Lawrence A. Pervin Psychologia osobowo�ci przek�ad: Marek Orski GWP GDA�SKIE WYDAWNICTWO PSYCHOLOGICZNE Gda�sk 2002 Podr�cznik akademicki dofinansowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej Recenzje wydawnicze: prof. dr hab. Jan Strelau prof. dr hab. Wies�aw �ukaszewski Tytu� orygina�u: The Science of Personality Copyright � 1996 by Lawrence A. Pervin Copyright � for the Polish edition by Gda�skie Wydawnictwo Psychologiczne, Gda�sk 2000 Wszystkie prawa zastrze�one. Ksi��ka ani �adna jej cz�� nie mo�e by� przedrukowywana ani w �aden inny spos�b reprodukowana lub odczytywana w �rodkach masowego przekazu bez pisemnej zgody Gda�skiego Wydawnictwa Psychologicznego. Wydanie pierwsze w j�zyku polskim Edytor: Anna Switajska Redakcja naukowa: Wies�aw Bary�a Redakcja polonistyczna: Jolanta �wietlikowska Korekta: Hanna Negowska Sk�ad: Maria Chojnicka Opracowanie graficzne: Agnieszka W�jkowska Wskaz�wki dla bibliotekarzy: 1/ psychologia og�lna 2/ psychologia osobowo�ci ISBN 83-87957-61-5 Druk: Drukarnia Stella Maris 80-882 Gda�sk, ul. Rze�nicka 54/56 Gda�skie Wydawnictwo Psychologiczne s.c. ul. Bema 4/la, 81-753 Sopot, tel./fax 058/551-61-04, 551-11-01 e-mail: gwp@gwp.gda.pl http://www.gwp.pl Spis tre�ci Przedmowa ........................................................................ 12 Potrzeba zmian w nauczaniu psychologii osobowo�ci...................................... 12 Uk�ad i zawarto�� ksi��ki ............................................................. 13 Od autora.......................................................................... 16 Podzi�kowania...................................................................... 17 1. Wprowadzenie: naukowe badanie osobowo�ci ........................................ 19 Zawarto�� rozdzia�u ................................................................. 19 Trzy tradycje badawcze .............................................................. 20 Kliniczne badanie osobowo�ci ...................................................... 20 Jean Charcot i jego uczniowie................................................... 20 Zygmunt Freud ............................................................... 22 Henry Murray ................................................................ 23 Carl Rogers i George Kelly...................................................... 25 Zalety i wady metody klinicznej.................................................. 26 Korelacyjna metoda badania osobowo�ci ............................................. 27 Sir Francis Galton i jego nast�pcy................................................ 28 Raymond B. Cattell i Hans J. Eysenck ............................................ 29 Pi�cioczynnikowy Model Osobowo�ci ............................................ 30 Zalety i wady metody korelacyjnej ............................................... 31 Eksperymentalne podej�cie do osobowo�ci ........................................... 32 Wilhelm Wundt, Hermann Ebbinghaus i Iwan Pawtow ............................... 32 John B. Watson, Clark Hull i B.F. Skinner.......................................... 33 Podej�cie poznawcze .......................................................... 34 Zalety i wady metody eksperymentalnej........................................... 35 Wsp�lne cele, r�ne drogi ......................................................... 36 Zalety i wady ka�dej z trzech metod.............................................. 36 Korzystanie z wi�cej ni� jednej metody ............................................ 38 Wsp�lne cele ................................................................ 42 Podstawowe poj�cia ................................................................. 43 Podsumowanie ..................................................................... 44 SPIS TRE�CI I. Podstawowe sk�adniki osobowo�ci...................................................47 2. Cechy jako sk�adniki osobowo�ci ................................................... 49 Zawarto�� rozdzia�u ................................................................. 49 Psychologia cech Gordona W. Allporta.................................................. 50 Psychologia cech osobowo�ci Raymonda B. Cattella ...................................... 52 Psychologia cech osobowo�ci Hansa J. Eysencka ........................................ 54 Pi�cioczynnikowy Model Osobowo�ci ................................................... 58 Dowody........................................................................ 60 Podobie�stwa mi�dzykulturowe..................................................60 Samoocenianie si� i ocena innych ludzi...........................................62 Motywy, emocje i kontakty interpersonalne ........................................ 62 Diagnozowanie zaburze� osobowo�ci ............................................ 65 Genetyka i teoria ewolucji ...................................................... 66 Sp�jno�� osobowo�ci a problem osobowo�ciowych i sytuacyjnych determinant zachowania ..... 69 Czy zachowanie cz�owieka da si� przewidzie�?........................................73 Krytyczne spojrzenie na cechy i analiz� czynnikow� ....................................... 74 Czym jest cecha? ................................................................ 74 Ile cech i jakich?.................................................................75 Metoda - analiza czynnikowa ...................................................... 75 Opis czy wyja�nienie? ..............................'.............................. 76 Wniosek........................................................................... 76 Podstawowe poj�cia ................................................................. 76 Podsumowanie ..................................................................... 77 3. Poznawcze sk�adniki osobowo�ci ................................................... 79 Zawarto�� rozdzia�u ................................................................. 79 Style poznawcze .................................................................... 80 Prekursorzy poznawczego podej�cia do osobowo�ci: Kelly i Rotter........................... 82 Teoria konstrukt�w osobistych Kelly'ego ............................................. 82 Teoria spo�ecznego uczenia si� Rottera .............................................. 86 Dwaj teoretycy po rewolucji poznawczej: Mischel i Bandura.................................88 Teoria spoleczno-poznawczego uczenia si� Mischela ................................... 88 Badania ilustruj�ce zale�no�� zachowa� ludzkich od okre�lonych sytuacji ...............91 Teoria spo�eczno-poznawcza Bandury................................................95 Dodatkowe poznawcze sk�adniki osobowo�ci: schematy, atrybucje i przekonania .............. 101 Schematy ..................................................................... 102 Atrybucje ...................................................................... 102 Przekonania....................................................................103 Analiza poznawczych sk�adnik�w osobowo�ci ........................................... 104 Podstawowe poj�cia................................................................ 105 Podsumowanie .................................................................... 107 SPIS TRE�CI 4. Motywacyjne sk�adniki osobowo�ci ................................................ 109 Zawarto�� rozdzia�u ................................................................ 109 Teorie kija: pop�dowe teorie motywacji ................................................ 111 Teoria pop�d�w Freuda .......................................................... 111 Teoria bod�ca - reakcji .......................................................... 114 Model potrzeby - presji Murraya................................................... 117 Teoria dysonansu poznawczego Festingera .......................................... 123 Teorie marchewki-zach�ty: motywacja pozytywna........................................ 126 Nota historyczna................................................................ 126 Wsp�czesne prace nad teori� celu................................................. 128 Poznawcze teorie motywacji: osiot Kelly'ego ............................................ 130 Nacisk Kelly'ego na umiej�tno�� przewidywania przysz�ych wydarze� .................... 131 Modele atrybucji ................................................................ 132 Atrybucyjny model Weinera.................................................... 132 Model my�lenia o sobie i �wiecie zewn�trznym Carol Dweck ........................ 134 D��enie do samorealizacji {self-actualization)............................................ 137 Uwagi na temat poznawczych sk�adnik�w osobowo�ci.................................... 140 Relacja mi�dzy sk�adnikami osobowo�ci: cechami, procesami poznawczymi i motywami ....... 141 Podstawowe poj�cia................................................................ 142 Podsumowanie .................................................................... 143 II. Rozw�j osobowo�ci.............................................................. 145 5. Geny czy �rodowisko? ........................................................... 147 Zawarto�� rozdziatu ................................................................ 147 �Natura" osobowo�ci: czynniki genetyczne ............................................. 149 T�umaczenie ewolucyjne ......................................................... 151 Preferencje w doborze partnera ................................................ 152 Przyczyny zazdro�ci u m�czyzn i kobiet......................................... 153 Wyja�nienia ewolucyjne.............
Rudy1950