Departament I MSW.pdf

(972 KB) Pobierz

Historia Departamentu I MSW

Piotr Gontarczyk (opr.)

Departament I

Ministerstwa Spraw Wewnętrznych

Opracowanie dotyczące genezy i zmian organizacyjnych

komunistycznego wywiadu cywilnego

1944-1986

Departament I Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (a także jego

poprzednicy) zajmował się zabezpieczaniem żywotnych interesów państwa poprzez

działalność wywiadowczą poza granicami kraju. Przynajmniej teoretycznie. W

praktyce jednak stanowił jedno z ogniw komunistycznej policji politycznej, służące

partii komunistycznej i agresywnym interesom Związku Sowieckiego. Ze względu

na specyﬁkę jego działalności, a także ze względu na brak wyraźnego (przede

wszystkim kadrowego) odcięcia się współczesnych polskich służb wywiadowczych

od spuścizny z czasów PRL, wiele dokumentów dotyczących komunistycznego

wywiadu pozostaje poza zasięgiem naukowców. W związku z tym historycy mają

dziś poważne kłopoty z identyﬁkacją struktur wywiadu MSW, a także z opisem

metod jego działalności. Prezentowany niżej dokument przynosi lub systematyzuje

wiele istotnych, zwłaszcza w tej pierwszej kwestii, informacji. Jest to zachowane w

archiwach IPN opracowanie historyczne sporządzone około 1986 r., zapewne dla

celów szkoleniowych, przez płk. Stefana Słomkę, funkcjonariusza Departamentu

I MSW. Omawia ono genezę i zmiany strukturalne komunistycznego aparatu

wywiadowczego głownie na podstawie niedostępnych, trudnych dziś do odnalezienia

lub nie istniejących już źródeł.

GENEZA I ZMIANY ORGANIZACYJNO-STRUKTURALNE

DEPARTAMENTU I MSW

Krajowa Rada Narodowa ustawą nr 1 z 21 lipca 1944 r. 1 powołała „ ...Polski Komitet

Wyzwolenia Narodowego jako tymczasową władzę wykonawczą...”. Wchodzącemu w skład

PKWN Resortowi Bezpieczeństwa Publicznego powierzono ochronę powstałej władzy

ludowej oraz budowanego ustroju socjalistycznego przed zakusami rodzimej reakcji i

ośrodków dywersyjno-szpiegowskich państw kapitalistycznych. Resort Bezpieczeństwa

Publicznego oraz podległe mu ogniwa terenowe włączyły się czynnie do realizacji przeobra-

żeń społeczno-ekonomicznych i polityczno-prawnych zapowiedzianych w Manifeście

Lipcowym PKWN.

354

GLAU_02.indd 354

6/16/06 11:45:32 AM

833959149.051.png

833959149.062.png

833959149.073.png

833959149.083.png

833959149.001.png

833959149.002.png

833959149.003.png

833959149.004.png

833959149.005.png

833959149.006.png

833959149.007.png

833959149.008.png

833959149.009.png

833959149.010.png

833959149.011.png

833959149.012.png

833959149.013.png

dokumenty

Realizacja zadań postawionych przed Resortem Bezpieczeństwa Publicznego

wymagała m.in. podejmowania działań o charakterze wywiadowczym. W tym celu w

Resorcie Bezpieczeństwa Publicznego utworzono wyspecjalizowany organ – wywiadu

politycznego – którego zadaniem było wykonywanie pracy według reguł i zasad właściwych

aparatowi wywiadowczemu. Utworzonej jednostce nadano nazwę „Wydział Wywiadu” 2 .

Kierownik Resortu Bezpieczeństwa Publicznego rozkazem personalnym Nr 53 z

grudnia 1944 r. 3 przeniósł por. Stefana Antosiewicza ze stanowiska z-cy kierownika WUBP

w Lublinie na stanowisko p.o. kierownika Wydziału Wywiadu. S. Antosiewicz kierował

pracą tego Wydziału do marca 1945 r. Tym samym rozkazem personalnym mjr Julian Konar

mianowany został kierownikiem sekcji w Wydziale Wywiadu. 4

W dostępnej dokumentacji archiwalnej z lat 1944–45 dot. RBP i MBP brak informacji

o strukturze, etacie i liczbie pracowników zatrudnionych w Wydziale Wywiadu. Zapisy

znajdujące się w aktach personalnych niektórych pracowników tego Wydziału, a zwłaszcza

adnotacje w kartach pt. „Przebieg służby”, pozwalają stwierdzić, że Wydział Wywiadu w

początkowej fazie podzielony był na sekcje. Niektóre sekcje oznaczono dużymi literami

alfabetu rozpoczynając od litery A. Inne zaś nazywano wyrazami, które wskazywały na

treść ich pracy codziennej. 5

O pierwszych zadaniach Wydziału Wywiadu traktuje obszerniej „Okólnik Nr 2 WW”

z dnia 15 stycznia 1945 r. 6 Wytyczne okólnika regulowały początkową fazę pracy wywiadu

MBP. Bazując na wspomnianym okólniku można stwierdzić, że równolegle z tworzeniem

zrębów organizacyjnych przyszłego wywiadu, Wydział Wywiadu rekrutował i przerzucał

poza linię frontu agenturę z zadaniami wywiadowczymi. W tej fazie pracy agentura

przerzucana była głównie na ziemie polskie pozostające nadal pod okupacją hitlerowską. Z

ogólnika wynika też, że niezależnie od rozpracowywania sił i środków okupanta, zadaniem

przerzuconej agentury było rozpoznawanie organizacji podległych polskiemu rządowi

emigracyjnemu w Londynie, w szczególności takich jak: terenowe delegatury tego rządu

oraz NSZ, SN, AK i inne. Te ostatnie zalecenia realizowane były wskutek tego, że NSZ,

np. Brygada Świętokrzyska współpracowała z okupantem hitlerowskim, a pozostałe ugrupo-

wania polityczne na polecenie „rządu londyńskiego” gwałtownie występowały przeciwko

władzy ludowo-demokratycznej.

Pracownicy Wydziału Wywiadu studiowali także protokoły z przesłuchań

aresztowanych, agentów, dywersantów oraz terrorystów pozostawionych i przerzucanych

przez hitlerowskie służby specjalne, celem typowania wśród nich kandydatów do

współpracy oraz znalezienia tzw. „wyjść” na osoby z nimi związane, a pozostające nadal w

streﬁe zajmowanej przez przeciwnika.

Przez wiele lat praca operacyjna wywiadu MBP opierała się odpowiednio na

wytycznych „ Instrukcji” (tymczasowa) o pozyskiwaniu, pracy i ewidencji agenturalno-

informacyjnej sieci” z dnia 13 lutego 1945 r. 7 Dokument ten pozyskiwanie i pracę ze

współpracownikami krajowymi i zagranicznymi traktował łącznie. Do pracy wywiadu

odnosiły się takie rozdziały jak: „Dobór i werbowanie agentury do pracy wywiadowczej za

granicą”, „Werbowanie agentury w miejscach odosobnienia”. W rozdziale tym jako miejsca

355

GLAU_02.indd 355

6/16/06 11:45:32 AM

833959149.014.png

833959149.015.png

833959149.016.png

833959149.017.png

833959149.018.png

833959149.019.png

833959149.020.png

833959149.021.png

833959149.022.png

833959149.023.png

833959149.024.png

833959149.025.png

833959149.026.png

833959149.027.png

833959149.028.png

833959149.029.png

833959149.030.png

Historia Departamentu I MSW

odosobnienia wskazano więzienia, ale jak wiadomo obok więzień miejscami odosobnienia

– nie wymienionymi w Instrukcji – były wówczas także obozy, do których kierowano jeńców

z rozbitych hitlerowskich jednostek militarnych oraz obozy stanowiące ﬁlie poszczególnych

więzień. Miejsca te były także terenem typowania kandydatów oraz pozyskiwania ich z

zamiarem wykorzystywania w przyszłości w pracy wywiadowczej. 8 Przepisy pozostałych

12 rozdziałów Instrukcji odnosiły się do działalności wywiadu odpowiednio.

Po przekształceniu Resortu Bezpieczeństwa Publicznego w Ministerstwo

Bezpieczeństwa Publicznego 9 zadania Wydziału Wywiadu rozszerzone zostały o

kontrwywiadowczą ochronę polskich placówek zagranicznych. 10

W lutym 1945 roku utworzona została Specjalna Sekcja II przy WUBP w Łodzi.

Była ona terenowym odpowiednikiem Wydziału Wywiadu. Z[astęp]cą kierownika sekcji

mianowany został Maksymilian Minc, używający później nazwiska Darewski. 11 W marcu

1945 roku Minister Bezpieczeństwa Publicznego Zarządzeniem Nr 6 z dnia 27 marca

1945 roku polecił kierownikom WUBP w: Rzeszowie; Krakowie, Katowicach, Poznaniu i

Bydgoszczy utworzenie sekcji wywiadu pod nazwą Specjalnych Sekcji II 12 , które podlegały

wyłącznie kierownikom WUBP. Sekcje te działalność wywiadowczą rozwijały w oparciu

o plany zatwierdzane przez Wydział Wywiadu MBP. Wydatki ﬁnansowe związane z pracą

operacyjną sekcji pokrywane były z funduszów specjalnych przewidzianych w budżetach

kierowników ww. WUBP. 13

Utworzenie specjalnych Sekcji II przy wybranych WUBP sprzyjało rozszerzeniu

pracy operacyjnej wywiadu z pozycji Centrali. Ta forma pracy w początkowym okresie

istnienia wywiadu MBP była zjawiskiem powszechnym. Warto podkreślić, że mimo upływu

lat nie uległa deaktualizacji. W zależności od warunków, okoliczności i czasu zmienił się

jedynie stopień jej zastosowania.

W marcu 1945 roku dotychczasowy kierownik Wydziału Wywiadu przeniesiony

został na inne stanowisko, w związku z tym Minister Bezpieczeństwa Publicznego

mianował mjr Juliana Konara p.o. kierownika Wydziału Wywiadu MBP 14 . Do tej pory był

on jedynym [jednym?] z kierowników sekcji w Wydziale Wywiadu. Mjr J. Konar obowiązki

kierownika Wydziału Wywiadu pełnił do lipca 1945 r. W maju 1945 r. zaprzestano używać

nazwy „Wydział Wywiadu”. Od tej pory w niektórych rozkazach personalnych oraz innych

dokumentach zaczęła pojawiać się nazwa „Wydział II Specjalny”, którą wkrótce zastąpiono

nazwą Wydział II Samodzielny MBP 15 . Minister Radkiewicz zatwierdzając etaty i rozkazy

Wydziału II Samodzielnego kilka razy wykreślał słowo „samodzielny” 16 , ale określenie to

wracało ponownie w projektach kolejnych dokumentów. Nazwa „Wydział II Samodzielny”

przetrwała do lipca 1947 r., kiedy to wywiad MBP otrzymał nazwę Departament VII MBP.

W lipcu 1945 r. Minister Bezpieczeństwa Publicznego rozkazem personalnym Nr

151 z dnia 10 lipca 1945 r. mianował ppłk Juliusza Burgina kierownikiem Wydziału II

Samodzielnego 17 . Kierował on pracą wywiadu MBP do końca czerwca 1947 r.

Wywiad MBP od chwili utworzenia rozwijał pracę operacyjną w krajach

kapitalistycznych. W tym celu starano się wykorzystywać wszelkie nadające się ku temu

sposobności. W okresie istnienia Rządu Tymczasowego możliwości plasowania pracowników

356

GLAU_02.indd 356

6/16/06 11:45:33 AM

833959149.031.png

833959149.032.png

833959149.033.png

833959149.034.png

833959149.035.png

833959149.036.png

833959149.037.png

833959149.038.png

833959149.039.png

833959149.040.png

833959149.041.png

833959149.042.png

833959149.043.png

833959149.044.png

833959149.045.png

833959149.046.png

dokumenty

kadrowych wywiadu w krajach zachodnich były mocno ograniczone. Możliwości te uległy

zwiększeniu po powstaniu Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. W związku z

tym, że w Niemczech – w poszczególnych strefach okupacyjnych najwcześniej powstały

polskie misje wojskowe, tam też zorganizowano pierwsze ogniwa operacyjne wywiadu

MBP zwane rezydenturami, do których kierowano oﬁcerów Wydziału II Samodzielnego. 18

Nieco później zaczęto delegować pracowników do ogniw operacyjnych, które powstały

przy placówkach dyplomatycznych, konsularnych i handlowych w krajach zachodnich.

Równolegle z organizowaniem działalności wywiadowczej pod przykryciem polskich

placówek zagranicznych, oﬁcerowie wywiadu MBP realizowali zadania wywiadowcze jako

członkowie rozmaitych grup delegowanych za granicę, w tym także jako osoby eskortujące

np. przesyłki UN[R]RA. 19 Mimo powyższych prób praca operacyjna z pozycji Centrali

dominowała przez cały 1945 r.

Zadania operacyjne Wywiadu MBP od chwili jego utworzenia różniły się od

zadań innych służb MBP oraz zadań wykonywanych przez ogniwa wywiadu wojskowego,

które działały przy Głównym Dowództwie Wojska Polskiego. Wspomniane różnice nie

miały wpływu na rozwój współdziałania między tymi służbami. Współdziałanie między

wywiadem MBP i wywiadem wojskowym było bardzo ścisłe. W codziennej praktyce

wyrażało się tym, że niektóre ogniwa operacyjne Wydziału II Samodzielnego miały siedzibę

w pomieszczeniach II Oddziału Sztabu Generalnego WP. 20 Inne ogniwa, zwłaszcza Szkoły 21

i te, które dzisiaj określamy mianem WTO, były wspólne dla obu służb. Przez pewien okres

czasu istniały także rezydentury przy niektórych polskich placówkach zagranicznych, gdzie

z reguły szefem rezydentury był oﬁcer II Oddziału. 22 Współdziałanie sprzyjało “przepływom

kadrowym”. Przepływ ten – jak się wydaje – zaciemnił obraz ówczesnego stanu liczbowego

pracowników zatrudnionych w wywiadzie MBP. Dostępne archiwalia pozwalają ocenić

szacunkowo, że skład liczbowy pracowników wywiadu MBP w latach 1944–45 nie był liczny.

Pod koniec 1945 r. łączna liczba pracowników Wydziału II Samodzielnego MBP wraz z jego

odpowiednikami przy wymienionych wyżej WUBP wynosiła zapewne znacznie poniżej

stu.

357

W marcu 1946 r. Minister Bezpieczeństwa Publicznego rozkazem Nr 22 z 25 marca

1946 r. 23 zatwierdził nowe etaty dla „Samodzielnych jednostek organizacyjnych MBP...”, w

tym także dla Wydziału II Samodzielnego. Od tej pory w wywiadzie MBP formalnie mogło

być zatrudnionych 129 osób. Faktycznie zaś Wydział pełnego składu osobowego nie osiągnął,

ponieważ minister w rozkazie zrobił następujące zastrzeżenie, „Nowo zatwierdzone etaty

zezwalam do dowołania kompletować w wysokości 85% równomiernie w stosunku do

pracowników operacyjnych i aparatu pomocniczego”. 24

Zgodnie z nowym etatem istniejące dotychczas Sekcje przekształcone zostały na

Oddziały 25 , które organizowały pracę operacyjną według niżej przytoczonego podziału:

1. Oddział I w Anglii, Holandii, Szwecji i Finlandii;

2. Oddział II we Francji, Belgii, Szwajcarii, we Włoszech i Hiszpanii;

3. Oddział III w Czechosłowacji, na Węgrzech, w Rumunii, Jugosławii, Bułgarii i

Grecji;

GLAU_02.indd 357

6/16/06 11:45:33 AM

833959149.047.png

833959149.048.png

833959149.049.png

833959149.050.png

833959149.052.png

833959149.053.png

833959149.054.png

833959149.055.png

833959149.056.png

833959149.057.png

833959149.058.png

833959149.059.png

833959149.060.png

833959149.061.png

833959149.063.png

833959149.064.png

833959149.065.png

Historia Departamentu I MSW

4. Oddział IV w Niemczech i Austrii;

5. Oddział V inaczej „specjalny” zajmował się przygotowywaniem warunków do

wykonywania w krajach kapitalistycznych przedsięwzięć o charakterze specjalnym i

dywersyjnym.

Utworzone referaty wykonywały następujące zadania:

1. referat łączności specjalnej: szyfry, kody oraz inne elementy łączności

operacyjnej;

2. referat P.O. organizował pracę placówek oﬁcerskich działających w niektórych

miastach wzdłuż granicy południowej, zachodniej i morskiej. Pracownicy placówek

oﬁcerskich używali mundurów i dokumentów WOP, a ich praca polegała na rozpracowywaniu

obcych kanałów przerzutowych i organizowaniu własnych 26 ;

3. referat paszportowy przygotowywał dokumenty podróży głównie dla oﬁcerów

wywiadu delegowanych dla wykonywania zadań operacyjnych;

4. referat obsługi specjalnej zajmował się prowadzeniem obserwacji zewnętrznej na

zamówienie poszczególnych oddziałów;

5. referat gospodarczy – ﬁnanse, zaopatrzenie materiałowe i transport.

W strukturze organizacyjno-etatowej przyjętej w marcu 1946 r. wywiad MBP pracował

do lipca 1947 r. Pracę operacyjno-wywiadowczą rozwijał w zasadzie tylko na terenie krajów

europejskich. W krajach zaoceanicznych działalności wywiadowczej nie prowadzono.

Na początku lipca 1947 r. Minister Bezpieczeństwa Publicznego powołał na

stanowisko kierownika Wydziału II Samodzielnego MBP gen. bryg. Wacława Komara

– szefa II Oddziału Sztabu Generalnego WP. Nominacja ta jeszcze silniej zintegrowała

służby wywiadu wojskowego i politycznego. W dwa tygodnie po nominacji, Wydział II

Samodzielny przekształcony został na Departament VII MBP 27 . Struktura Departamentu

VII różniła się istotnie w porównaniu ze strukturą Wydziału II Samodzielnego. Zakres

zadań był także szerszy. Według nowego etatu liczba stanowisk do obsadzenia w wywiadzie

powiększona została do 442 osób. Z tej liczby 242 pracowników mogło być zatrudnionych

na etacie jawnym i 200 pracowników na etacie niejawnym. Zamiast dotychczas istniejących

oddziałów i referatów utworzono 5 wydziałów i 2 samodzielne sekcje. Ogniwa te zajmowały

się następującymi zagadnieniami:

1. Wydział I – sprawy organizacyjne i szkoleniowe;

2. Wydział II – organizował pracę operacyjną w: Niemczech, Austrii, USA, Kanadzie,

Anglii i jej Koloniach, Grecji, Turcji oraz w niektórych krajach Bliskiego Wschodu;

3. Wydział III – organizował pracę operacyjną w krajach: romańskich, Beneluksu,

skandynawskich, Szwajcarii i niektórych krajach Ameryki Łacińskiej;

4. Wydział IV nazwany „Biurem Studiów” pomyślany był z dużym rozmachem. W

skład tego wydziału wchodziło 13 sekcji mających gromadzić, analizować i oceniać informacje

z bardzo wielu dziedzin. Poza problemami politycznymi i ekonomicznymi znajdowały się

tutaj także takie zagadnienia jak: problematyka emigracyjna, watykańsko-kościelna, sprawy

żydowskie i ukraińskie, prasa oraz studia nad obcymi organami wywiadowczymi. W

składzie tego wydziału znajdowały się też biblioteka i kartoteka;

358

GLAU_02.indd 358

6/16/06 11:45:33 AM

833959149.066.png

833959149.067.png

833959149.068.png

833959149.069.png

833959149.070.png

833959149.071.png

833959149.072.png

833959149.074.png

833959149.075.png

833959149.076.png

833959149.077.png

833959149.078.png

833959149.079.png

833959149.080.png

833959149.081.png

833959149.082.png

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Julian Assange i nazistowska sekta.docx (585 KB)
II Rzeczpospolita korporancka.pdf (809 KB)
Jan Moor (“Jankowski”).pdf (206 KB)
Nacjonalizm.pdf (281 KB)
Agenci i bandy pozorowane na Lubelszyźnie.pdf (265 KB)

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin