07.doc

ROZDZIAŁ VII

KANAŁY ENERGETYCZNE, ICH ODNOGI (KOLATERALE)

I PUNKTY AKUPUNKTURY

Chińska tradycyjna medycyna uważa kanały i ich odgałęzienia za drogi, którymi krąży energia życiowa Qi w obrębie ludzkiego ciała. Kanały te łączą wnętrze ludzkiego organizmu z jego powierzchnią, ściślej mówiąc narządy Zang-fu ze skórą i znajdującymi się na niej punktami biologicznie aktywnymi. Punkty są to odrębne twory, którymi czynnik energetyczny Qi płynący z narządów Zang-fu w głębi ciała przedostaje się na jego powierzchnię. Punkty biologicznie aktywne pozostają w ścisłej łączności za pośrednictwem kanałów z narządami wewnętrznymi, zmysłami oraz tkankami. Nakłuwania i przypieczki zastosowane na te punkty usprawniają krążenie energii życiowej Qi w narządach wewnętrznych i w ten sposób działają leczniczo.

1. Kanały energetyczne

Kanały energetyczne dzielimy na dwie grupy — na kanały główne i na kanały dodatkowe (tzw. extra) zwane cudownymi. Znamy 12 głównych kanałów i 8 kanałów dodatkowych. Odgałęzienia (kolatera-le) są to połączenia pomiędzy dwoma kanałami tworzącymi tzw. parę małżeńską.

Dwanaście głównych kanałów biegnie wzdłuż osi długiej ciała ludzkiego. Wśród nich 3 kanały typu Yang ręki biegną od dłoni do głowy, 3 kanały typu Yin ręki od klatki piersiowej do dłoni, 3 kanały typu Yang nóg biegną od głowy do stóp zaś 3 kanały typu Yin nóg kierują się od stóp do jamy brzusznej i klatki piersiowej. Z ośmiu kanałów dodatkowych największe znaczenie mają dwa, a mianowicie główny regulator przedni (Jenn Mo lub Ren) oraz główny regulator tylny (Tou Mo lub Du). Oba te kanały wyłaniają się na powierzchnię ciała na kroczu i biegną w linii środkowej ciała na jej powierzchni przedniej (Ren) lub tylnej (Du) kierując się do głowy.

Od pięciu tysięcy lat nauka o akupunkturze oparta jest nie tylko na teorii Yang-Yin i pięciu elementach, ale także na teorii kanałów energetycznych i ich odgałęzień.

Kanały (albo meridiany) główne dzielimy na dwie grupy Yang i Yin. Pierwsze łączą się z narządami wewnętrznymi typu Yang, tj. z narządami Fu, zaś drugie z narządami typu Yin a więc organami Zang. W kanałach głównych energia Qi płynie nieprzerwanie w jednym kierunku i w ściśle określonym rytmie. Wszystkie kanały główne łączą się ze sobą i tworzą zamknięty obwód. Jest on zapoczątkowany przez meridian pęcherzyka żółciowego, który łączy się z meridianem wątroby, a ten z kolei z meridianem płuca. Dalszymi ogniwami tego łańcucha są: jelito grube, żołądek, śledziona i trzustka, serce, jelito cienkie, pęcherz moczowy, nerki, osierdzie i potrójny ogrzewacz (rycina 19). Energia życiowa Qi przepływa wzdłuż wszystkich tych meridianów wielokrotnie w ciągu doby. Niezależnie od ciągłego przepływu średniej fali, raz na dobę płynie wysoka fala, która utrzymuje się przez 2 godziny w każdym z tych kanałów. W tym okresie kanały te wykazują zwiększoną aktywność. Dzięki temu zjawisku zgodnie z tak zwanym zegarem energetycznym kanał pęcherzyka żółciowego jest szczególnie aktywny w godzinach od 23°° do l00, wątroby od l00 do 3°°, płuca od 3°° do 5°° godziny, jelita grubego od 5°° do 7°°, żołądka od godziny 7°° do 9°°, śledziony i trzustki od 9°° do 1100, serca od 1100 do 13°°, jelita cienkiego od godziny 13°° do 15°°, pęcherza moczowego od godziny 15°° do 17°°, nerki od 17°° do 19°°, osierdzia od 19°° do 2100 oraz potrójnego ogrzewacza od godziny 21°° do 23°° (rycina 20).

Wykazano, że nakłuwanie meridianu w okresie jego największej aktywności działa uspokajająco (sedatywnie), zaś w okresie następ­nych dwóch godzin pobudzająco (stymulujące).

Jak już mówiłem obok kanałów energetycznych głównych istnieją tak zwane kanały dodatkowe czyli cudowne. Są to kanały o szczegól­nych własnościach, których jednak nie zdołano jeszcze poznać dokładnie. Zdania badaczy na ten temat nie są zgodne. Jedni twierdzą, że meridiany cudowne są „puste" w warunkach codzienne­go życia, a dopiero w sytuacjach szczególnych, kiedy to meridiany główne są przeładowane energią Qi, spełniają rolę kanałów zapaso­wych odciążających kanały główne i przyjmujących od nich nadmiar energii Qi.

Rycina 19. Krążenie energii Qi wzdłuż meridianów w obwo­dzie zamkniętym. Jasne — me-ridiany typu Yang, ciemne — meridiany typu Yin. l — płu­co, 2 — jelito grube, 3 — żołądek, 4 — śledziona, 5 — serce, 6 — jelito cienkie, 7 — pęcherz moczowy, 8 — nerka, 9 — osierdzie, 10 — potrójny ogrzewacz, 11 — woreczek żół­ciowy, 12 — wątroba.

Rycina 20. Chiński zegar energetyczny. Godzi­ny maksymalnej aktywności poszczególnych meridianów i narządów. Jasne — meridiany typu Yang, ciemne — meridiany typu Yin. l — płuco, 2 — jelito grube, 3 — żołądek, 4 — śledziona, 5 — serce, 6 — jelito cienkie, 7 — pęcherz moczowy, 8 — nerka, 9 — osierdzie, 10 — potrójny ogrzewacz, 11 — woreczek żółciowy, 12 — wątroba.

Wówczas po nakłuciu tak zwanych punktów kardynal­nych, tj. woreczka żółciowego 41, śledziony i trzustki 4, nerki 6, pęcherza moczowego 62, płuca 7, jelita cienkiego 3, osierdzia 6 oraz potrójnego ogrzewacza 5 — energia Qi z kanałów głównych spływa do meridianów cudownych. Natomiast inni badacze twierdzą, że w meridianach cudownych zmagazynowana jest energia Qi wyłączona z cyrkulacji. Nakłucie punktów kardynalnych uwalnia tę energię zapasową Qi i skierowuje ją do meridianów głównych. Niezależnie od słuszności tych twierdzeń mamy prawo sądzić, że meridiany cudow­ne odgrywają ważną rolę w dystrybucji energii Qi.

Rola poszczególnych głównych kanałów energetycznych

Każdy z głównych kanałów energetycznych odznacza się odrębny­mi własnościami, które wyszczególniam poniżej:

— Meridian serca działa przede wszystkim na psychikę;

— Meridian osierdzia wzmacnia i równocześnie uspokaja serce i czynność krążenia;

— Meridian żołądka usprawnia układ narządów trawienia oraz działa kojąco na psychikę;

— Meridian pęcherzyka żółciowego działa rozkurczowo na mięśnie oraz uspokaja psychikę;

— Meridian śledziony i trzustki reguluje trawienie, uspokaja psychi­kę, usprawnia tkankę łączną;

— Meridian wątroby usprawnia czynność wątroby, poprawia czyn­ność wątroby, reguluje procesy    przemiany materii i pobudza proces asymilacji i odbudowy tkanek;

— Meridian jelita grubego usprawnia czynności śluzówek i odtruwa ustrój;

— Meridian jelita cienkiego poprawia stan błon śluzowych oraz działa przeciwskurczowo na mięśnie gładkie;

— Meridian nerki usprawnia i reguluje czynność nerek i nadnerczy, odtruwa ustrój i dodaje energii;

— Meridian pęcherza moczowego odtruwa i oczyszcza ustrój;

— Meridian płuc usprawnia czynność narządu oddechowego;

— Meridian „Potrójny Ogrzewacz" usprawnia czynność narządów oddechowego, trawienia i moczopłciowego;

— Meridiany cudowne Jenn Mo (Ren czyli Główny Regulator Przedni) i Tou Mo (Du czyli Główny Regulator Tylny) stanowią rezerwuary energii odziedziczonej. Jenn Mo w odcinku dolnym oddziałuje na czynność narządów płciowych i trawienia, a w odcinku górnym na czynność narządu oddechowego i serca. Tou Mo w dolnym odcinku działa przede wszystkim na narząd moczopłciowy, a w górnym przede wszystkim na psychikę;

— Meridian cudowny Chong zawiaduje energią Qi całego ciała;

— Meridian Dai, tj. opasujący, łączy kanały typu Yin i Yang;

— Meridian Yangchiao uczynnią meridiany typu Yang;

— Meridian Yinchiao uczynnią meridiany typu Yin;

— Meridian Yangwei uspokaja czynnośćmeridianów typu Yang;
— Meridian Yinwei uspokaja czynność meridianów typu Yang.

Fascynującą i dotąd nie wyjaśnioną sprawą jest całkowita zgodność dawnych atlasów akupunktury sprzed kilkunastu wieków z aktualnymi wykresami wykonanymi na podstawie wyników pomiarów prze­wodności elektrycznej skóry i badań izotopowych.

Jakkolwiek meridiany są podstawą nauki o akupunkturze i żaden Chińczyk nie ośmiela się kwestionować ich istnienia, to wśród lekarzy europejskich wykonujących nakłuwania nie brak sceptyków odrzucających tego rodzaju twierdzenie, gdyż badania anatomiczne nie wykazują żadnego tworu, który mógłby odpowiadać meridianom. Uważają oni, że są to tylko umowne linie łączące punkty akupunktu­ry przynależne do tego samego narządu. Nauka o akupunkturze dysponuje jednak silnymi kontrargumentami, wykazującymi bez­podstawność tego rodzaju twierdzeń. Jednym z tych kontrargumen­tów jest rozchodzenie się doznań czuciowych występujących po nakłuciu punktu akupunktury (najczęściej w postaci łagodnego rażenia prądem) wzdłuż nakłutego meridianu. Zjawisko takie widuje niemal codziennie każdy akupunkturzysta. Nakłucie punktu w obrębie głowy na jednym z głównych meridianów niejednokrotnie wywołuje powstanie tego rodzaju odczynu, który niemal błyskawicz­nie przemieszcza się wzdłuż przebiegu tego meridianu do palców dłoni lub stopy. Analiza wyników badań wykonanych na ogromnym materiale klinicznym (u 63228 osób) w latach 1972-1979 w 20 prowincjach Chińskiej Republiki Ludowej wykazała występowanie tego zjawiska u 12% badanych. Jakkolwiek istota jego nie została dotychczas w pełni wyjaśniona, to jednak ma ona ogromne znaczenie potwierdzające istnienie meridianów.

Dalszym argumentem przemawiającym za tą tezą jest zjawisko występowania u chorych bólów typu Unijnego zwłaszcza w kończy­nach i na głowie. Takie bóle linijne w obrębie kończyn górnych i dolnych dobrze znane są reumatologom, którzy najczęściej w tych przypadkach rozpoznają bóle korzonkowe. Tymczasem staranne prześledzenie przez lekarza toru bólu prowadzi d､o stwierdzenia faktu nakładania się tego toru na krótszy lub dłuższy odcinek jednego z meridianów. Dla akupunkturzysty jest to objaw zablokowania całego lub tylko pewnego odcinka kanału energetycznego, które to zjawisko niektórzy autorzy niezbyt trafnie określają jako „meridianitis". Dalszych dowodów na istnienie meridianów dostarczyły badania wykonane przez zastosowanie izotopów wprowadzonych do punktów biologicznie aktywnych w części początkowej meridianu, które jak to wykazały pomiary wykonane licznikiem Geigera Mullera przemie­szczały się dokładnie wzdłuż meridianu aż do jego odcinka końcowe­go. Badania takie wykonali między innymi Rumuni Dumitrescu i Ba-gu Virgiliu oraz francuski akupunkturzysta z Paryża dr Darras.

Również japoński badacz Nakatani, badając elektroprzewodność skóry, stwierdził wyraźne podwyższenie jej w punktach akupunktu­ry, a także już w nieco mniejszym stopniu w obrębie linii łączących te punkty, czyli meridianów, które nazwał liniami wzmożonej elektro-przewodności czyli Ryodoraku.

2. Punkty akupunktury

Na powierzchni powłok ciała rozmieszczone są punkty akupunktu­ry, tj. punkty biologicznie aktywne, które odznaczają się szczególny­mi właściwościami. Część tych punktów w stanach chorobowych staje się nadwrażliwa, bolesna. Po zlikwidowaniu choroby nadwrażli­wość tych punktów ustępuje. Dawniejsi lekarze interesowali się przede wszystkim tymi bolesnymi punktami w myśl starej zasady „nakłuwaj tam gdzie boli". Punkty akupunktury różnie są nazywane, mówi się o punktach życiowych, punktach chińskich czy o biologicz­nie aktywnych punktach skóry. Punkty akupunktury dzielimy na trzy kategorie:

I. Punkty 14 kanałów (tj. 12 głównych i 2 cudownych Jenn Mo i Tou Mo);

II. Punkty dodatkowe (extra);

III. Punkty Ashi, szczególnie bolesne i

IV. Punkty aurikularne.

Ad I. Większość punktów związana jest z 14 kanałami. Jest ich dużo, jednak w podręcznikach chińskich najczęściej wymienia się tylko  361   takich punktów.  Punkty umiejscowione na   12 głównych meridianach, w miejscach symetrycznych, po obu stronach ciała można podzielić w zależności od ich właściwości na kilka grup:

1) Punkty tonizujące,
2) Punkty uspokajające (sedatywne),
3) Punkty źródłowe,
4) Punkty Luo lub Lo (przepustowe),
5) Punkty Xi (kluczowe),
6) Punkty zgodności przedniej (alarmowe),
7) Punkty zgodności tylnej,
8) Punkty kardynalne,
9) Punkty układowe tzw. mistrzowskie,
10) Punkty dolnego morza (punkty kończyny dolnej zarządza­jące narządami Fu),
11) Punkty Shu (antyczne),
12) Punkty spotkania.

Ad II. Punkty dodatkowe (extra) są to punkty mające określoną lokalizację, jednakże nie mające żadnego związku z meri­dianami. Punktów dodatkowych znamy wiele, jednak w praktyce codziennej wykorzystujemy około 50.

Ad III. Punkty Ashi są to punkty ogromnej wrażliwości i bolesności. Mogą one występować w różnych miejscach powłok ciała. Akupunkturzyści europejscy i USA używają także innej nazwy, a mianowicie punktów spustowych. Świadczą one o istnieniu ogniska patologicznego w ustro­ju. Nakłuwanie tych punktów prowadzi do wyciszania, a nawet zlikwidowania takich ognisk.

Ad IV. Punkty aurikularne — punkty biologicznie aktywne na małżowinach usznych.

Struktura morfologiczna punktów akupunktury

Drobiazgowe badania w tym kierunku wykonał wiedeński badacz Kellner i opublikował je w 1966 roku. Specjalną sztancą o średnicy około 5 mm pobrał on od zmarłych (w 2 godziny po śmierci) próbki skóry w 24 miejscach odpowiadających najważniejszym punktom akupunktury. Z wycinków tych sporządził on około 12 000 prepara­tów histologicznych i starannie je przebadał. W punktach akupunk­tury znalazł on wyraźnie większą liczbę zakończeń nerwowych typu Meissnera i Krauzego, aniżeli w preparatach kontrolnych. Kellner udowodnił, że punkty akupunktury są bogaciej unerwione, aniżeli ich otoczenie. Podobne badania wykonał E. Novotny z Brna. W licz­nych preparatach sporządzonych ze skóry w miejscach odpowiadają­cych punktom akupunktury wykazał on zakończenia nerwowe typu Krauzego, Golgi-Mansona, Meissnera, Ruffiniego i Vater-Paccinie-go, które odbierają różnego rodzaju podra｡żnienia (dotyk, zimno, ciepło, ucisk głęboki i ból).

Właściwości bioelektryczne punktów akupunktury

W dniu dzisiejszym zjawisko wytwarzania elektryczności przez każdą żywą komórkę jest uważane za pewnik. Wiadomo, że na powierzchni skóry istnieje słabe pole elektrostatyczne. W obrębie meridianów zachodzi zjawisko kondensacji tego pola, potwierdzone badaniami magnetograficznymi, wykonanymi w różnych miejscach powierzchni ciała. Co się tyczy punktów akupunktury, to badania licznych uczonych wykazały 3 podstawowe właściowści bioelektrycz­ne związane z oporem elektrycznym oraz pojemnością i napięciem (potencjałem). Opór elektryczny punktów akupunktury mierzony zarówno prądem zmiennym jak i stałym w kiloohrnach jest znacznie niższy od oporu otaczającej skóry. W punktach akupunktury opór elektryczny waha się od 20 do 250 kiloohmów, podczas gdy opór otaczającej skóry przekracza 300 kiloohmów. Pojemność elektryczna punktów akupunktury, mierzona prądem zmiennym jest natomiast wyższa aniżeli w bezpośrednim ich sąsiedztwie i zazwyczaj wynosi od 0,02 do 0,5 mikrofarada, podczas gdy w otoczeniu nie przekracza 0,01 mikrofarada.

Co się tyczy napięcia (potencjału), to różnica pomiędzy punktem akupunktury a otoczeniem waha się od 2 do 60 mV (miliwoltów). W stanach patologicznych podane wyżej wartości ulegają zmianie. Otto Bergsman z Sanatorium Chorób Płuc w Grebming w Austrii wykazał wyraźną różnicę w wartościach potencjału, natężenia i oporu elektrycznego mierzonych na skórze ponad zdrowym i chorym płucem. Badacz radziecki B.I. Adamenko (1969 r.) udowodnił, że wielkość punktu akupunktury w znaczeniu funkcjonalnym zmienia się zależnie od aktywności mózgu. W czasie snu, kiedy to czynność kory mózgowej jest zahamowana, średnica punktu akupunktury nie przekracza l mm, natomiast po przebudzeniu średnica ta wzrasta niekiedy nawet do l cm. Powierzchnia tych punktów w stanach emocjonalnego napięcia ulega dalszemu powiększeniu.

Klasyfikacja punktów akupunktury zależnie od ich właściwości

Na każdym z dwunastu południków głównych usytuowanych jest pięć punktów o dużym znaczeniu terapeutycznym: punkt wzmacnia­jący (tonizujący), uspokajający (sedatywny), źródłowy, Lo, zwany też Luo (przepustowy) i Xi (kluczowy).

1. Punkty tonizujące

Są to punkty, których podrażnienie powoduje uaktywnienie zwią­zanego z nimi południka (meridianu), a także pobudzenie czynności jednoimiennego narządu. Dodaje ono energii Qi i zwiększa prze­wodność elektryczną południka. Punkty te nakłuwa się przy niedo­borze energetycznym związanych z nimi południków.

/. Punkty tonizujące na meridianach typu Yin

Meridian płuca — nr 9 (Taiyuan)

Meridian osierdzia — nr 9 (Zhongchong)

Meridian serca — nr 9 (Shaochong)

Meridian wątroby — nr 8 (Ququan)

Meridian śledziony i trzustki — nr 2 (Dadu)

Meridian nerki — nr 7 (Fuliu)

II. Punkty tonizujące na meridianach typu Yang

Meridian jelita grubego — nr 11 (Quchi)

Meridian potrójnego ogrzewacza nr 3 (Zhongzhu)

Meridian jelita cienkiego — nr 3 (Houxi)

Meridian żołądka — nr 41 (Jiexi)

Meridian woreczka żółciowego — nr 43 (Xiaxi)

Meridian pęcherza moczowego — nr 67 (Zhiyin)

2. Punkty uspokajające (sedatywne)

Nakłucie tych punktów działa rozpraszające na energię Qi związa­nego z nimi meridianu, zwalnia krążenie tej energii i zmniejsza przewodność elektryczną południka.

/. Punkty uspokajające na meridianach typu Yang

Meridian jelita grubego — nr 2 (Erjian)

Meridian potrójnego ogrzewacza — nr 10 (Tianjing)

Meridian jelita cienkiego — nr 8 (Kiachai)

Meridian żołądka — nr 45 (Lidui)

Meridian woreczka żółciowego — nr 38 (Yangfu)

Meridian pęcherza moczowego — nr 65 (Shugu)

//. Punkty uspokajające na meridianach typu Yin

Meridian płuca — nr 5 (Chize)

Meridian osierdzia — nr 7 (Daling)

Meridian serca — nr 7 (Shenmen)

Meridian wątroby — nr 2 (Xingjian)

Meridian śledziony i trzustki — nr 5 (Shangąiu)

Meridian nerki — nr 2 (Rangu)

3. Punkty źródłowe

Są to miejsca nagromadzenia energii Qi, przypominające konden­sator magazynujący energię. Niektórzy nazywają te punkty korze­niami. Punkty źródłowe wspomagają działanie zarówno punktów toni-zujących jak i uspokajających, są to więc punkty ambiwalentne. Punkty źródłowe umiejscowione są na obwodowych odcinkach meridianów. Na meridianach typu Yang są to czwarte punkty, a na meridianach typu Yin trzecie punkty licząc od końca południka.

I. Punkty źródłowe na meridianach typu Yang

Meridian jelita grubego — nr 4 (Hegu)

Meridian potrójnego ogrzewacza — nr 4 (Yangchi)

Meridian jelita cienkiego — nr 4 (Wangu)

Meridian żołądka — nr 42 (Chongyang)

Meridian woreczka żółciowego — nr 40 (Qiuxu)

Meridian pęcherza moczowego — nr 64 (Jinggu)

II. Punkty źródłowe na meridianach typu Yin

Meridian płuca — nr 9 (Taiyuan)

Meridian osierdzia — nr 7 (Daling)

Meridian serca — nr 7 (Shenmen)

Meridian śledziony i trzustki — nr 3 (Taibai)

Meridian wątroby — nr 3 (Taichong)

Meridian nerki — nr 3 (Taixi)

4. Punkty Lo zwane również Luo (przepustowe, łączące)

Każdy z dwunastu głównych kanałów wyposażony jest w krótką odnogę biegnącą do drugiego kanału pozostającego z nim w parze małżeńskiej. Punkt, w którym kanał ten odchodzi od kanału główne­go, nosi nazwę Lo lub Luo. Odgrywa on rolę wentyla czy też kranu, po otwarciu którego część energii Qi (tylko wtedy kiedy kanał ma ją w nadmiarze) spływa do związanego z nim drugiego kanału aż do momentu wyrównania poziomu energetycznego w obu tych kanałach. Meridian śledziony i trzustki posiada dwa punkty Lo w punkcie nr 4 (Gongsun) oraz w punkcie nr 21 (Dabao). Ten ostatni jest punktem szczególnym i nosi nazwę „Wielkiego Lo". Według dawnych źródeł chińskich punkt ten ma łączyć się siecią kanalików z wszystkimi meridianami po tej samej stronie ciała i dlatego uważany jest za ważny wentyl wyrównujący zakłócenia energetyczne wszystkich głównych meridianów. Dlatego też nakłucie punktu Dabao może sprowadzić zadziwiająco szybką poprawę kliniczną, która jednakże może być poprzedzona zapaścią. Dlatego punkt ten nakłuwa się dopiero po wyczerpaniu innych możliwości.

Ze względu na to, że dwa kanały cudowne Jenn Mo (Główny Regulator Przedni) oraz Tou Mo (Główny Regulator Tylny) rów­nież posiadają punkty Lo (Jenn Mo punkt 15 tj. Jiuwei i Tou Mo punkt l tj. Changqiang) łączna liczba punktów Lo wynosi 15. Tradycyjna medycyna chińska zna ponadto cztery punkty Lo grupowe. Dwa z tych punktów są umiejscowione na kończynach górnych a dwa pozostałe na kończynach dolnych. Każdy z nich zaopatruje trzy meridiany typu Yang lub Yin w obrębie kończyny górnej lub dolnej. Są to:

Woreczek żółciowy 39 (Xuanzhong).

Potrójny ogrzewacz 8 (Sanyangluo),

Osierdzie 5 (Jianschi),

Śledziona-trzustka 6 (Sanyinjiao),

Nakłucie punktu grupowego pozwala wyrównać poziom (zasób) energii Qi pomiędzy meridianami typu Yang i Yin danej kończyny.

...