Leakey ,,Język sztuki”
Sztuka paleolityczna związana jest przede wszystkim z okresem górnego paleolitu, który trwa od 35 do 10 tysięcy lat temu.
Znaleziska w postaci tzw. sztuki przenośnej, czyli drobnych rzeźb, paciorków, a także w postaci malowideł i reliefów na ścianach jaskiń znajdowana są na terenie Europy, najczęściej Francji, Hiszpanii i Niemiec.
Okres górnego paleolitu został podzielony na kilka epok, które łączy się z przemianami technicznymi.
Podstawowe rozróżnienie o jakim można mówić w przypadku sztuki paleolitycznej, to 2 koncepcje, jej funkcji i znaczenia w życiu naszych paleolitycznych przodków:
Koncepcja starsza, od której teraz raczej się odchodzi, to koncepcja roli sztuki jako rozrywki znudzonych myśliwych, którzy w wolnym czasie malowali zwierzęta, na które polowali na ścianach jaskiń. Z tą koncepcją wiąże się również koncepcja magii myśliwskiej – mówiąc w dużym skrócie- odprawianej dla pomnożenia liczebności stad zwierzyny łownej. Koncepcje te są jednak mocno dyskusyjne, gdyż zwierzęta uwiecznione na malowidłach nie wchodziły w skład jadłospisu pierwotnych ludzi…
Koncepcja malarstwa szamanistycznego lansowana przez Davida Lewis-Williamsa dotyczy nie tyle zwierząt, ile innych symboli, geometryczne wzory, znaki, kropki, krzyżyki, spirale, zygzaki, które zdobią ściany jaskiń. David Lewis-Williams, uważa to za wytwory umysłu w stanie halucynacji. Badał lud San w południowej Afryce - tam większość sztuki to wytwór szamanów i ich wizji, halucynacji. Podobnie postrzega sztukę paleolityczną.
Jak mówiłam wcześniej, w obrębie sztuki paleolitycznej wyróżnia się kilak epok zwanych kulturami. Najwcześniejsza to KULTURA ORYNIACKA,
· AURIGNAC we Francji
• 34 do 30 tyś. lat temu
• Brak malowideł w jaskiniach
• Ważny wytwór: kościane paciorki do ozdoby okryć
• Figurki ludzkie i zwierzęce rzeźbione w kości np. z Vogelherd w Niemczech
• Kościany flet z Abri Blanchard we Francji – autor pisze także o ważnej roli jaką jego zdaniem muzyka odgrywała w życiu ludzi pierwotnych.
Późniejsza KULTURA GRAWECKA
• La Gravette we Francji
• 30 – 22 tyś lat temu
• Pojawiają się pierwsza Figurki z gliny
• Negatywowe odciski dłoni
Najwięcej takich znalezisk w Pirenejach – w jednej z jaskiń ponad 200 odcisków, makabryczny widok – większość dłoni niekompletna…
• Figurki kobiet bez twarzy i nóg zwane ,,Wenus”
Związane najprawdopodobniej z kultem płodności. Spotykane są w całej Europie i choć różnią się miedzy sobą zaliczane są do tego samego nurtu twórczości.
KULTURA SOLUTERYJSKA
• La Solutre we Francji
• 22-18 tyś lat temu
• początek malowideł w jaskiniach
• ryte płaskorzeźby np. w Roc de Sers wykonane techniką reliefu (to kompozycja rzeźbiarska wykonana na płaszczyźnie płyty kamiennej, drewnianej lub metalowej z pozostawieniem tła)
KULTURA MAGDALEŃSKA
• La Madeleine we Francji
• 18-11 tyś. lat temu
• Era sztuki jaskiniowej
80% malowideł jaskiniowych pochodzi z tamtego czasu
( m. in Lascaux, Altamira, Cantabrian w Hiszpanii)
• także rzeźba z kamienia, kości, przedmioty codziennego użytku (np. oszczepy) i tzw. „berła”
• Jaskinia La Marche –
100 profilów ludzkich twarzy o zindywidualizowanych cechach - "portrety"
W tym miejscu warto więcej powiedzieć na temat znaleziska w Jaskini Lascaux w Akwitanii. Zostało ono odkryte w 1940 roku, oczywiście przypadkowo przez 18 letniego Marcela Ravidat, który oczywiście powiadomił o tym nauczyciela z pobliskiej szkoły. Ten zaś skontaktował się z ojcem Henri Breuilem archeologiem i antropologiem.
Odkrycie zaciekawiło świat naukowy, lecz szybko zostało uznane za fałszerstwo…malowidła były ZBYT WYRAŹNE I ZA DOBRZE ZACHOWANE by być autentykami. Słynny Andre Breton, potarł palcem malowidło w jaskini i stwierdził, ze jeżeli na palcu została farba, to nie może ono pochodzić sprzed co najmniej 15 tys lat.
Wedle różnych koncepcji jaskinia ta uważana jest za sanktuarium religijne, miejsce kultu. Jest tez wiązana z koncepcją malarstwa jako elementu magii myśliwskiej,
Levi Strauss uważa jednak, ze zwierzęta najczęściej malowane wcale nie były tymi najczęściej jedzonymi, były dobre do portretowania, ale nie do jedzenia.
Koncepcje jaskini jako miejsca kultu wspiera także koncepcja Badania Iegora Reznikoffa i Michaela Dauviosa: śpiew w jaskini pozwala sprawdzić rezonans poszczególnych komór – tam, gdzie najwięcej malowideł jest także najlepsza akustyka. Koncepcja magii obrzędowej, zaklęć i śpiewów odprawianych przed malowidłami.
Podobny stosunek jak do odkrycia w Lascaux wczesniej cechował naukowców po odkryciu malowideł w jaskini w Altamirze w Hiszpanii. Malowidła w nasyconych kolorach uznane zostały za sfałszowane, po kilku altach największy ze sceptyków przyznał jednak, ze popełnił bład i uznał je za autentyczne.
Z KONCEPCJĄ MALARSTWA JAKO WYTWORU SZAMANÓW w transie łączy się także malowidło przedstawiające ,,Czarownika” odkryte w jaskini Trois Freres również we Francji. Pochodzi ono sprzed co najmniej 18 tyś lat. To hybryda ludzko - zwierzęca, która zdaniem niektórych specjalistów świadczyć może o trudności w oddzielaniu cech ludzkich od zwierzęcych, innych: o szamańskim rodowodzie sztuki paleolitycznej. Wydaje mi się, że doskonale przyczynę malowania hybryd zdiagnozował Zbigniew Herbert w eseju ,,Lascaux” otwierającym ,,Barbarzyńcę w ogrodzie”: pisze on, iż myśliwy i zwierzyna są równi sobie, a tylko narzędzia stawiają ludzi wyżej od zwierząt. Dziedzina magii zrównuje ludzi i zwierzęta, bo i jedne i drugie mają kontakt z mocami nadprzyrodzonymi. A zalety doskonałego myśliwego (lepszy słuch, węch, zwinności i siła) stawiają zwierzęta często wyżej niż ludzi i to od nich człowiek powinien się uczyć. Dlatego też być może tzw. Czarownik posiada cechy jelenia, konia, sowy, lwa i człowieka.
Inna koncepcja to pomysł tworzenia replik malowideł, konkretnie tych z jaskini Peche Merle we Francji.
Michel Lorblanchet, francuski badacz używa takich samych metod jak paleolityczni twórcy:
wydmuchuje farbę przez rurkę na ścianę jaskini. To bardzo wyczerpująca praca, długotrwała, opisuje ją jako ,,wdychanie malowidła w ścianę jaskini”, jako wkładanie swojej duszy w malowidło – jego zdaniem to doskonale obrazuje prace paleolitycznych twórców.
Robert Laden: układ jaskini związany z układami aliansów politycznych. Duża jaskinia w centrum, mniejsze w promieniu 10 mil. Być może mieszkańcy utrzymywali ze sobą związki.
Być może układ bizonów na malowidle w Altamirze jest odzwierciedleniem tychże związków społecznych - każde ze zwierząt reprezentuje grupę osób biorącą udział w zgromadzeniu (Margaret Conkey)
Istniało około 15 lokalnych wzorów ozdabiania wytworów, być może charakterystyczny sposób namalowania poszczególnych zwierząt odzwierciedla charakter grup- to by świadczyło, że Altamira była miejscem spotkań.
Niezależnie od koncepcji sztuki, jaka obecnie dominuje, zawsze prawdziwe pozostanie stwierdzenie Henrego Warda Beechera, który akurat ze sztuką paleolitu nie miał za wiele wspólnego, jednak trafił w samo sedno mówiąc:
,,Every artist dips his brush in his own soul,
and paints his own nature into his pictures."
BuryWilk