Pa�stwowy Instytut Wydawniczy Warszawa 1987 DZIEJE WYPRAW KRZY�OWYCH tom III Kr�lestwo Akki i p�niejsze krucjaty STEVEN RUNClMAN Prze�o�y� Jerzy Schwakopf Pos�owiem opatrzy� Benedykt Zientara Tytu� orygina�u A HISTORY OF THE CRUSADES THE KINGDOM OF ACRE AND THE LATER CRUSADES Konsultacja naukowa BENEDYKT ZIENTARA Konsultacja orientalistyczna BOGUS�AW R. ZAGORSKI Uzupe�nienie bibliografii JACEK SOSZY�SKI Wyb�r ilustracji KSAWERY KRASICKI, JERZY SCHWAKOPF Opracowanie map IRENA MAKAREWICZ Projekt graficzny serii RYSZARD �WI�TOCHOWSKI Ok�adk�, obwolut� i strony tytu�owe opracowa�a TERESA KAWINSKA Indeks zestawi� JERZY SCHWAKOPF Copyright (c) Cambridge University Press (c)Copyright for the Pohsh edition by Pa�stwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1987 PRINTED IN POLAND Pa�stwowy Instytut Wydawniczy. Warszawa 1988 r Wydanie pierwsze Nak�ad 19 700 + 300 egz. Ark. wyd. 46,2. Ark. druk. 35.25 Oddano do sk�adania 13 grudnia 1985 r. Podpisano do druku we wrze�niu 1987 r. Druk uko�czono w pa�dzierniku 1987 r. Sk�ad i diapozytywy wykona�y Zak�ady Wkl�s�odrukowe. Warszawa ul. Okopowa 58/72 Druk i opraw� wykona�y Wroc�awskie Zak�ady Graficzne Zarn. 1434/87 (P-42) Cena t. I/III z� 3 500.- ISBN 83-06-01457-X Katharine Farrer Po�wi�cam Spis tre�ci dla wersji elektronicznej SPIS TRE�CI (KSI��KOWY) PRZEDMOWA KSI�GA I. TRZECIA WYPRAWA KRZY�OWA ROZDZIA� I SUMIENIE ZACHODU ROZDZIA� II AKKA ROZDZIA� III COEUR-DE-LION ROZDZIA� IV DRUGIE KR�LESTWO KSI�GA II NA MANOWCACH ROZDZIA� I KRUCJATA PRZECIWKO CHRZE�CIJANOM ROZDZIA� II PI�TA KRUCJATA ROZDZIA� III CESARZ FRYDERYK ROZDZIA� IV ZALEGALIZOWANA ANARCHIA KSI�GA III MONGO�OWIE I MAMELUCY ROZDZIA� I MONGO�OWIE ROZDZIA� II �WI�TY LUDWIK ROZDZIA� III MONGO�OWIE W SYRII ROZDZIA� IV SU�TAN BAJBARS KSI�GA IV KONIEC OUTREMER ROZDZIA� I �YCIE GOSPODARCZE W OUTREMER ROZDZIA� II ARCHITEKTURA I SZTUKA W OUTREMER ROZDZIA� III UPADEK AKKI KSI�GA V EPILOG ROZDZIA� I OSTATNIE KRUCJATY ROZDZIA� II PODSUMOWANIE ANEKSY ANEKS I PODSTAWOWE �R�D�A DO DZIEJ�W PӏNIEJSZYCH KRUCJAT ANEKS II �YCIE INTELEKTUALNE W OUTREMER POS�OWIE - BENEDYKT ZIENTARA BIBLIOGRAFIA 1. WYDAWNICTWA �R�D�OWE 2. �R�D�A ZACHODNIE 3. �R�D�A GRECKIE 4. �R�D�A ARABSKIE I PERSKIE 5. �R�D�A ORMIA�SKIE 6. �R�D�A SYRYJSKIE 7. �R�D�A HEBRAJSKIE 8. �R�D�A INNE OPRACOWANIA UZUPE�NIENIE - LITERATURA W J�ZYKU POLSKIM ORAZ WA�NIEJSZE PRACE OBCE WYDANE PO UKAZANIU SI� "DZIEJOW WYPRAW KRZYZOWYCH" WYBRANE INFORMACJE CHRONOLOGICZNE (X/XI-XIV/XV W.) (ZESTAWI� JERZY SCHWAKOPF) PAPIE�E ANTYPAPIE�E CESARZE BIZANTYJSCY CESARZE �ACI�SCY W KONSTANTYNOPOLU CESARZE I KR�LOWIE NIEMIECCY KR�LOWIE FRANCJI KR�LOWIE ANGLII WIELCY MISTRZOWIE ZAKON�W RYCERSKICH SZPITALNICY (JOANNICI) TEMPLARIUSZE KRZY�ACY CHRONOLOGIA (OD III KRUCJATY DO UPADKU PA�STW KRZY�OWYCH 1189-1453) SPIS TRE�CI (ksi��kowy) Spis ilustracji 9 Spis map i plan�w 12 Przedmowa 13 KSI�GA I TRZECIA WYPRAWA KRZY�OWA Rozdzia� I Sumienie Zachodu 17 Rozdzia� II Akka 31 Rozdzia� III Coeur-de-Lion 44 KSI�GA II NA MANOWCACH Rozdzia� IV Drugie Kr�lestwo 82 Rozdzia� I Krucjata przeciwko chrze�cijanom111 Rozdzia� II Pi�ta krucjata135 Rozdzia� III Cesarz Fryderyk170 Rozdzia� IV Zalegalizowana anarchia199 KSI�GA III MONGO�OWIE I MAMELUCY Rozdzia� I Mongo�owie 225 Rozdzia� II �wi�ty Ludwik 239 Rozdzia� III Mongo�owie w Syrii 274 Rozdzia� IV Su�tan Bajbars 295 KSI�GA IV KONIEC OUTREMER Rozdzia� I �ycie gospodarcze w Outremer 327 Rozdzia� II Architektura i sztuka w Outremer 343 Rozdzia� III Upadek Akki 361 KSI�GA V EPILOG Rozdzia� I Ostatnie krucjaty 395 Rozdzia� II Podsumowanie 434 ANEKSY Aneks I Podstawowe �r�d�a do dziej�w p�niejszych krucjat 449 Aneks II �ycie intelektualne w Outremer 454 Pos�owie (Benedykt Zientara) 457 Bibliografia 498 Wybrane informacje chronologiczne X-XV w (Zestawi� Jerzy Schwakopf) 526 Chronologia od III krucjaty do upadku pa�stw krzy�owych (Zestawi� Jerzy Schwakopf) 530 Indeks 533 (usuni�ty) SPIS ILUSTRACJI (ilustracje zosta�y usuni�te) 1 Symboliczne przedstawienie Jerozolimy Miniatura Padwa, Biblioteca del Seminario Repr. fot. Teresa ��towska 2 Filip II August Miedzioryt wyd. B. Moncornet Gabinet Rycin Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego Repr. fot. Hanna Balcerzak 3 Plan Konstantynopola z 1420 roku Pary� Bibliotheque Nationale Repr. fot. Teresa ��towska 4 Bitwa Iluminacja ze �redniowiecznej powie�ci o Aleksandrze Wielkim Londyn, British Museum Repr. fot. Teresa ��towska 5 Henryk IV prosi o wstawiennictwo Matyld� hrabin� Toskanii i Hugona, opata z Cluny Miniatura z Vita Mafhi dis Domza z Canossy, ok. 1114 roku Rzym, Biblioteka Watyka�ska Repr. fot. Hanna Balcerzak 6 Procesja z relikwiami przed bazylik� �w. Marka w Wenecji Repr. fot. Teresa ��towska 7 Ryszard Lwie Serce Litografia Lacchesi, po�owa XIX w Gabinet Rycin Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego Repr. fot. Hanna Balcerzak 8 Apsyda w bazylice Sw Marka w Wenecji (pocz�tek budowy w IX w) Repr. fot. Teresa ��towska 9 Pojmanie Ryszarda Lwie Serce przez ksi�cia Leopolda austriackiego Ilustracja z r�kopisu Liber ad honorem Augusti Repr. fot. Hanna Balcerzak 10 Mozaikowa dekoracja kopu�y baptysterium bazyliki �w. Marka w Wenecji (XIV w ) Repr. fot. Teresa ��towska 11 Chateau-Gaillard w Les Andelys w Normandii zbudowany przez Ryszarda Lwie Serce Repr. fot. Hanna Balcerzak 12 Sainte-Chapelle w Pary�u, kaplica g�rna, XIII w Repr. fot. Teresa ��towska 13 Frankowie pod Konstantynopolem w 1204 r Miniatura z XV wieku Repr. fot. Hanna Balcerzak 14 Nawa ko�cio�a Saint-Sernin w Tuluzie, XI-XII w Repr. fot. Teresa ��towska 15 Papie� Innocenty III Miedzioryt, XVI/XVII w Gabinet Rycin Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego Repr. fot. Hanna Balcerzak 16 Papie� Innocenty III Fragment fresku Giotta w g�rnym ko�ciele w Asy�u Repr. fot. Teresa ��towska 17 Flota czwartej wyprawy krzy�owej w bitwie pod Konstantynopolem w 1204 r Miniatura ze �redniowiecznego r�kopisu Pary�, Bibliotheque Nationale Repr. fot. Zak�ad Reprografii Biblioteki Narodowe] 18 Kryszta�owe naczynie, prawdopodobnie przywiezione do Halberstadtu z Konstantynopola przez biskupa Konrada bior�cego udzia� w czwarte] wyprawie krzy�owe] Halberstadt, skarbiec katedralny Repr. fot. Teresa ��towska 19 Henryk Dandolo, do�a wenecki podczas zdobywania Konstantynopola przez krzy�owc�w Repr. fot. Hanna Balcerzak 20 Krzy�owcy w zdobytym Konstantynopolu Mai Eugene Delacroix, 1840 r Repr. fot. Hanna Balcerzak 21 �wiaty Franciszek Fresk w dolnym ko�ciele w Asy�u przypisywany Cimabuemu Repr. fot. Teresa ��towska 22 Papie� Innocenty III wr�cza �wi�temu Franciszkowi regu�� zakonu Fresk Giotta w g�rnym ko�ciele w Asy�u Repr. fot. Teresa ��towska 23 Papie� Innocenty III zatwierdza regu�� zakonu sw Franciszka Fresk Giotta w g�rnym ko�ciele w Asy�u Repr. fot. Teresa ��towska 24 �wi�ty Franciszek z Asy�u domaga si� od su�tana Al-Kamila pr�by ognia Fresk Giotta w g�rnym ko�ciele w Asy�u Repr. fot. Hanna Balcerzak 25 Su�tan Al-Kamil. Fragment fresku Giotta z przedstawieniem �w. Franciszka z Asy�u domagaj�cego si� od su�tana pr�by ognia. Ko�ci� Santa Croce we Florencji (kaplica Bardich) Repr. fot. Teresa ��towska 26 Arab ze �wity su�tana Al-Kamila Fragment fresku Giotta w ko�ciele Santa Croce we Florencji (kaplica Bardich) Repr. fot. Teresa ��towska 27 Z�ota moneta z popiersiem Fryderyka II Hohenstaufa Deutsche Reichsbank Repr fot Hanna Balcerzak 28 Emaliowana puszka na Eucharysti� Limoges ok r 1200 Muzeum w Limoges Repr. fot. Teresa ��towska 29 Ko�ci� Saint-Sernin w Tuluzie XII wiek Repr. fot. Hanna Balcerzak 30 Relikwiarz z Limoges, z po�owy XIII wieku Z�oto, emalia Pary�, Luwr Repr. fot. Teresa ��towska 31 Kaplica Sw Tr�jcy w katedrze w Canterbury, druga po�owa XII wieku Repr. fot. Teresa ��towska 32 Wn�trze katedry w Gloucester, XII wiek Repr. fot. Teresa ��towska 33 Refektarz w opactwie cysterskim w Maulbronn (Wirtembergia), pierwsza po�owa XIV wieku Repr. fot. Teresa ��towska 34 Kr�l Anglii Henryk III Miedzioryt R. Elstracka Gabinet Rycin Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego Repr. fot. Hanna Balcerzak 35 L�dowanie krzy�owc�w w porcie Damietta Drzeworyt z Grand voyage de Hierusalem, Pary� 1522 Biblioteca Ambrosiana Firmin-Didot Repr. fot. Hanna Balcerzak 36 Karol andegawe�ski Rze�ba Arnoldo di Cambio, ok 1277 roku Rzym, Muzeum Kapitoli�skie Repr. fot. Teresa ��towska 37 Bitwa pod Al-Mansur� Miniatura z Vie et miracles de Saint-Louis Wilhelma de Saint-Pathus, koniec XIII wieku Pary�, Bibliotheque Nationale 38 Ludwik �wi�ty z bra�mi Alfonsem, hrabi� Poitiers, i Karolem andegawe�skim dostaj� si� do niewoli Saracen�w Drzeworyt z Grand voyage de Hierusalem, 1522 r Repr. fot. Hanna Balcerzak 39 Kr�l Francji Ludwik �wi�ty Powi�kszona miniatura z Registre des Ordonnances de l''Hotel du Roy Pary�, Archives Nationales Repr. fot. Teresa ��towska 40 Portret Czyngis-chana, wed�ug �r�de� chi�skich Repr. fot. Hanna Balcerzak 41 Portret Ogodeja, wed�ug �r�de� chi�skich Repr. fot. Hanna Balcerzak 42 Portret Chubi�aja, wed�ug �r�de� chi�skich Repr. fot. Hanna Balcerzak 43 Emirowie mameluccy Fragment dekoracji tzw. chrzcielnicy �w Ludwika, koniec XIII w Repr. fot. Hanna Balcerzak 44 Relikwiarz (srebro z�ocone, kamienie p�szlachetne), zawieraj�cy palec �w Miko�aja, zrabowany w Konstantynopolu w 1204 r i przewieziony do Halberstadtu Halberstadt, skarbiec katedralny Repr. fot. Teresa ��towska 45 Karta z komentarza Gilberta de la Povree do Psalm�w Pary�, Bibliotheque Nationale Repr. fot. Hanna Balcerzak 46 Apsyda w ko�ciele San Vitale w Rawennie Repr. fot. Zbigniew Kamykowski 47 Nagrobek Eleonory kastylijskiej �ony kr�la angielskiego Edwarda Br�z z�ocony W Torel ok. 1292 roku Londyn, Opactwo Westminsterskie Repr. fot. Hanna Balcerzak 48 Matka Boska z Dzieci�tkiem Fragment ikony z VI w , klasztor �w. Katarzyny na g�rze Synaj Repr. fot. Zbigniew Kamykowski 49 Srebrne monety Kr�lestwa Jer...
Tonowari