muz1gim.pdf

Dorota Krawczyk

GIMNAZJUM

PROGRAM NAUCZANIA

MUZYKA

Wydanie pierwsze

Warszawa 2000

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne

Spó∏ka Akcyjna

IInfforrmacjja o auttorrce prrogrramu::

Dorrotta Krrawczyk jest muzykiem (instruktorem rytmiki) i muzykologiem, dr nauk hu-

manistycznych. Absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego iStudium Doktoranckiego

wInstytucie Sztuki PAN. Pracowa∏a zdzieçmi im∏odzie˝à we wszystkich grupach wie-

kowych. Obecnie jest nauczycielem muzyki w Ogólnokszta∏càcej Szkole Sztuk Pi´knych

w Warszawie.

Projekt ok∏adki WSiP S.A.

SPIS TREÂCI

Ilustracja na ok∏adce: Maria Drabecka

Redaktor merytoryczny: Ilona Pisarkiewicz

I. Za∏o˝enia ogólne .................................................................................................... 4

Redaktor techniczny: Alicja Kasper

II. Cele nauczania........................................................................................................ 6

III. Program ramowy .................................................................................................... 7

Prrogrram nauczaniia muzykii dopusszczony do u˝yttku sszkollnego prrzez Miiniisstterrssttwo Eduka--

cjjii Narrodowejj ii wpiissany do wykazu prrogrramów na IIIIII poziiomiie kssztta∏∏ceniia ogóllnego..

Numerr w wykaziie:: DKW--4014--174//99

IV. Rozwiàzania szczegó∏owe ...................................................................................... 9

Klasa 1...................................................................................................................... 9

Muzyka od czasów najdawniejszych do renesansu ........................................ 9

Muzyka baroku.................................................................................................. 12

Klasa 2...................................................................................................................... 14

Muzyka klasyczna.............................................................................................. 14

Muzyka XIX wieku .......................................................................................... 17

Klasa 3...................................................................................................................... 21

Muzyka XX wieku ............................................................................................ 21

V. Uwagi koƒcowe ...................................................................................................... 24

ISBN 83–02–07576–0

Warszawa 2000

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spó∏ka Akcyjna

Wydanie pierwsze

Arkuszy drukarskich: 1,5

Sk∏ad i przygotowalnia: NoNa

Druk i oprawa

I. ZA¸O˚ENIA OGÓLNE

micznej ma∏ego dziecka, a˝ po z∏o˝one kompozycje wymagajàce znajomoÊci wielu aspek-

tów muzyki. Naj∏atwiejszym zatem i najbardziej ciekawym sposobem kszta∏cenia mu-

zycznego b´dzie poznawanie historii i teorii muzyki od strony praktycznej, tworzàc

i odtwarzajàc muzyk´ ró˝nych epok i stylów, rozumienie sensu i celu jej powstania,

a tak˝e odnoszenie jej do ró˝nych aspektów ˝ycia wspó∏czesnego. Nieod∏àcznym ele-

mentem tego programu jest ∏àczenie muzyki z innymi przedmiotami, przede wszystkim

z plastykà, historià ogólnà, literaturà polskà i obcà, ale tak˝e z fizykà (akustyka). Mu-

zyk´ w gimnazjum postrzegam jako przedmiot, który wsposób luêny i nieskr´powany

– zak∏adajàcy bowiem indywidualnà i grupowà aktywnoÊç twórczà w formie zabawy –

otwiera m∏odego cz∏owieka na ró˝ne dziedziny ˝ycia ipomaga odnajdywaç sposoby, aby

nauka nie musia∏a byç „wkuwaniem”, ale przyjemnoÊcià (np. rytmizacja trudnego wier-

sza, Êpiewanie dat historycznych itp.). Chodzi tu te˝ odocieranie do siebie iw∏asnej in-

dywidualnoÊci przez przyglàdanie si´ ludziom ró˝nych epok i kr´gów kulturowych,

a naj∏atwiej jest to osiàgnàç przez pryzmat muzyki, jakà tworzyli. Takie podejÊcie jest

uzasadnione zarówno wzgl´dami poznawczymi iwychowawczymi, jak iogólnà tenden-

cjà naszej epoki schy∏ku XX wieku, jest wi´c dobrym przygotowaniem do tego, zczym

dzisiejsza m∏odzie˝ z pewnoÊcià zetknie si´ w ˝yciu doros∏ym. Muzyka jako przedmiot

jest wi´c przede wszystkim doskona∏ym narz´dziem wychowania, kszta∏towania postaw

moralnych i spo∏ecznych, a to w klasach gimnazjalnych b´dzie – sàdzàc zwieku m∏o-

dzie˝y – problemem najistotniejszym i zarazem najtrudniejszym.

Jako ˝e sama jestem muzykiem, wniniejszej propozycji wychodz´ od historii muzy-

ki, sygnalizujàc jedynie elementy korelacji zinnymi dziedzinami sztuki, historià oraz li-

teraturà, które mogà przybraç bardziej konkretne kszta∏ty po konsultacji ze specjalistami

tych dziedzin. Bez wàtpienia jednak to w∏aÊnie muzyka jest sztukà najbardziej anga˝u-

jàcà ca∏ego cz∏owieka (jego zmys∏y, uczucia imyÊli). Jak okreÊli∏ to ZoltánKodály – nie

tylko kompozytor, ale i etnograf – „muzyka dociera do tych sfer duszy, do których nic

innego nie dociera”. Nie jest ∏atwo wy∏àczyç si´ ze Êwiata dêwi´ku, tak jak to mo˝na

uczyniç na przyk∏ad z obrazem. Dlatego te˝ tak istotne jest umieszczenie muzyki na

wa˝nym miejscu wprocesie wychowywania dziecka. Âwiat dêwi´ków mo˝e pomóc zro-

zumieç inne Êwiaty, lecz rzadziej odwrotnie.

Niniejszy program nauczania muzyki przeznaczony do realizacji w gimnazjum wkla-

sach 1-3 ma na celu pobudzenie aktywnoÊci twórczej irozwini´cie wra˝liwoÊci m∏odzie-

˝y na zjawiska otaczajàcego jà Êwiata, pomoc wjego zrozumieniu przez pryzmat muzyki,

rozumianej bardzo szeroko, jako Êwiadome doznania s∏uchowe, które stanowià nie-

ustannà rzeczywistoÊç ludzkiego doÊwiadczania Êwiata zewn´trznego i wewn´trznego.

Muzyka jako przedmiot nauczania, rozumiana jako Êpiewanie i nauka nut, jest tylko

ma∏ym – cz´sto najmniej znaczàcym – obszarem ˝ycia cz∏owieka doros∏ego i jako taki

zdaje si´ nie budziç zainteresowania wÊród starszych dzieci. Natomiast muzyka rozu-

miana jako wielki obszar naszej ludzkiej rzeczywistoÊci mo˝e staç si´ bardzo istotnym

elementem w procesie wychowawczym ucznia. Dlatego nauczyciel takiego przedmio-

tu, oprócz niezb´dnego przygotowania muzycznego powinien dog∏´bnie poznaç i zro-

zumieç zagadnienia psychologii percepcji oraz psychologii i socjologii muzyki. Sàdz´,

˝e zastraszajàcy spadek poziomu kultury wspó∏czesnego spo∏eczeƒstwa (rozumianej

bardzo szeroko) jest m.in. wynikiem braku ÊwiadomoÊci, wjaki sposób Êwiat dêwi´ków

iobrazów, które zewszàd cz∏owieka otaczajà, a cz´sto niestety bombardujà, wp∏ywa na

jego ˝ycie wewn´trzne, na jego psychik´, a wkonsekwencji na wybory dokonywane w˝y-

ciu spo∏ecznym. Podatny umys∏ i wra˝liwoÊç m∏odego cz∏owieka powinny byç umiej´t-

nie kszta∏towane, i t´ rol´ mo˝e Êwietnie spe∏niaç muzyka, pomagajàc jednoczeÊnie

w wychowaniu i kszta∏ceniu w zakresie wszystkich niemal przedmiotów nauczania od

przedmiotów humanistycznych i spo∏ecznych poprzez nauki przyrodnicze, a na mate-

matyce iinformatyce koƒczàc, bowiem wszystkie te przedmioty muzyka w sobie po tro-

sze zawiera. Muzyka zawsze oddzia∏ywa∏a na cz∏owieka wsposób wyjàtkowo silny iju˝

wczasach staro˝ytnych cz∏owiek uÊwiadamia∏ sobie jej aspekty poznawcze i wychowaw-

cze. WÊredniowieczu muzyka traktowana by∏a jako przedmiot uniwersytecki o charak-

terze Êcis∏ym ibyç mo˝e nie od rzeczy jest stwierdzenie starych akademików, ˝e muzyka

rzàdzi powstaniem Êwiata i jego rozwojem, skoro, chcàc nie chcàc, ˝yjemy wjej obec-

noÊci. Jest rzeczà niezwykle ciekawà i pouczajàcà przeÊledziç te zwiàzki muzyki i cz∏o-

wieka na przestrzeni dziejów idaç m∏odzie˝y mo˝liwoÊç znalezienia si´ wka˝dej „sytuacji

muzycznej” po to, aby znajàc wieloÊç dróg i rozumiejàc istot´ muzycznej aktywnoÊci,

póêniej – wdoros∏ym ˝yciu – mog∏a ona dokonaç Êwiadomych wyborów zbogatego za-

sobu kultury, która staje si´ coraz szerzej dost´pna dzi´ki post´powi nauki i techniki.

Dlatego te˝ jako punkt wyjÊcia programu nauczania obra∏am orientacj´ historycz-

nà. Obserwujàc dzieje muzyki od jej zarania (czyli od chwili, kiedy cz∏owiek zaczà∏ Êwia-

domie wydobywaç dêwi´ki z przedmiotów codziennego u˝ytku), ∏atwo jest zauwa˝yç,

˝e jej rozwój jest zbie˝ny znaturalnym rozwojem kultury i myÊli ludzkiej, ale tak˝e zjed-

nostkowym rozwojem ka˝dego cz∏owieka – poczàwszy od najprostszej aktywnoÊci ryt-

II. CELE NAUCZANIA MUZYKI

III. PROGRAM RAMOWY

1. Wprowadzenie uczniów w obszary kultury muzycznej i wyrobienie ÊwiadomoÊci, ˝e

jest ona integralnie zwiàzana z innymi sferami dzia∏alnoÊci spo∏eczno-kulturalnej

cz∏owieka.

2. Rozwijanie wra˝liwoÊci estetycznej ucznia na otaczajàcà go rzeczywistoÊç ze szcze-

gólnym uwzgl´dnieniem muzyki.

3. Kszta∏towanie umiej´tnoÊci odnajdywania wartoÊci estetycznych w˝yciu codziennym.

4. Rozwijanie uzdolnieƒ muzycznych, wyobraêni muzycznej, muzycznych umiej´tnoÊci

oraz umiej´tnoÊci ich twórczego stosowania w ˝yciu indywidualnym i spo∏ecznym.

5. Dostarczanie uczniom elementów rozrywki, zabawy i odpr´˝enia, ze zwróceniem

uwagi na ich wa˝nà i po˝ytecznà rol´ w ˝yciu cz∏owieka zarówno w przesz∏oÊci, jak

i dzisiaj.

6. Rozwijanie umiej´tnoÊci pracy wgrupie wtrakcie muzycznej aktywnoÊci artystycznej.

7. Pobudzanie rozwoju intelektualnego i emocjonalnego poprzez ró˝ne formy kontak-

tu z muzykà i elementami innych sztuk pi´knych.

Bioràc pod uwag´ powy˝sze za∏o˝enia, podzia∏ materia∏u nauczania wyznaczy∏y mi

poszczególne epoki dziejów kultury, lecz ów podzia∏ jest jedynie szkieletem, w któ-

ry nauczyciel wk∏ada treÊci aktualne (muzyczne i pozamuzyczne), a w niewielkiej,

niezb´dnej tylko mierze historyczne. Bardzo istotnym elementem programu jest do-

bór tzw. materii dêwi´kowej, czyli literatury muzycznej, instrumentarium i materia-

∏u do twórczoÊci muzycznej tak, aby reprezentowa∏a najwy˝szym poziom. Dlatego

nale˝y oprzeç si´ na dzie∏ach najwybitniejszych i najlepiej wykonanych, a materia∏

do grania i Êpiewania dobieraç tak, aby ilustrowa∏ w sposób przyst´pny dany pro-

blem, a jednoczeÊnie ˝eby spe∏nia∏ wysokie wymogi artystyczne. Potrzebna jest tu za-

tem nie tylko rozleg∏a wiedza nauczyciela, ale i jego umiej´tnoÊç kreatywnego

myÊlenia.

KLASA 1

Semestr I – MUZYKA OD CZASÓW NAJDAWNIEJSZYCH DO RENESANSU

Wiek XVI jest wyraênà cezurà w historii muzyki, która wyznacza ÊciÊle u˝ytkowy

charakter muzyki, zaÊ w aspekcie wykonawczym koncentracj´ na najprostszym i naj-

bardziej powszechnym instrumencie, jakim jest g∏os ludzki, ainstrumenty konstru-

owane przez cz∏owieka traktuje jako element towarzyszàcy. Ta muzyka jest

doskona∏ym materia∏em dla najbardziej elementarnej twórczoÊci g∏osowej, gry na

instrumentach perkusyjnych (tak˝e w∏asnej konstrukcji), poruszenia elementar-

nych zagadnieƒ teorii muzyki, refleksji nad samym poj´ciem muzyki, wreszcie po-

ruszenia treÊci wychowawczych, które wmuzyce minionych wieków mia∏y znaczenie

pierwszoplanowe.

Semestr II – MUZYKA BAROKU

Najwa˝niejszym zagadnieniem tej epoki jest pojawienie si´ autonomicznej mu-

zyki instrumentalnej, wspó∏czesnych instrumentów muzycznych i wielkich indy-

widualnoÊci muzycznych, a tak˝e pojawienie si´ form muzycznych u˝ywanych a˝

do dnia dzisiejszego. Nauczanie wtym semestrze powinno iÊç wkierunku pozna-

nia istoty formy muzycznej, uwra˝liwienia na indywidualny styl kompozytorski,

aby daç podstawy do pracy w nast´pnych semestrach. Wa˝ne jest s∏uchanie mu-

zyki tego okresu, która jest ∏atwa wpercepcji i bardzo lubiana, nawet przez ludzi

niewykszta∏conych muzycznie, a tak˝e Êpiew i gra popularnych utworów muzyki

barokowej.

KLASA 2

Semestr I – MUZYKA KLASYCYZMU

W muzyce tego okresu skrystalizowa∏ si´ system dur–moll, a wspó∏czesne formy mu-

zyczne uzyska∏y najbardziej doskona∏e (klasyczne) kszta∏ty. Dlatego dopiero wdrugim

roku nauczania proponuj´ wprowadzenie poj´cia tonacji, gamy, triady muzycznej, te-

trachordów itd. oraz poznawanie najbardziej powszechnych form muzycznych – co po-

winno iÊç wparze zpoznawaniem ˝ycia itwórczoÊci klasyków wiedeƒskich. Zatem teoria

systemu dur–moll z jednej i teoria form muzycznych z drugiej strony to dwa cele po-

znawcze realizowane w tym semestrze.

IV. ROZWIÑZANIA SZCZEGÓ¸OWE

Semestr II – MUZYKA XIX WIEKU

Rozwój wirtuozostwa, wielkie znaczenie indywidualnoÊci kompozytorskich oraz wyod-

r´bnianie si´ muzyki narodowej, to najwa˝niejsze zagadnienia dla tego okresu. Tutaj

te˝ najsilniej mo˝e dojÊç do g∏osu korelacja muzyki zplastykà. Zagadnienia teoretycz-

ne poznane wczeÊniej sà rozwijane i utrwalane.

KLASA 1

SEMESTR I – MUZYKA OD CZASÓW NAJDAWNIEJSZYCH

DO RENESANSU

KLASA 3 – MUZYKA XX WIEKU

T e m a t y d o r e a l i z a c j i:

Podczas gdy wklasach pierwszej idrugiej wskazywa∏o si´ na zwiàzki muzyki minionych

epok ze wspó∏czesnoÊcià, tutaj sytuacja jest odwrotna, s∏uchajàc itworzàc muzyk´ ró˝-

nych pràdów wspó∏czesnych poszukuje si´ zwiàzków z przesz∏oÊcià, co ma niebagatel-

nà zalet´ w postaci powtórzenia wszystkiego, czego m∏odzie˝ dowiedzia∏a si´ ju˝

wczeÊniej. Obszar muzyki XX wieku jest niezwykle rozleg∏y, dlatego warto przeznaczyç

ca∏y rok, aby uczniowie mieli mo˝liwoÊç poznania wszystkiego, co dzia∏o si´ wtym cza-

sie na terenie muzyki, a doba postmodernizmu, którà jeszcze, jak si´ zdaje, prze˝ywa-

my, sprzyja wszelkim powrotom i w´drówkom kulturowym, czyli oderwaniu si´ od

europocentryzmu poprzednich dwóch lat nauczania.

1. Muzyka kultur pierwotnych i powstanie instrumentów muzycznych.

Wtym obszarze jest miejsce na podj´cie rozmowy na temat: czym jest muzyka? Ja-

kie mo˝e mieç znaczenie dla cz∏owieka? Jakie mia∏a w czasach najdawniejszych,

a jakie ma teraz? Nale˝y uwra˝liwiaç uczniów na bogactwo doznaƒ muzycznych

wotaczajàcym Êwiecie. Omówienie istoty muzyki czasów najdawniejszych, jej zwiàz-

ków z ˝yciem plemiennym itp.

2. G∏os ludzki.

Prezentacja g∏osu jako najbardziej powszechnego instrumentu muzycznego, budo-

wa aparatu g∏osowego, rodzaje g∏osów.

3. Sztuka synkretyczna Êwiata staro˝ytnego.

Staro˝ytny Wschód, Egipt, Grecja ze szczególnym zwróceniem uwagi na wielkà ro-

l´, jakà odgrywa∏a muzyka w˝yciu spo∏ecznym ipolitycznym, poruszenie problemu

etosu muzyki itp.

4. Âredniowiecze w muzyce i sztukach plastycznych.

Temat mo˝na potraktowaç opisowo ihistorycznie, nale˝y nakreÊliç ogólny, ale pe∏-

ny obraz muzyki w tej epoce.

5. Âpiew jedno– i wielog∏osowy a perspektywa w malarstwie.

Ten temat b´dzie najciekawszy, jeÊli po zrozumieniu ró˝nicy mi´dzy jedno- a wie-

log∏osowoÊcià, nastàpi próba jej graficznego odwzorowania.

6. Chora∏ gregoriaƒski i surowoÊç architektury Êredniowiecznej.

Historia, podstawowe formy i znaczenie dla rozwoju europejskiej muzyki religijnej,

poznawanie charakteru melodii przez Êpiew i rysunek kierunku linii melodycznej.

7. Âredniowieczna muzyka Êwiecka – mi∏oÊç rycerska i wojny religijne.

Trubadurzy itruwerzy – opis zjawiska, s∏uchanie ipróba twórczoÊci w∏asnej zsilny-

mi akcentami wychowawczymi (np. omówienie postawy rycerskiej).

8. Instrumenty perkusyjne dawne i wspó∏czesne – odkrywanie ró˝nych jakoÊci brzmie-

niowych.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: