FRITZ LEIBER ZOBACZY� LANKMAR I UMRZE� Prze�o�y� Dariusz Kopocinski Wst�p Andrzej Sapkowski tytu� oryg. "III Met in Lankhmar" (Book One: Swords and Deviltry Book Two: Swords Against Death) Wydanie angielskie: 1995 Wydanie polskie: 2004 ANDRZEJ SAPKOWSKI THANK YOU, FRITZ Co, zapytam, jest wybitnie odkrywczego dla gatunku fantasy w opisaniu magicznej krainy Nehwon, na mapie kt�rej znajdziemy grody i krainy o nazwach takich jak Lankmar, Iltmar, Ol Hrusp, Sarchenmar i Towilis? Co jest dla fantasy nowego w usianiu mapy wymy�lonego Never-never landu nazwami takimi jak Morze Gwiazd, Oszroniona Wyspa, Lodowe Pustacie, Zatruta Pustynia, Wielka Puszcza, Ton�ca Ziemia, Puste Brzegi, Miasto Guli, Zakazane Miasto Czarnych Bo�k�w? Jak dalece jest w fantasy nowo�ci� stworzenie dw�jki bohater�w, z kt�rych jeden jest osi�kiem-bar-barzy�c�, a drugi ma�ym spryciarzem? Co jest rewelacj� w opisaniu ich przyg�d - ju� to zabawnych, ju� to krew w �y�ach mro��cych? Co jest w tym odkrywczego? Tych z was, Szanowni Czytelnicy, kt�rzy krzykn�li, �e nic, zmartwi�. Jeste�cie w b��dzie. W powy�ej opisanych rzeczach odkrywczym jest absolutnie wszystko. A raczej mo�e by�, przy spe�nieniu pewnego warunku. Pewnego sine qua non. Brzmi�cego: trzeba by� pierwszym, kt�ry to napisa�. Dodajmy: dobrze napisa�. M�wimy bowiem o jednym z autor�w, od kt�rych fantasy si� rozpocz�a. I o czasach, gdy nowoczesna fantasy dopiero si� wyklu-wa�a, z wielkim mozo�em usi�uj�c rozbi� skorupk�. M�wimy o latach czterdziestych i pi��dziesi�tych ubieg�ego wieku. I o ojczy�nie nowoczesnej fantasy: Stanach Zjednoczonych Ameryki P�nocnej. Jak to, zapyta kto�, a Tolkien? A Howard? Co do Howarda, to i owszem, by�. Zadebiutowa� w roku 1932, napisa� kilka rzeczy, po czym po�egna� si� z �yciem, m�odo i tragicznie. Co za� do Tolkiena, to tak, jakby go nie by�o - mowa o czasach, gdy jeszcze nie wszed� na amejryka�ski rynek. Podobnie by�o z Narni� C.S. Lewisa i By� sobie raz na zawsze kr�l T.H. White'a. �e takie ksi��ki istniej� i �e to jest fantasy, ma�o kto w USA w og�le wtedy wiedzia�. Fantasy w USA to by� rozpocz�ty oko�o 1940 roku cykl "Harold Shea" Fletchera Pratta i Sprague de Campa, tego� de Campa posthowardowskie kontynuacje przyg�d Conana Barbarzy�cy, pisany od po�owy lat czterdziestych burroughsow-ski w stylu cykl "Eric John Stark" Leigh Brackett, Umieraj�ca Ziemia Jacka Vance'a (1950), Z�amany miecz Poula Andersona (1954). Fantasy to r�wnie� - uwaga, uwaga - nowy cz�owiek na rynku, nikomu nie znany FRITZ LEIBER, debiutant, autor debiutanckiego, acz niezwykle interesuj�cego opowiadania Dw�ch szuka�o przygody, bohaterami kt�rego s� Fafryd i Szary Kocur, dziwna para, olbrzymi osi�ek i ma�y, zwinny spryciarz. Opowiadanie ukazuje si� w roku 1939 w magazynie "Unknown", redaktorem kt�rego jest wielce zas�u�ony dla SF i fantasy John W. Campbell. Wkr�tce "Unknown" zamieszcza dalsze opowiadania o sympatycznej parze bohater�w, a Fritz Leiber, ju� troch� bardziej znany, publikuje r�wnie� i w innych magazynach: w redagowanym przez Cele Goldsmith "Fanta-stic", w The "Magazine of Fantasy & Science Fiction" za redakto-rowania Josepha W. Fermana, w "Other Worlds". Lista opowiada� o Fafrydzie i Szarym Kocurze ro�nie, jest coraz d�u�sza. A nadchodz� lata sze��dziesi�te. Koniec lat pi��dziesi�tych i pocz�tek sze��dziesi�tych to nast�pne wa�ne dla fantasy wydarzenia - z moc� powr�ci�a fala popularno�ci i zainteresowania tw�rczo�ci� Howarda i Edgara R. Burroughsa. Z Anglii dotar� wreszcie do USA i wywo�a� sza� na uniwersyteckich campusach Tolkien, a przy okazji Tolkiena skorzystali te� i zyskali na popularno�ci C.S. Lewis i T.H. White - w roku 1960 By� sobie raz na zawsze kr�l zostaje przez Alana Jaya Ler- nera przerobiony na musical, a musical w 1967 przez Hollywood na film. Fantasy zaczyna by� modne - i co r�wnie wa�ne, zaczyna wyzwala� si� ze stereotypu pulpowych zeszyt�w za dziesi�� cent�w i walczy� o szerszy dost�p do rynku. Opr�cz autor�w uznanych pojawiaj� si� w bran�y nowe twarze, p�niejsze wielkie nazwiska fantasy, sztandarowi pisarze i pisarki tego gatunku. W 1961 powstaj� Trzy serca i trzy lwy Poula Andersona, w 1963 Szlak chwa�y Roberta A. Heinleina i �wiat czarownic Andre Norton. Michael Moorcock, kolejny angielski import, w 1968 wydaje powie�� Zwiastun burzy, pierwsz� w cyklu o E�riku z Melnibone, ale posta� tragicznego albinosa znana jest mi�o�nikom fantasy od dawna, z opowiada� publikowanych od roku 1961. Znana z wcze�niejszych opowiada� jest te� wojowniczka Jirel, a w roku 1969 CL. Moore wyda zbi�r "Jirel of Joiry". Rok 1969 zobaczy te� druk "The Eyes of the Overworld" Jacka Vance'a, "A Phoenix and the Mirror" Avrama Davidsona i "The Warlock in Spite of Himself" pierwszego z licznych p�niejszych "Warlock�w" Christophera Stasheffa. Fantasy zaczyna rozkwita�. Rozkwitu nie przegapia kolejny zas�u�ony redaktor i wydawca, kt�rego na swej drodze napotyka Fritz Leiber - Donald A. Wol-lheim z oficyny "Ace". Wollheim ceni Leibera - jak nie ceni� pisarza, kt�ry ma ju� na koncie dwie nagrody Hugo za powie�ci "The Big Time" i W�drowiec. Namawia Leibera do dw�ch rzeczy - po pierwsze, do zebrania wszystkich dotychczas napisanych opowiada� o Fafrydzie i Kocurze i wydania ich w postaci zbioru. Po drugie, do napisania nowych opowiada� na dalsze zbiory, a kto wie, mo�e i "czego� wi�kszego" w tym tak pi�knie rozwijaj�cym si� gatunku, kt�ry nazywa si�... W�a�nie, jak to si� nazywa? To si� nazywa sword and sorcery, magia i miecz, podpowiada Leiber, a wy-koncypowana przez niego nazwa robi b�yskawiczn� i mi�dzynarodow� karier�. Leiber prawdziwie silnie idzie za ciosem: od razu, w jednym tylko roku 1968 wydaje w "Ace" od razu dwa zbiory opowiada� o Fafrydzie i Kocurze: "Swords in the Mist" i "Swords Against Wi-zardry". A tak�e zam�wione przez Wollheima "co� wi�kszego": powie�� stand-alone, zatytu�owan� "Swords of Lankhmar". Ksi��ki sprzedaj� si� �wietnie, wi�c w roku 1970 wychodz� "Swords and Deviltry" i "Swords Against Death". Wtedy te� wybucha bomba: wchodz�ca w sk�ad zbioru "Swords and Deviltry" wcze�niej publikowana w prasie nowela Zobaczy� Lankmar i umrze� ("111 Met in Lankhmar") zostaje nagrodzona jednocze�nie nagrodami Nebula i Hugo. Dla Leibera te nagrody to ju� �adna sensacja, ma ich na koncie kilka, a i strzelenie dubletu te� zaliczy�, bo obie te nagrody jednocze�nie zdoby�o ju� wcze�niej, w 1967-68, opowiadanie Porzucam ko��mi ("Gonna Roli The Bones"). Ale dla fantasy, dla sword & sorcery nagrody dla Zobaczy� Lankmar... s� w tym czasie precedensem, i to wielkim. W�r�d juror�w powa�nych bran�owych nagr�d i rozdawc�w presti�owych statuetek gatunek dot�d nie mia� raczej szans. Fritz Leiber rozwali� bariery zakl�tych rewir�w. Mimo tego fantasy d�ugo musia�a czeka� na nast�pn� tej miary nagrod� - Nebul� zdoby� Pazur �ago-dziciela Gene Wolfe'a dopiero w 1981. Fritz Reuter Leiber Jr przyszed� na �wiat w roku 1910. Uko�czy� psychologi� na University of Chicago. Przez rok - na ca�e szcz�cie, tylko jeden - ucz�szcza� do seminarium duchownego. Popracowa� jako redaktor dla "Science Digest". Uczy� gry aktorskiej. I Wreszcie postanowi� pisa�. Troch� za namow� swego kumpla z uniwerku, Harry ego Fischera. O owym Fischerze b�dzie jeszcze mowa. Cho� debiutowa� w fantasy, Fafrydem i Szarym Kocurem, pierwsze triumfy odnotowa� Leiber w dziedzinie horroru. Nie dziwota - by� wielkim mi�o�nikiem tw�rczo�ci H.P. Lovecrafta, ba, przez pewien czas utrzymywa� nawet z Mistrzem z Providen-ce kontakt korespondencyjny. Absolutnie lovecraftowsk� w stylu by�a wi�c pierwsza powie�� Leibera, napisana w latach trzydziestych "The Dealings of Daniel Kesserich". Ksi��ka ta podobno zagin�a w r�kopisie i wydana zosta�a dopiero w roku 1997, pi�� lat po �mierci autora. Pierwsz� oficjalnie opublikowan� "wi�ksz� rzecz�" Leibera zosta� wi�c wydany w roku 1947 zbi�r opowiada� "Night's Black Agents". Co ciekawe, jednym z opowiada� zbioru by� Gambit adepta, przygoda duetu Fafryd - Kocur. Nast�pna ksi��ka Leibera sta�a si� klasyk� horroru - lub, jak kto woli, dark fantasy mieszanej z urban fantasy. Mowa o "Conjure Wife" (1953), ksi��ce, kt�ra tak si� spodoba�a, �e filmowano j� trzykrotnie. Z innych wa�nych osi�gni�� Leibera na polu hororu wymieni� nale�y "The Sinful Ones" (1953), nagrodzon� World Fantasy Award "Our Lady of Darkness" (1977), i zbi�r opowiada� "The Ghost Light" (1984), w sk�ad kt�rego wchodz�, opr�cz innych naprawd� niezwyk�ych opowiada�, s�ynne a maj�ce sw�j debiut w Niebezpiecznych wizjach Harlana Ellisona Porzucam ko��mi, nagrodzone Hugo i Nebul�. Za pierwsz� ksi��k� Leibera b�d�c� czyst� i gatunkowo klasyczn� SF uwa�a si� "Gather, Darkness" (1950), wcze�niej publikowan� na �amach "Astounding Science Fiction". Po niej przysz�y "Destiny Times Three" (1952) i "The Green Millenium" (1953)."The Big Time" (1958, ksi��ka 1961) przynosi Leiberowi nagrod� Hugo, t� sam� nagrod� dostaje Leiber za W�drowca (1964) - jest to moja ulubiona ksi��ka tego autora. Drugie miejsce na mojej prywatnej li�cie zajmuje powie�� "The Silver Eggheads" (1962), w�r�d bohater�w kt�rej s� niezapomniane ortodoksyjnie religijne roboty, co i rusz wzywaj�ce robocich �wi�tych: �wi�tego Izaaka (Asimova), �wi�tego Karela (�apka) i �wi�tego Stanis�awa (Lema, rzecz jasna). Nie nale�y te� zapomina� o zbiorach opowiada�, z kt�rych wymieni� tylko te najlepiej przeze mnie zapami�tane: "The Mind Spider and Other Stories" (1961),"Shadows with Eyes" (1962), Statek cieni (1979), jak r�wnie� ostatnie dzie�o Leibera, "koci" zbiorek "Kreativity for Kats and Other Feline Fantasies" (1992). A tak�e pojedyncze opowiadania: wymienione ju� wy�ej Porzucam ko��mi, Zd��y� na Zeppelina, Nadchodzi pora atrakcji czy "A Pail of Air". Do tego ostatniego mam stosunek wybitnie emocjonalny - przypad�o mi do gustu tak dalece, �e je pr...
Dorico