Żeromski Stefan - Siłaczka.pdf - ebooki Różne-klasyka,młodzieżowe,bajki - sq7btu

SIŁACZKA

Żeromski Stefan

W nie najlepszym humorze powrócił do domu doktor Paweł Obarecki z winta, za którego

pośrednictwem składał uroczyście życzenia księdzu plebanowi wraz z aptekarzem, poczciarzem i

sędzią w ciągu ośmiu godzin z rzędu. Powróciwszy drzwi gabinetu zamknął tak szczelnie, aby się do

niego nikt, nie wyłączając dwudziestoczteroletniej gospodyni, wedrzeć nie mógł — usiadł przy

stoliku i wpatrywał się przede wszystkim z uporem w okno, bez żadnego zresztą wyraźnego powodu,

następnie zaś zajął się bębnieniem palcami po stole. Czuł najwyraźniej, że opanowywać go zaczyna

metafizyk a...

Wiadomą jest rzeczą, że człowiek kultury wyrzucony przez pęd odśrodkowy niedostatku z ogniska

życia umysłowego do Klwowa, Kurozwęk lub — jak doktor Obarecki — do Obrzydłówka, podlega z

upływem czasu, wskutek dżdżów jesiennych, braku środków komunikacji i absolutnej niemożności

mówienia w ciągu sezonów całych — stopniowemu przeistaczaniu się w twór mięsożerno-

roślinożerny, wchłaniający nadmierną ilość butelek piwa i poddany atakom nudy osłabiającej aż do

takiego stanu, jaki graniczy z usposobieniem poprzedzającym wymioty. Zwyczajną nudę

małomiasteczkową połyka się bezwiednie, jak bezwiednie zając połyka jajka tasiemca rozproszone

na trawie przez psy. Od chwili zagnieżdżenia się w organizmie bąblowca: „najzupełniej mi jest

wszystko jedno” — zaczyna się właściwie proces umierania.

Doktor Paweł, w epoce jego życia, o której mówię, zjedzony był już przez Obrzydłówek wraz z

mózgiem, sercem i energią — zarówno potencjalną, jak i kinetyczną. Doświadczał

nieprzezwyciężonego wstrętu do czytania, pisania oraz rachowania, mógł całymi godzinami

spacerować po gabinecie lub leżeć na szezlongu choćby z nie zapalonym papierosem w zębach, w

tęsknym, dokuczliwym i bolesnym niemal oczekiwaniu na coś, co się stać musi, na kogoś, kto musi

nadejść, mówić cokolwiek, choćby kozły przewracać, w natężonym wsłuchiwaniu się w szmery i

szelesty zwiastujące przerwanie ciszy, która dławi i przygniata niejako do ziemi. Szczególniej

dokuczała mu zazwyczaj jesień. W ciszy jesiennego popołudnia, zalegającej Obrzydłówek od

przedmieścia do przedmieścia, było coś bolesnego, coś, co poduszczało do wołania o pomoc. Mózg,

opleciony niby miękkim przędziwem pajęczyny, wypracowywał myśli czasami niesłychanie

pospolite, a niejednokrotnie — stanowczo do niczego niepodobne.

Gwizdanie i dysertacje z gospodynią, raz przyzwoitsze (o niesłychanej np. wyższości pieczonego

prosięcia nadzianego kaszą tatarczaną, rozumie się: bez majeranku nad takimże prosięciem nadzianym

innymi substancjami), kiedy indziej zaś ohydnie nieprzystojne — stanowiły jedyną rozrywkę.

Wytoczy się, bywało, na połowę niebios chmura z potwornymi odnogami w kształcie łap tytanicznych

i bury jej kłąb zawiśnie bezwładnie, nie mogąc rozwiać się w przestwór i grożąc zawaleniem się na

Obrzydłówek i dalekie puste pola. Od chmury tej leci niesiona przez wiatr ukośnie mgła kropelek,

które osiadają na szybach w postaci kryształków, sprawiając w szumie wiatru szelest odrębny a

przejmujący, jakby obok, gdzieś za węgłem domu łkało dziecko dobywające resztki jęku. Daleko na

miedzach stoją pozbawione liści, samotne gruszki polne miotają się ich gałęzie, deszcz je siecze...

Myśl zbierała z tego krajobrazu smutek, w którym było coś chronicznie kataralnego — i mglisto,

niejasno, bezwiednie wyczuwaną trwogę. Ten właśnie nastroi kataralno-melancholijny stał się

nastrojem dominującym i rozciągał się na sezony letnie i wiosenne. Zagnieździł się w duszy doktora

smutek zjadliwy a nie mający żadnej podstawy. Za nim nadciągnęło lenistwo nieopisane, lenistwo

zabójcze, wytrącające z rąk ofiary nawet nowele Alexisa.

„Metafizyka”, jakiej doktor Paweł doświadczał ostatnimi czasy raz, czasami dwa razy do roku —

to kilka godzin świadomego samobadania bystro z szaloną gwałtownością napływających

wspomnień, niecierpliwego zbierania strzępów wiedzy, szamotania się, graniczącego z wściekłością,

szlachetnych porywów przywalonych gliną bezczynności, rozmyślań, wybuchów goryczy,

postanowień niezłomnych, ślubów, zamiarów... Wszystko to, rozumie się, nie prowadziło do żadnej

zmiany na lepsze i przemijało, jako pewna miara czasu mniej lub więcej dotkliwego cierpienia. Z

„metafizyki” można się było wyspać jak z bólu głowy, by wstać nazajutrz z umysłem odświeżonym,

energiczniejszym i uzdolnionym lepiej do podjęcia zwyczajnego jarzma nudów oraz zużywania

wszystkiej energii mózgu na wymyślanie najsmaczniejszego jadła. Endemia „metafizyki” wskazywała

jednak naszemu doktorowi, że w jego egzystencji roślinnej, najedzonej, niejako nasyconej filozofią

mocnego, zdrowego rozsądku, kryje się jakaś rana nieuleczalna, niewidoczna, a dolegająca nad

wyraz, niby ranka nad próchniejącą kością.

Doktor Obarecki przybył do Obrzydłówka przed sześcioma laty, zaraz po ukończeniu studiów, z

umysłem rozwidnionym zorzą niewielu wprawdzie, ale nadzwyczajnie pożytecznych myśli, tudzież z

kilkoma rublami w kieszeni. Mówiono podówczas bez przerwy o konieczności osiedlania się w

lasach i Obrzydłówkach. Posłuchał apostołów. Był śmiały, młody, szlachetny i energiczny. W

pierwszym zaraz po osiedleniu się miesiącu wydał niebacznie wojnę aptekarzowi i felczerom

miejscowym, uzdrawiającym za pomocą środków wkraczających w dziedzinę misteryj. Aptekarz

obrzydłowski „eksploatując sytuację” (do najbliższej apteką przez cywilizację obdarzonej

miejscowości było mil pięć) — nakładał haracz na jednostki pragnące powrócić do zdrowia dzięki

jego olejom, balwierze zaś wybudowali, trzymając się z farmaceutą za ręce, wspaniałe domostwa; w

kacabajach niedźwiadkami podbitych chadzali, zachowując na obliczach wyraz takiej powagi, jak

gdyby w każdej chwili żywota prowadzili księdza plebana na procesji Bożego Ciała.

Gdy delikatne i ogniste perswazje, skierowane do farmaceuty a wypowiadane patetycznie z

rozmaitych „punktów widzenia”, traktowane były jako idylle młodzieńcze i skutku żadnego nie

odniosły — doktor Obarecki uzbierawszy nieco grosza kupił apteczkę podręczną i zabierał ją ze sobą

jadąc do chorych na wieś. Sam przygotowywał na miejscu lekarstwa, udzielał ich za bezcen, jeżeli

nie za darmo, uczył higieny, badał, pracował z fanatyzmem, z uporem, bez snu i odpoczynku. Rzecz

prosta, że natychmiast po rozejściu się wieści o apteczkach przenośnych, udzielaniu pomocy za

darmo i tym podobnych punktach widzenia — wybito mu wszystkie szyby, jakie istniały w ubogim

mieszkaniu. Ponieważ zaś Boruch Pokoik, jedyny szklarz w Obrzydłówku, odprawiał w owym czasie

święto Kuczek — trzeba było okna wykleić bibułą i czuwać nocą z rewolwerem w prawicy.

Wprawione wreszcie szyby wybito powtórnie i wybijano je odtąd periodycznie aż do chwili

sprawienia dębowych okiennic. Rozpuszczono między ludnością miasteczka wieść, jakoby młody

doktor obcował z duchami ciemności, oczerniono go w opinii inteligencji okolicznej jako

niesłychanego nieuka, odciągano przemocą chorych zmierzających do jego mieszkania, wyprawiano

w majowe wieczory kocie muzyki itp. Młody doktor nie zwracał na to wszystko uwagi, ufając w

zwycięstwo prawdy.

Zwycięstwo prawdy nie nastąpiło. Nie wiadomo dlaczego... Już po upływie roku doktor poczuł,

że jego energia staje się z wolna „dziedzictwem robaków”. Zetknięcie bliskie z ciemną masą ludu

rozczarowało go nad wyraz: jego prośby, namowy, istne prelekcje z zakresu higieny upadały jak

ziarna na opokę. Robił, co tylko mógł — na próżno! Szczerze mówiąc — trudno nawet wymagać, aby

człowiek nie mający butów na zimę, wygrzebujący w marcu z cudzych pól zgniłe, zeszłoroczne

kartofle w celu czynienia sobie z nich podpłomyków, mielący na przednówku korę olszową na mąkę,

aby tej domieszać do zbyt szczupłej miary mąki żytniej, gotujący kaszę z niedojrzałego ziarna,

nabranego o świcie „sposobem kradzionym” — mógł zreformować w sensie dodatnim zaniedbane

zdrowie swoje pod wpływem choćby najzrozumialej wyłożonych praw zdrowotności.

Nieznacznie doktorowi zaczęło być „wszystko jedno”... Jedzą zgniłe kartofle — cóż począć? —

niechaj jedzą, jeżeli im smakują. Mogą nawet jadać surowe — to trudno...

Ludność żydowska miasteczka leczyła się u marzyciela, ponieważ nie odstraszały jej duchy

ciemności, a zachęcała nadzwyczajna taniość medycyny.

Pewnego pięknego poranku doktor skonstatował, że ów płomyczek nad jego głową, z którym tu

przyszedł i którym chciał rozwidnić drożynę swoją — zgasł. Zgasł sam przez się: wypalił się.

Wówczas apteczka podręczna została na klucz do szafy zamknięta i doktor sam jedynie z niej

korzystał.

Co za męczarnia jednak dać się pokonać farmaceucie i balwierzom, ustać i zakończyć wojny

obrzydłowskie zamknięciem apteczki do szafy!

Zwycięzcami mają prawo się okrzyknąć i zbierać łupy, lecz nie oni go pokonali: sam się pokonał.

Zadusił proste i wysokie myśli i uczynki może dlatego, że się w jadło zbytecznie wdawać zaczął —

dość, że zadusił. Coś tam jeszcze robił, leczył myśląc — nie miał już jednak nikt z całej jego

ówczesnej „działalności” za pół papierosa pożytku.

W okolicznych siedzibach pańskich przemieszkiwali dziwnym zbiegiem okoliczności sami

troglodyci „z dziada pradziada”, którzy doktorów w ogóle traktowali w sposób cokolwiek

niewspółczesny. Jednemu z nich złożył doktor Paweł wizytę, co było pomysłem chybionym,

ponieważ troglodyta przyjął go u siebie w gabinecie, siedział podczas wizyty w kamizelce i jadł

spokojnie szynkę krając ją scyzorykiem. Doktor poczuł w sobie napływ ducha demokratyzmu,

powiedział półhrabi coś cierpkiego i nie składał więcej wizyt w okolicy.

Pozostał tedy do wymiany myśli ksiądz proboszcz i sędzia. Obcować jednak zbyt często z

plebanem — markotnie jest nieco; sędzia zaś był człowiekiem mówiącym rzeczy, których zupełnie

nie można było pojąć — pozostała tedy właściwie samotność. Aby uniknąć złych następstw

absolutnego przebywania z samym sobą, usiłował zbliżyć się do przyrody, odzyskać spokój,

harmonię wewnętrzną ducha, poczucie siły i odwagi, wynalazłszy te żelazne ogniwa, jakie człowieka

zespalają z przyrodą. Żadnych jednak ogniw żelaznych nie odnalazł, pomimo że błąkał się po polach,

docierał nawet do poręb w lesie i zagrzązł pewnego razu w bagnie na pastwisku.

Płaski krajobraz otaczało zewsząd sinawe pasmo lasu. Bliżej, na wydmuchach szarego piasku,

rosły samotne chojaki, a naokół ciągnęły się nie wiedzieć do kogo należące zagony. Pastwiska

porosłe „kozicą” i żółtawymi trawami, umierającymi przedwcześnie, jakby do rozwoju gałeczek

zieleni w ich pędach zabrakło światła — stanowiły jedyne upiększenie Obrzydłówka. Zdawało się,

że słońce oświetla to pustkowie po to jedynie, aby okazać jego bezpłodność, nagość i posępność...

Brzegiem drogi, okrytej brudnym piaskiem, porytej wybojami i wygrodzonej ruinami płotu, wlókł

się codziennie biedny doktor z parasolem... Droga ta nie prowadziła, zdawało się, do żadnych osad

ludzkich, rozszczepiała się bowiem wśród pastwiska na kilkanaście ścieżek i ginęła między

kretowiskami. Zjawiała się znowu dopiero na szczycie wydmy piaszczystej w postaci dwu

trójkątnych wyżłobień w piasku i szła w las karłowatych sosenek.

Jakaś niecierpliwa złość ogarniała doktora, gdy patrzył na ten krajobraz, i pożerała mu spokój

nieokreślona obawa...

Lata upływały. Zarządzono z inicjatywy księdza plebana zgodą między aptekarzem a doktorem,

gdy skonstatowano dodatnie zjawisko „ochłonięcia” tego ostatniego. Antagoniści zaczęli odtąd

wspólnie orać w wincie, choć doktor z obrzydzeniem zawsze patrzył na farmaceutę. Stopniowo i

obrzydzenie nieco się zmniejszyło. Zaczął chodzić z wizytą do aptekarza i emablować jego żonę.

Pewnego razu przeraził się nawet wynikiem analizy własnego serca, która okazała, że zdolnym jest

do platonicznego rozmiłowania się w pani aptekarzowej, damie tępej umysłowo jak siekiera do

rąbania cukru, gotowej dać się ukrzyżować za przekonanie, zupełnie nawet bezzasadne, że jest

wiotką, powabną i niebezpieczną, i opowiadającej z przedziwnym zapałem, a bez przerwy, o

grzechach głównych swojej pokojówki. Słuchał doktor Paweł całymi godzinami wymowy pani

Anieli, zachowując na obliczu uśmiech, jaki oglądać można na ustach młodzieńca emablującego

grono pięknych dam w chwili, gdy mu najstraszliwiej dokucza ból zębów.

Do czynów bohaterskich w zakresie demokratyzacji w Obrzydłówku pojęć, choćby w imię

znośniejszego przepędzania czasu, nie był już zdolnym. Za żadną cenę nie byłby składał wizyt

rzeźnikom, jak to zamierzał swojego czasu; jeżeli mógł rozmawiać, to jedynie z ludźmi będącymi w

jakiej takiej kulturze.

Wówczas to nie tylko już energia uległa zniszczeniu — znikło i poszanowanie dla wszelkiej myśli

szerszej. Z wielkich widnokręgów, ledwie dających się zmierzyć rozmarzonymi oczyma, został

widnokrąg tak dalece mały, że można go było zakreślić końcem modnego kamaszka. Na

rozbrzmiewające po artykułach szukanie „prawdy jasnego promienia i nowych, nieodkrytych dróg”

zapatrywał się w początkach umierania z goryczą, żalem, zawiścią, następnie — z ostrożnością

człowieka mającego pewien zasób doświadczenia, później z niedowierzaniem, wkrótce potem z

półuśmiechem, potem ze zdecydowanym lekceważeniem, a koniec końców nie zapatrywał się wcale,

ponieważ było mu najzupełniej wszystko jedno. Leczył według wskazówek rutyny, praktykę jaką taką

wyrobić sobie zdołał, przywykł jakoś do Obrzydłówka, do samotności, do nudy nawet, do prosiąt

pieczonych, i nie kwapił się bynajmniej do ogniska życia umysłowego.

Zasadą, do której, niby do wspólnego mianownika, sprowadzały się czyny i myśli doktora

Obareckiego, stała się ta: — dawajcie pieniądze i wynoście się...

A jednak w chwili, gdy siedział po powrocie z imienin księdza proboszcza, zajęty bębnieniem

palcami po stole, „metafizyka” opanowywała go z dawną siłą. Już podczas jakiejś szóstej godziny

wintowej doktor czuł się niedobrze. Wywołał to aptekarz znowu, który zaczął ni z tego ni z owego

studiować Historię powszechną Cezara Cantu (w przekładzie Leona Rogalskiego) i wyrobiwszy w

sobie bardzo radykalny pogląd na działalność Aleksandra VI — w bezwyznaniowość jakoby popadł.

Doktor Obarecki wiedział aż nadto dobrze, dlaczego farmaceuta dysputami destrukcyjnymi

rozbestwia księdza proboszcza; przeczuwał, że są to preludia do zbliżenia się, zaprzyjaźnienia na

mocy jedności poglądów... Przeczuwał, że odwiedzi go kiedykolwiek, będzie, z daleka zachodząc,

wskazywał umiejętnie na brak kapitału, źródło „stagnacji”, a zniżywszy loty do spraw

obrzydłowskich wykaże, ile by oni dwaj, trzymając się za ręce, korzyści społeczeństwu przynieśli:

jeden pisaniem recept na łokcie, drugi eksploatowaniem sytuacji... Kto wie — może zaproponuje

szczerze i otwarcie, „nóżki kładąc na stół”, założenie czysto wekslowej spółki, której celem będzie

wspólne maszerowanie w tonie gnojówki. Przeczuwał także doktor, że nie będzie miał siły do

zakończenia propozycji aptekarzowych nakręceniem mu z lekka kości policzkowej, ponieważ nie

wiedzieć w imię czego kość tę nakręcać... Przypuszczał nawet, że spółka ta stanie — któż wie...

Gorycz zalała mu serce. Co się stało, jakim sposobem aż dotąd zaszedł, dlaczego nie wyrywa się z

tego błota, czemu jest leniuchem, marzycielem, refleksjonistą, psowaczem własnych myśli, karykaturą

wstrętną samego siebie?...

I zaczęło się, podczas wpatrywania się w okno, nadzwyczajnie szczegółowe, pilne, badawcze

bezlitośnie i subtelne oglądanie własnej bezsilności. Śnieg padał wielkimi płatkami, przesłaniając

Żeromski Stefan - Siłaczka.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: