Leon Marszalek.doc

Leon Marszałek

Zagadnienia wydawnicze w nauce o książce

1. W artykule postawione jest pytanie dotyczące samego określenia „wydawniczy”, jaki jest zakres czynności nazywanych wydawniczymi, które powinny być przedmiotem badań nauki o książce.

2. Do zagadnień wydawniczych niektórzy autorzy zaliczają:

- kompozycję i redagowanie książkę

- zagadnienia księgarstwa (zwłaszcza dla tego okresu, kiedy funkcje wydawcy zwanego też nakładcą były ściśle złączone  z funkcjami księgarza w jednej osobie czy instytucji)

- zagadnienia techniki wydawniczej (poligrafii, materiałoznawstwo poligraficzne, introligatorstwo)

- estetyka książki

- ekonomia książki 

Większość autorów traktuje naukę o książce jako dyscyplinę humanistyczną , wyłączając z zagadnień wydawniczych technikę poligraficzną, a część autorów eliminuje również ekonomikę książki

WNIOSEK:  Nie ma jasnej i precyzyjnej odpowiedzi na pytanie, jaki jest zakres zagadnień wydawniczych interesujących naukę o książce!!!

Zagadnienia wydawnicze w szerszym lub węższym ujęciu były prawie zawsze uwzględnione  przy omawianiu metodologicznych założeń  nauki o książce przez wybitnych teoretyków bez względu na to czy uprawiali  tę naukę pod nazwa bibliologii, bibliografii, bibliotekoznawstwa czy księgoznawstwa.

3. Historia rozwoju zagadnień wydawniczych w nauce o książce

a)      twórcą pierwszego słownika bibliologii, opublikowanego w latach 1802 -1804 był Gabriel Peignot, który uwzględnił zagadnienia wydawnicze w swej sławnej tablicy synoptycznej bibliologii względnie nauki o książce. Na tablicy umieszczone zostały: glossologia, dyplomatyka, , typografia (znajomość drukarstwa), bibliopojeja (wiedza księgarska)

      b) termin bibliopojeja został utworzony z greckich słów biblios – książka, pojejn – czynić.

       c) Peignot uważał, że bibliopojeja wymaga m.in.:

- doskonałej znajomości języka, w którym pisze się

- trafnego wyboru tematu pouczającego lub rozrywkowego,

- znajomości wszystkich dzieł dotyczących tego tematu,

- łatwego posługiwania się bogatym stylem,

- jasności i prostoty w przedstawianiu idei,

- surowego i wielokrotnego sprawdzania rękopisu

- zasięgania opinii innych osób kompetentnych

4. Różne stanowiska teoretyków nauki o książce:

a) Joachim Lelewel bibliopojeje spolszczył i nazwał „księgotwórstwem”

b)Mikołaj Lisowski (Rosjanin) wśród działów nauki o książce wymienił na drugim miejscu sprawy wydawnicze

c) Aleksander Łowiagin (Rosjanin) uważał, że przedmiotem badań nauki o książce powinno być m.in. badanie przyczyn i skutków ilościowego stanu książki i artykułów, w tym historia i stan współczesnego przemysłu książkowego, historia książki w związku z rozwojem techniki przemysłu książkowego

d) Paul Otlet do czynności związanych z książką wymienił: czynności dotyczące materialnego wytworzenia książek (drukarstwo), działalności wydawniczej i księgarskiej

e) Jan Zivny zaproponował dwie nowe dyscypliny: prawo bibliologiczne oraz estetykę książki

f) Mieczysław Rulikowski uwzględnił zagadnienia wydawnicze w kilku działach:

w historii książki wyodrębnił: historię księgarstwa wydawniczego i handlu księgarskiego, w bibliologii powszechnej: wprowadził dział genetyki książki rozróżniając czynniki psychiczne i procesy techniczne, dział polityki  księgoznawczej( obejmuje sprawy stosunku państwa, społeczeństwa, jednostek do książki, wpływy różnych systemów politycznych i społecznych na rozwój książki, współpracę narodową, konwencje narodowe i prawo autorskie), dział ekonomii księgoznawczej.

           g) Kazimierz Dobrowolski – wymienił zagadnienia produkcyjne (dotyczące książki jako przedmiotu materialnego, a wśród nich takie jak, obróbka surowca używanego do produkcji książki, cechy graficzne książki w historycznym rozwoju, zdobnictwo książki i technikę oprawy. Zagadnienia ekonomiczne, wśród nich organizację warsztatów (czyli domów wydawniczych, wytwarzających książki dla celów zbytu) oraz sprawy książki jako przedmiotu wymiany w rozwoju historycznym ( m.in. rozwój cen książki, organizacja księgarstwa nakładowego, import i eksport książek). Zagadnienia prawne (prawa autorskie, przepisy prawne regulujące produkcję i rozpowszechnienie książek)

     h) Wiktor Weintraub – zagadnienia selekcji wydawniczej, wyróznia dwie grupy motywów selekcji: motywy ideologiczne i motywy ekonomiczne.

    i) Kazimierz Piekarski – omówił w trzech grupach metody badawcze: dotyczące produkcji, pośrednictwa i konsumpcji książki.

    j) Stefan Vrtel – Wierczyński – przedstawił swój własny schemat nauki  o książce ( w „Teoria bibliografii w zarysie); w części ogólnej zaproponował badanie sztuki książki, jej kompozycji technicznej i graficznej, a w dziale metodyki bibliologii wprowadził bibliopojeję jako technikę kompozycji książki (język i styl, dyspozycję, plan, szkic, tekst pracy, układ, cytaty, odsyłacze, aneksy, wykazy źródeł, bibliografia). W dziale pt. „Encyklopedia księgoznawcza” wymienił politykę księgoznawczą i ekonomikę księgoznawczą, a części szczegółowej w dziale poświęconym produkcji książki uwzględnił historię oraz stan współczesny przemysłu książkowego i rozwój technik reprodukcyjnych.

    k) Jan Muszkowski – w swoim dziele „Życie książki” wymienia zagadnienia dotyczące wytwarzania dokumentów lektury, która poza nauka o piśmie i rękopisach, nauka o drukarstwie i introligatorstwie obejmuje działalność wydawniczą, czyli problemy stosunku wzajemnego poszczególnych czynników twórczych i wytwórczych tj. autora, grafika, nakładcy, drukarza, itd. Określił zagadnienia wydawnicze jako część teorii księgarstwa i wymienił następujące szczegółowe sprawy (planowanie i akwizycja rękopisów, stosunki z autorami, redakcja wydawnictw, produkcja, kalkulacja i sprzedaż, propaganda  i reklama).

   l) Adam Łysakowski – w zakres nauki o książce wymienił zagadnienia pisarstwa i edytorstwa.

  ł) Karol Głąbiowski (szkoła wrocławska)  - stwierdził, że przedmiotem nauki o książce jest badanie procesu produkcji, obiegu, konsumpcji książki, a jej celem analiza społecznej funkcji, zarówno w aspekcie empirycznym, jak teoretycznym, historycznym jak współczesnym. Przed bibliologią otwierają się rozległe perspektywy dla badań międzydyscyplinarnych typu socjologicznego

Cztery cechy książek i czasopism:

1)     są formą przekazu treści intelektualnych i artystycznych,

2)     są dziełem sztuki graficznej,

3)     są przedmiotem przemysłu poligraficznego,

4)     są towarem na rynku księgarskim.

Zagadnienia wydawnicze:

1)     łączące się ze stałymi aktami wyboru – programowanie wydawnicze (oznacza określenie celów działalności, opis potrzeb oraz ustalenie sposobów realizacji tych celów i zaspokojenie potrzeb. Programowanie wydawnicze jest formą i metodą pogłębiania racjonalności działania edytorów. Wybory, których wydawca musi dziś dokonać, powinny być w pełnym znaczeniu rozwiązywaniem tzw. zagadnień optymalizacyjnych, biorąc pod uwagę ograniczoną ilość środków dla realizacji postawionych celów. Hierarchiczna struktura celów działalności wydawniczej odpowiadająca danej sytuacji historycznej jest podstawą dla takich rozwiązań.

2)     Wynikające z funkcji wytwarzania – musimy tu rozróżnić działania wydawcy w zakresie przygotowania:

a)      redakcyjnego maszynopisu pod względem treści,

b)     przygotowania kompozycji artystyczno – graficznej i samego wykonawstwa technicznego,

c)      zagadnienia modeli organizowania tych procesów głównie w wydawnictwie

d)     zagadnienia ekonomiczne

e)      metody opracowania redakcyjnego samego maszynopisu, z tym związane postulaty modernizacji tradycyjnego warsztatu edytorskiego – rewolucyjne zmiany w technice poligraficznej nie pozwalają na kontynuowanie tradycyjnych metod; szybki proces automatycznego składania, a następnie drukowania wymaga najwyższej niezawodności opracowania tekstu przy eliminacji wszelkich korekt redakcyjnych oraz znacznego przyspieszania pracy redakcyjnej.

       3) Rozpowszechnianie produktów działalności wydawniczej – księgarstwo ma wyraźnie określoną własną problematykę i włączenie go do edytorstwa nie znajduje żadnego uzasadnienia. Jednakże jest to dyscyplina nauki o książce, z którą edytorstwo ma wiele punktów stycznych. Można przewidzieć, że obie dyscypliny będą stawiały pod adresem partnera konkretne pytania wymagające przeprowadzenia specjalnych badań. Ze strony edytorstwa najwięcej pytań będzie dotyczyć bieżącej analizy rynku księgarskiego, a ze strony bibliopolei czy bibliopolistyki główne pytania będą dotyczyć metod programowania wydawniczego i włączenia do nich księgarstwa.