-

towego była możliwość rozwinięcia

talentów sportowych bez względu na

czas ich zidentyikowania .

Proponuję, aby także nabór stał się

procesem , czyli był możliwy na każdym

etapie szkolenia sportowego . Założenia

takiego systemu przedstawiono na ryc. 1

(2). Zdaniem Autora podstawową wadą

stosowanych w praktyce systemów na-

boru i selekcji jest to, że nabór często

jest czynnością jednorazową. Często

zdarza się, że jednostki, które z róż-

nych względów nie zostaną w danym

momencie zakwaliikowane do szko-

lenia, tracą tę szansę bezpowrotnie .

A przecież dzieci (młodzież) rozwijają

się w różnym tempie. Zupełnie czymś

innym jest np. wiek biologiczny, a czymś

innym wiek kalendarzowy, różne jest też

tempo rozwoju psychoizycznego dzieci

itd. Najgorsze jest to, że często w róż-

nych, stosowanych w praktyce, modelach

naboru, kryteriami są: aktualny wynik

sportowy, aktualna sprawność izyczna,

aktualna budowa ciała czy aktualny po-

ziom rozwoju izycznego. Tworzy się

grupy treningowe jednolite wiekowo,

a cel jest tylko jeden – przygotowanie

tych młodych sportowców do rozgry-

wek młodzieżowych ( np. do Olimpia-

dy Młodzieży ) . Nikt nie jest w stanie

określić, jak wielu młodych ludzi, po-

siadających wybitny talent, nie może

uprawiać sportu, gdyż albo zbyt późno

dowiedzieli się o takiej możliwości

( zbyt późno talent został ujawniony ) ,

lub ich rozwój jest wolniejszy . Zbyt

wczesne zamykanie drogi do uprawiania

sportu jest najczęściej spowodowane

kultywowaniem nieaktualnych już teorii

o tzw. „ wczesnej specjalizacji ”. Raczek

Ryc. 1. Schemat wielostopnio-

wego systemu naboru i selekcji

– opracowanie autorskie.

Jan Kosendiak

(7) udowodnił, że nieprawdą jest, że w

wieku kilkunastu lat zamyka się droga

do opanowania w sposób mistrzowski

wielu czynności ruchowych. Dlatego

proponuję model, w którym nie tylko

selekcja, ale i nabór staje się procesem .

W poszczególnych etapach treningowych

stosuje się różne kryteria naboru.

— Nabór podstawowy – powinien

przebiegać na zasadach dotychczas

przyjętych w danej dyscyplinie spor-

tu.

— Nabór uzupełniający – powinien

nastąpić na początku etapu szkole-

nia podstawowego. Powinno się tu

kwaliikować jednostki, które cechuje

wolne tempo rozwoju osobniczego.

Oczywiście osoby te będą realizować

inne cele treningowe niż zawodnicy,

którzy rozpoczęli trening wcześniej.

— Nabór uzupełniający II – w drugiej

części etapu szkolenia podstawowe-

go, dotyczy osób, które, na przykład,

zmieniają dyscyplinę sportu lub do-

piero teraz ujawniły swoje wysokie

możliwości sportowe.

— Nabór na podstawie wyników spor-

towych – może nastąpić nawet na

końcu etapu szkolenia podstawowego

lub na początku etapu specjalistycz-

nego. Powinna istnieć możliwość

kwalifikacji nielicznych jednostek,

które dotąd nie trenowały, ale potraią

uzyskiwać wyniki sportowe na wy-

sokim poziomie (np. 19-latka, który

bez treningu uzyskał wynik 10,75 s

w biegu na 100 m, co jest wynikiem

na poziomie I klasy sportowej).

Zastosowanie takiego systemu zmini-

malizuje zjawisko nazywane powszech-

nie „ marnowaniem talentów sporto-

wych ”.

Także w procesie selekcji powinny

być stosowane w różnych etapach szko-

lenia różne kryteria selekcyjne :

— Selekcja typu A : utrata zdrowia,

brak motywacji do uprawiania spor-

tu, jednoznacznie określony brak

możliwości rozwojowych, ujaw-

nienie talentu do innej dyscypliny

sportu (z jednoczesną propozycją jej

uprawiania).

— Selekcja typu B : zatrzymanie roz-

woju osobniczego na poziomie nie

rokującym sukcesów w danej dyscy-

plinie sportu, zatrzymanie wyników

sportowych na niskim poziomie,

ujawnienie talentu do innej dyscypli-

ny sportu (z jednoczesną propozycją

jej uprawiania).

— selekcja typu C – jedynym kryterium

jest wartość wyniku sportowego da-

nego sportowca.

System o podobnych cechach za-

projektowano i wdrożono w szkole

mistrzostwa sportowego ( sms ) w lek-

koatletyce we Wrocławiu (1). Mimo

wielu trudności system ten funkcjonuje,

a przykładem pozytywnym niech będzie

przebieg kariery sportowej M. Mar-

ciniszyna (olimpijczyk z Aten), który

„wszedł” do systemu szkolenia w sms

w wieku 18 lat.

Podsumowanie

W doborze jednostek do uprawia-

nia sportu powinno się wykorzystywać

kombinację dwóch czynników :

— zainteresowań ( czy mu się chce ),

— możliwości ( czy jest w stanie ).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: