1

Ogólne wiadomości o prawie karnym

Prawo karne jest najstarsze – już jak czytamy kodeks Hammurabiego to dominuje tam przede wszystkim prawo karne. Szczyt jego rozwoju nastąpił w okresie Oświecenia.

Prawo karne – zespół przepisów prawnych określających czyn stanowiący przestępstwa oraz grożące za ten czyn kary oraz inne środki karne.

Prawo karne – zespół norm należących do prawa represyjnego określających kompetencje organów władzy publicznej do orzekania sankcji karnych wobec sprawców określonych w tych normach zachowań. Ta definicja podkreśla aspekt normatywny prawa karnego.

Istota prawa karnego sprowadza się do opisu warunków w jakich można kogoś ukarać albo trzeba kogoś ukarać, czyli dotyka kwestii stosowania kar (sankcji karnych).Tym niemniej trzeba zdefiniować to pojęcie. Kiedy to mamy do czynienia z karą, bo przecież prawo roi się od przepisów, od norm adresowanych do organów władzy publicznej, np. mówi się, że jeżeli ktoś popełnił szkodę to sąd ma zasądzić odszkodowanie. Ale nie jest to norma prawa karnego, mimo że jest w niej opisane zachowanie (wyrządzenie szkody) jest wskazany organ, który ma kompetencje (sąd) jest powiedziane co ma robić (orzec odszkodowanie). Kiedy więc mówimy o karze a kiedy są to inne środki, których nie zaliczymy do środków penalnych. Otóż prawo karne zalicza się do prawa represyjnego.

Istotą prawa represyjnego jest prewencyjny charakter stosowanych przez to prawo środków. Istota kary jako środka karnego, środka odpowiedzialności sprowadza się do jej prewencyjnej funkcji.

Celem kary, nakładania dolegliwości nie jest restytucja, przywrócenie stanu poprzedniego, celem nie jest również zabezpieczenie się przed pewnym niebezpiecznym działaniem. Karą jest tylko taka dolegliwość, której cel leży w przyszłości, jest nim prewencja, po to by inni albo ten sam sprawca po raz drugi tego nie popełnili. Czyli normy prawne, szczególnie kompetencyjne przewidujące możliwość orzekania tego typu dolegliwości, których celem jest prewencja tzn. normy prawa karnego nazywamy normami sankcjonującymi.

Podstawowe podziały w prawie karnym

W pojęciu prawa karnego sensu largo rozumiemy (mieści się):

-             prawo karne materialne opisujące zasady odpowiedzialności karnej oraz opisujące sankcje karne (za co i co dostaje się) ,

-             prawo karne procesowe tzw. procedura karna – są to normy regulujące sposób postępowania organu orzekającego o odpowiedzialności karnej (jak należy orzec, w jakiej procedurze, w jaki sposób),

-             prawo karne wykonawcze (penitencjarne) – jest to zespół norm regulujący wykonywanie orzeczonych środków karnych (sankcji karnych). 

Trzy strefy w prawie karnym materialnym:

-          prawo karne sądowe

-          prawo karne administracyjne

-          prawo karne dyscyplinarne

Zasadniczym kryterium wyodrębnienia tych trzech dyscyplin prawa karnego jest charakter popełnionego czynu. Prawo karne sądowe dotyczy czynów posiadających najwyższy stopień ujemności, podczas gdy prawo karne administracyjne i dyscyplinarne dotyczy zachowań charakteryzujących się niższym stopniem ujemności. Drugie kryterium to dolegliwość sankcji karnej. W prawie karnym sądowym dolegliwość ta jest najwyższa (chroni w sposób najpełniejszy prawa i wolności podstawowe), odpowiednio w prawie karnym administracyjnym i dyscyplinarnym stopień tej dolegliwości jest niższy.

W konkretnym ustawodawstwie wprowadza się kryteria bardzo formalne, które dzielą nam całą sferę zachowań karalnych na:

-          przestępstwa ( i to jest właśnie prawo karne materialne)

-          wykroczenia (prawo karne administracyjne)

-          delikty dyscyplinarne (prawo karne dyscyplinarne)

Przed reformą sądownictwa w prawie karnym sądowym sankcję karną orzekał wyłącznie sąd. Teraz nie jest to już takie jasne, ponieważ w sprawach o wykroczenia także orzekają sądy.

Trzy wyspecjalizowane dziedziny prawa karnego materialnego:

-          prawo karne wojskowe – prawo dotyczące przestępstw popełnianych przez żołnierzy i osoby o podobnym statusie zawodowym. Kryterium wydzielenia jest kryterium podmiotowe opisujące sprawcę.

-          prawo karne skarbowe – czyny penalizowane w tym prawie to czyny godzące w interes fiskalny państwa. Występuje kryterium przedmiotowe opisujące ową specyficzną ujemność płynącą stąd, że zagrożony jest interes finansowy państwa

-          odpowiedzialność nieletnich

Funkcje i zasady prawa karnego

Funkcje powszechnego prawa karnego sądowego:

-          sprawiedliwościowa – odpowiednik pierwotnego instynktu: za złe karać, za dobre wynagradzać, bo to sprawiedliwe. Jeżeli ktoś popełnił coś złego to domagamy się kary na zasadzie roszczenia o sprawiedliwość. Niesprawiedliwym byłoby gdyby ktoś kto popełnił coś złego uniknął kary. Są to źródła prawa karnego. Prawo karne we współczesnym państwie pełni funkcję kanalizującą pojęcie zemsty społecznej. Żeby państwo dobrze funkcjonowało trzeba tę kompetencję roszczenia o sprawiedliwość przejąć, zdjąć z barków pokrzywdzonego. Państwo samo zaczyna się tym zajmować w imieniu pokrzywdzonego, kanalizować zemstę społeczną po to żeby utrzymać spoistość w organizacji wydziału państwowego. Funkcja sprawiedliwościowa jest realizacją roszczenia pokrzywdzonego o sprawiedliwość.

-          ochronna – rezygnacja z prawa karnego oznacza wydanie na pastwę różnych ludzi dóbr uznawanych przez nas za cenne – prawo karne służy ochronie podstawowych dóbr i wartości uznanych w danym społeczeństwie za cenne, jest to więc zabezpieczenie systemu norm, dóbr i wartości istotnych dla danego społeczeństwa, w danej kulturze prawnej. Towarzyszy temu przekonanie, że jeżeli za jakieś zachowanie się karze, to te zachowania nie są popełniane przez innych członków społeczności. Po to karzemy żeby ludzie tego nie robili, nie dlatego, że to jest sprawiedliwie ukarać. 

-          gwarancyjna (prawo ma chronić przestępców przed społeczeństwem) -  funkcja ta rozwinęła się w związku z refleksją nad stosunkiem między jednostką a władzą publiczną, zwłaszcza gdy ta władza publiczna zaczęła zdobywać coraz więcej kompetencji, coraz więcej faktycznych możliwości ograniczania jednostki. Wraz z rozwojem organizacji państwowej, zaczęto się zastanawiać jak chronić jednostkę przed państwem, no i wymyślono, że służyć temu powinno prawo pisane, stanowione. Stąd spojrzenie na prawo karne, że jest to także zabezpieczenie, ochrona jednostki przed arbitralnym, dowolnym działaniem organów władzy publicznej. Funkcja gwarancyjna prawa karnego podkreśla, iż prawo to wyznacza obszar nie tylko tego co zakazane ale również obszar tego co dozwolone. Jeżeli czegoś nie ma w prawie karnym to znaczy, że to wolno, że nie wolno mnie za to ukarać. Chroni nas przed błędnym działaniem organów władzy, przed prześladowaniem przez władzę publiczną. Jest to określenie granic do których władza publiczna może ingerować w moją sferę praw i wolności.

Konstytucyjne podstawy prawa karnego :

-          wyznaczają zakres kompetencji ustawodawcy (mówią co wolno zrobić)

-          wskazują kierunek dopuszczalnej interpretacji norm prawa karnego zgodnie z dyrektywą interpretacyjną nakazującą wykładać prawo zgodnie z zasadami konstytucyjnymi.

Podstawową regulację w tym zakresie zawiera art. 42 ust. 1 Konstytucji – „odpowiedzialności karnej podlega ten tylko kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźba kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia”. Ust. 3 art. 42 stanowi – „każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu”.

Zasady konstytucyjne to jakaś aksjologia systemu prawa, którą uznajemy za obowiązującą i której szczególnie nie staramy się uzasadniać.

Dyrektywy (zasady szczegółowe) z art. 42:

-          nullum crimen sine actione – nie ma przestępstwa (czynu karalnego), który nie dotyczyłby zachowania ludzkiego – karalne mogą być tylko ludzkie zachowania. Nie można wprowadzać odpowiedzialności karnej za ludzkie myśli, czyli za takie przejawy ludzkiej aktywności, która nie jest uzewnętrzniona. Nie można karać za sam stan sprawcy, za jego niebezpieczność, za jego właściwości psychofizyczne. Nie ma odpowiedzialności karnej za to, że ktoś jest alkoholikiem, psychopatą. Karać można tylko za ludzkie zachowania, za to co ktoś zrobił, a nie za to kim jest.  Nie  jest odpowiedzialnością karną sytuacja           w której w związku z demoralizacją nieletnich stosuje się pewne środki wychowawcze, bo wówczas jest to reakcja na pewną właściwość nieletniego a nie popełnionego przez niego czynu. Nie jest również odpowiedzialnością karną stosowanie pewnych środków zabezpieczających.

-          nullum crimen sine culpa – nie ma przestępstwa bez winy – jest to aksjologiczne wyznanie wiary kogoś kto uważa za słuszną ideę państwa prawnego. Spokojnie wyobrażać sobie można karanie sprawców, którzy w chwili czynu nie byli sprawcami go winnymi, tego co robili nie robili dobrowolnie i świadomie, nie mieli innego wyboru. I ze względu na nacisk opinii społecznej oburzonej drastycznością danego czynu wymierza się karę osobom niepoczytalnym, po to żeby zaspokoić społeczne poczucie sprawiedliwości. Ale nie powinno się karać niepoczytalnych.

-          zasada indywidualności odpowiedzialności – za swoje czyny odpowiadam, nie czyny innej osoby. Tylko mój własny czyn może być podstawą odpowiedzialności karnej. Jest to zakaz wprowadzania odpowiedzialności zbiorowej i zakaz wprowadzania odpowiedzialności za czyny innej osoby. Ta zasada ma także konsekwencje osobistego charakteru sankcji karnej – niedopuszczalne jest odbywanie kary za kogoś innego. Jest to indywidualizacja odpowiedzialności karnej co do czynu i co do kary.

-          nullum crimen, nulla poena sine lege scripta – nie ma przestępstwa, nie ma kary bez ustanowienia jej w prawie pisanym. Norma prawnokarna może wynikać wyłącznie z prawa stanowionego i to wyłącznie z takiego, które ma charakter prawa pisanego. Nie może być źródłem prawa karnego prawo zwyczajowe, nie może nim być orzecznictwo sądowe. Uzupełnieniem jest zasada o wyłączności ustawowej w stanowieniu prawa karnego - może być ono ustanowione wyłącznie w akcie prawnym rangi ustawy. Nie można normy prawa karnego interpretować z normy podustawowej lub z prawa wewnętrznego.

-          nullum crimen, nulla poena sine lege certa – nie może być przestępstwa, nie może być kary, która by nie była dostatecznie określona – jest to tzw. zasada dostatecznej określoności prawa karnego. Zarówno opis przestępstwa jak i opis kary spełniać musi wymóg, który pozwalałby rozdzielać zachowania uznane za karalne od tych, które karalnymi nie są. Niewątpliwie narusza ten wymóg stosowanie klauzul ocennych, odsyłających, terminów niejasnych, które powodują, że objęte zakresem działalności mogą być zarówno czyny naganne jak i takie, które karygodnymi nie mogą być nazwane. Nie można pozostawiać sfery interpretacji prawa karnego swobodnej ocenie sędziowskiej.

-          lex severior poenali retro non agit – zakazane jest wsteczne działanie ustawy przewidującej surowszą karalność. Ustawa nie może z mocą wsteczną uznawać czynów , które były dozwolone za czyny karalne, nie może grozić za czyn wyższa kara niż ta, która groziła w czasie jego popełnienia. /złamaniem tej zasady był np. art. 1 dekretu z 1944r. „o wymiarze kary dla faszystowsko – hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz zdrajców narodu polskiego” – wprowadzono wyższą karalność niż groziła na podstawie na gruncie obowiązującego kodeksu karnego        w czasie wojny; drugi przykład takiego ustawodawstwa to dekret z 13.XII.1981r. o stanie wojennym, który wprowadził odpowiedzialność karną za czyny, które przed wejściem dekretu nie były wcale karalne/

-          zakaz stosowania analogii na niekorzyść – chodzi zarówno o analogię iuris jak i analogię legis. I tak: np. jest przepis dotyczący kradzieży rzeczy (kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz...) i pojawia się problem co zrobić gdy ktoś się bezprawnie podłącza do sieci energetycznej i zaczyna podbierać prąd? Na zasadzie analogii można przyjąć, że co prawda prąd rzeczą nie jest ale to jest przecież prawie to samo. To jest przykład niedopuszczalnej analogii ale takiej analogii która aż korci.  Ale dopuszczalna jest w prawie karnym analogia na korzyść sprawcy, jeżeli brakuje jakiegoś przepisu, z którego wynikałoby złagodzenie odpowiedzialności karnej.

-          nullum crimen sine perriculo sociali – nie można wprowadzać karalności za czyny, które nie byłyby społecznie szkodliwe, nie można karać za byle co. Wyprowadza się to z tzw. zasady stosunkowości wynikającej z art. 31 ust 3 Konstytucji („ograniczenia w zakresie korzystania  z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie prawnym”). Wprowadzając więc odpowiedzialność karną ja muszą ją jakoś uzasadnić i to merytorycznie pokazując, że dany czynnik który chcę zabronić pod groźbą kary jest społecznie szkodliwy. Jeżeli by się takim nie okazał to zabrakłoby racji merytorycznej uzasadniającej wprowadzenie kary.

Regulacje dotyczące karania (odpowiedzialności karnej) mogą być stanowione wyłącznie w drodze ustawy. Z zasady nullum crimen sine lege można wyinterpretować postulat wyłączności ustawy w zakresie stanowienia  prawa karnego, regulacji prawnokarnej. Potwierdza to Trybunał Konstytucyjny mówiąc, że norma prawnokarna (sankcjonująca) interpretowana i ustanawiana może być wyłącznie w akcie prawnym rangi ustawy parlamentarnej albo w akcie prawnym wyższego rzędu ( może to być umowa międzynarodowa ratyfikowana przez Polskę, może to być inny akt prawa międzynarodowego, w szczególności akt organizacji międzynarodowej, której Polska jest członkiem, ostatecznie może to być norma o charakterze konstytucyjnym – są to źródła norm sankcjonujących).

Przyjęto w języku prawniczym nazywać regulacje i te ustawy które zawierają przepisy karne ustawami karnymi. Ustawa karna to ten akt normatywny, z którego można wyinterpretować jakąś normę sankcjonującą.

Oczywiście są różne tradycje legislacyjne. W Polsce istnieje tradycja wydawania przez ustawodawcę zasadniczej ustawy karnej, którą nazywa się kodeksem karnym, a ustawa zawiera regulacje dotyczące zasad odpowiedzialności, zasad wymiaru kary oraz podstawowe typy przestępstw. Ale oczywiście nie jest to jedyna regulacja ustawowa, która zawiera przepisy karne. W wielu innych ustawach dotyczących szeregu dziedzin życia społecznego i publicznego znajdujemy również przepisy, z których można interpretować normy sankcjonujące, na podstawie których to regulacji będzie można wymierzać ludziom karę. Nazywać będziemy te ustawy ustawami karnymi dodatkowymi.

Od czasu odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918r. obowiązywały trzy oryginalne polskie kodeksy karne. W 1918r na terenie różnych zaborów obowiązywały kodeksy karne państw zaborczych. Było ich kilka: niemiecki, pruski, austriacki, rosyjski, a nawet częściowo węgierski. W 1932 r rozporządzeniem Prezydenta Rzeczpospolitej wszedł w życie pierwszy polski kodeks karny, bardzo nowoczesny jak na owe czasy, który obowiązywał z pewną przerwą związaną z jego niestosowaniem (ale tylko w pewnym zakresie) aż do końca 1969r. 01.01.1970r wszedł w życie tzw. kodeks  z 1969r, był to już taki standardowy produkt związany z próbą zaszczepiania wzorów radzieckiej nauki prawa karnego na grunt poszczególnych państw należących do bloku sowieckiego. Oczywiście nie do końca udało się w tym kodeksie z 1969r zatrzeć tradycję kodyfikacyjną z 1932r. i w wielu sferach  kodeks ten jest jakimś odpowiednikiem kodeksu z 1932r. Obowiązywał ten kodeks do 31.08.1998r bowiem 01.09.1998r  wszedł w życie nowy kodeks uchwalony w 1997r i obecnie obowiązujący.

Zakres czasowy obowiązywania i zastosowania norm prawnych

Zakres czasowy obowiązywania danych norm to określenie tego okresu czasu, w którym dane normy (w szczególności normy sankcjonujące) obowiązywały w systemie prawnym. Zawsze jest jakiś początek i zawsze jest jakiś koniec obowiązywania. Czas kiedy normy obowiązywały to czas gdy były podstawą dla sądu, prokuratury, organów ścigania w podejmowaniu określonych rozstrzygnięć, określały kompetencje tych organów. W prawach w których dochodzi do kodyfikacji ten moment początkowy obowiązywania określonych norm z reguły określany jest odrębną ustawą tzw. ustawa przepisy wprowadzająca kodeks karny (PWKK), czyli ustawodawca w odrębnej ustawie mówi od kiedy zacznie obowiązywać nowy kodeks.

W prawie karnym następuje pewna rzecz, pewne zjawisko normatywne, które nie występuje zasadniczo w innych dziedzinach prawa, mianowicie faktycznie ustawy karne nie tracą mocy obowiązującej. Nawet jeżeli wejdzie w życie nowa ustawa karna  stara zachowuje moc obowiązującą w zakresie czynów popełnionych pod jej rządami. Dlatego jeśliby przyjrzeć się systemowi polskiego prawa karnego to w dalszym ciągu obowiązuje w nim kodeks z 1932r i kodeks z 1969r, i kodeks z 1997r.

Czasowy zakres zastosowania normy określa te zdarzenia wyznaczone pewnym momentem początkowym i końcowym, do których norma się stosuje, które znajdują się w hipotezie normy prawnej. Jest to czasowe określenie desygnatów hipotezy normy prawnej. Można powiedzieć, że przykładowa norma ma odniesienie do zabójstw popełnionych od 1932r do 1945r. Nie mówimy wówczas, że ta norma  obowiązywała od 1932r do 1945r tylko, że ma zastosowanie do zdarzeń, które nastąpiły w określonym przedziale czasowym.

Typy zmian występujących w prawie karnym:

1.      Penalizacja – ustanowienie sankcji karnej za zachowanie dotychczas niekaralne. Pojawia się nowa norma, która ustanawia sankcję karną za zachowania, które nie podlegały karze, w dotychczasowym systemie prawnym były niekaralne W penalizacji nie ma znaczenie czy chodzi o ustanowienie kary jak za przestępstwo, czy jak za wykroczenie. Wystarczy by z obszaru pełnej legalności, braku odpowiedzialności pewien typ zachowań został przesunięty w obszar za który grozi kara, choćby to była kara administracyjna tak jak za wykroczenie, to mówimy wtedy o penalizacji. Czyn niekaralny → czyn karalny. Ale też posługujemy się terminem kryminalizacji – to jest specyficzny rodzaj penalizacji polegający na tym, że dany typ zachowań zostanie określony jako przestępny, a więc zostanie      przewidziana za jego popełnienie kara sądowa. Z zachowania zrobiono przestępstwo a przestępstwem wcześniej nie było. Oczywiście pojęcie przestępstwa ma tylko wtedy sens gdy myślimy o grożącej sankcji za popełnienie danego czynu. Przestępstwem jest taki czyn za którego popełnienie grożą kary sądowe.

Pojęcie kryminalizacji dotyczy dwóch przypadków:

1. gdy pewne zachowanie w ogóle nie było wcześniej karalne w systemie prawa a ustawodawca wprowadził je od razu w zakres czynów przestępnych. Czyn niekaralny → przestępstwo.  

2. kiedy pewien typ zachowań był już traktowany jako wykroczenie i ustawodawca wprowadził za ten typ czynów sankcję karną (karno sądową). Wykroczenie → przestępstwo.

Do kryminalizacji doszło kiedy jazda po pijanemu przestała być wykroczeniem a stała się przestępstwem.

2.      Depenalizacja – ustawodawca rezygnuje z karania określonej sfery zachowań. Za jakieś zachowanie groziła kara (sankcja karna) i po zmianie ustawy przestaje za to zachowanie grozić sankcja karna. Czyn karalny → czyn niekaralny. W przypadku gdy dany typ zachowań był przestępstwem, groziła za niego kara sądowa i nagle ustawodawca zmienia to na wykroczenie mamy do czynienia z depenalizacją częściową. Przestępstwo → wykroczenie. Jest to odpowiednik kryminalizacji ale w drugą stronę. Termin depenalizacja częściowa jest zarezerwowany wyłącznie dla takiego zjawiska , nie używa się go np. gdy coś było wykroczeniem a stało się deliktem dyscyplinarnym lub takiego zjawiska gdy czyn był zbrodnią a staje się występkiem.

3.      Modyfikacja penalizacji – dany typ zachowań zarówno przed jak i po dokonanej zmianie ma charakter czynu karalnego, ale zmienia się intensywność odpowiedzialności karnej, modyfikuje się zagrożenie karne. Modyfikacja może iść w dwóch kierunkach: albo następuje złagodzenie odpowiedzialności karnej, albo zaostrzenie sankcji karnej za ten sam typ czynu zabronionego. Czyn dalej jest karalny ale inaczej – łagodniej bądź surowiej.

4.      Stabilizacja penalizacji – ustawodawca wprowadza w życie nową ustawę i okazuje się, że ten sam typ czynu zabronionego zarówno w starej jak i w nowej ustawie zagrożony jest identyczną sankcją karną tyle tylko, że norma się zmieniła – normę ustawodawca ustanowił nową ale jest taka sama.

Trzeba zauważyć, że dla wszystkich tych pojęć – zakres czasowy obowiązywania norm prawa karnego, zakres zastosowania norm prawa karnego i tych dotyczących typów zmian normy karnej kluczowe ma znaczenie pojęcie czasu popełnienia przestępstwa (czynu zabronionego).

Czas popełnienia czynu zabronionego (art. 6 KK) – czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania do którego był zobowiązany. O czasie popełnienia czynu decyduje czas zachowania sprawcy a nie czas nastąpienia skutku, więc o czasie popełnienia przestępstwa zabójstwa nie będzie decydował moment w którym ofiara umrze  a moment oddania strzału. 

Będzie to budziło kilka wątpliwości, bo są takie czyny zabronione w części szczególnej KK, które charakteryzują się tym, że trwają np. przestępstwo znęcania się – i kiedy to przestępstwo jest popełnione?

I wyróżnia się dwa pojęcia w czasie w którym sprawca działał:

-          czas dokonania czynu zabronionego – moment w którym zrealizowane zostały wszystkie znamiona typu czynu zabronionego i przy przestępstwach jak zabójstwo skutkowych to będzie to czas jak ta ofiara umrze

-          czas dokonania czynności wykonawczej – jest to moment w którym to zdanie czasownikowe w typie czynu zabronionego zostało przez sprawcę zrealizowane – i np. taki czasownik „ kto znęca się nad osobą bliską”, no i zaczęło się to pewnego dnia      i trwało i w którymś momencie to działanie nie jest już szykaną, ale od któregoś dnia możemy powiedzieć o znęcaniu i może to dziać się nadal ale ten moment w którym powiemy: tak, tego dnia doszło do zrealizowania czynności wykonawczej jest momentem popełnienia czynu zabronionego.

Przestępstwo przez zaniechanie popełnione jest w ostatnim momencie w którym możliwym było jeszcze wykonanie obowiązkowych czynności, z drugiej strony czasem popełnienia przestępstwa przez zaniechanie jest pierwszy moment w którym było niemożliwe wykonanie obowiązkowych czynności.

Ze względu na charakter regulacji które rządzą zmiany ustawy karnej wyodrębniamy dwa momenty.:

-          zmiana ustawy karnej następuje po czasie popełnienia przestępstwa a przed chwilą orzekania (zanim sąd zajął się sprawą)

-          do zmiany ustawy karnej dochodzi po wydaniu orzeczenia.

Prawo intertemporalne – reguły rozstrzygające o tym jaka ustawa ma zastosowanie do konkretnego czynu jeżeli po jego popełnieniu doszło do zmiany stanu prawnego.