Gramatyka opisowa - części mowy, części zdania, pisownia - opracowanie.doc

Części mowy

Czasownik

Czasownik jest odmienną i samodzielną częścią mowy, nazywającą czynności lub stany (czytać, spać). Różni się od innych wyrazów tym, że ma wiele form, w tym część nieodmiennych. Najczęściej spotykamy jednak osobowe formy czasownika, odmieniające się przez tryby (śpij - spałbym), czasy (śpi - spał), osoby (śpię - śpisz), liczby (śpi - śpią) i rodzaje (spał - spała). W zdaniu czasownik na ogół jest orzeczeniem; może także pełnić funkcję podmiotu, dopełnienia, przydawki oraz łącznika i orzecznika orzeczenia imiennego. Czasowniki mogą występować w trzech stronac sans-serif">Rzeczownik jest odmienną i samodzielną częścią mowy, nazywającą rzeczy, osoby, zwierzęta, rośliny, zjawiska, cechy, czynności, stany, pojęcia (dom, kobieta, pies, róża, burza, odwaga, czytanie, spanie, żal). Odmienia się przez przypadki (dom - domu) i liczby (dom - domy). Warto zauwazyć, że każdy rzeczownik ma przypisany rodzaj (rodzaj naturalny, związany z płcią człowieka lub zwierzęcia, np. chłopiec - rodzaj męski, kotka - żeński) lub rodzaj gramatyczny (dom - rodzaj męski, okno - nijaki). W zdaniu rzeczownik na ogół jest podmiotem lub dopełnieniem; może także pełnić funkcję orzecznika, przydawki czy okolicznika. Wyróżniamy rzeczowniki własne, pisane wielką literą, odnoszące się do wyróżnionych desygnatów (Moja suczka wabi się Mucha) i rzeczowniki pospolite, pisane małą literą (Drażni mnie brzęczenie tej muchy).

Przymiotnik

Przymiotnik jest odmienną i samodzielną częścią mowy, nazywającą własności rzeczy, osób, zwierząt, roślin, zjawisk itp. (drewniany, miły, wierny, czerwony, silny). Odmienia się przez przypadki (miły - miłego), liczby (miły - mili ) i rodzaje (miła - miły). W zdaniu przymiotnik na ogół jest przydawką; może także pełnić funkcję orzecznika, czasem podmiotu lub dopełnienia. Przymiotniki dzielimy na jakościowe i relacyjne. Jakościowe odnoszą się do cechy, która może mieć różne stopnie natężenia, i stopniują się (miły - milszy); relacyjne wyrażają cechy niezmienne, i nie mają stopniowania (drewniany dom to "dom z drewna"; nie może być bardziej lub mniej drewniany).

Stopniowanie przymiotników

Stopniowanie przymiotników jakościowych i imiesłowów przymiotnikowych umożliwia wyrażanie zmiany natężenia cechy bezwzględnej w sposób regularny; może ona ulegać wzmocnieniu(dobry - lepszy - najlepszy) lub osłabieniu (uczciwy - mniej uczciwy - najmniej uczciwy). Stopniowanie nie jest kategorią fleksyjną (przymiotnik nie odmienia się przez stopień); w stopniowaniu prostym wykorzystuje się środki słowotwórcze (przyrostek -szy//-ejszy i przedrostek naj-:

- miły - mil-szy - naj-milszy
- ładny - ładni-ejszy - naj-ładniejszy).

Oprócz stopniowania prostego występuje:

- stopniowanie opisowe

uczciwy - bardziej uczciwy - najbardziej uczciwy;
uczciwy - mniej uczciwy - najmniej uczciwy

- stopniowanie nieregularne

dobry - lepszy - najlepszy;
zły - gorszy - najgorszy;
mały - mniejszy - najmniejszy;
duży - większy - największy.

Rażącym błędem jest łączenie stopniowania prostego i opi-sowego (*bardziej ładniejszy). Stopniowanie opisowe mają na ogół imiesłowy (bardziej zalecany ), dłuższe przymiotniki (najbardziej pomarańczowy) i przymiotniki o budowie fonetycznej uniemożliwiającej lub utrudniającej stopniowanie proste (bardziej siwy). O wyborze rodzaju stopniowania może decydować zwyczaj językowy; stopniowanie opisowe ma tę przewagę, że jest bardzo regularne i nie ma w nim wymian fonetycznych.

Liczebnik

Liczebnik jest odmienną i samodzielną częścią mowy, wyrażającą liczbę lub kolejność rzeczy, osób, zwierząt itp. (dwa, drugi ). Liczebniki mogą odmieniać się przez przypadki (dwa - dwóch, drugi - drugiego), liczby (drugi - drudzy) i rodzaje (druga - drugi ).

Liczebniki dzielą się na kilka typów, z których każdy ma inną odmianę (np. liczebniki porządkowe odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje, a zbiorowe - tylko przez przypadki; liczebniki ułamkowe są nieodmienne). W zdaniu liczebnik na ogół jest przydawką; może także pełnić funkcję orzecznika, czasem podmiotu lub dopełnienia.

Odmiana i klasyfikacja liczebników

Wyróżniamy następujące liczebniki: główne (jeden, dwa, dziesięć, sto, tysiąc, milion), porządkowe (drugi), zbiorowe (dwoje), ułamkowe (półtora), mnożne (podwójny) i wielorakie (dwojaki). Odmieniają sie one według różnych wzorów:

- liczebniki ułamkowe nie odmieniają się
- liczebniki zbiorowe odmieniają się przez przypadki
- liczebniki główne (oprócz jeden, tysiąc, milion, miliard) odmieniają się przez przypadki i rodzaje
- liczebniki główne tysiąc, milion, miliard odmieniają się przez przypadki i liczby
- liczebniki porządkowe, mnożne, wielorakie oraz liczebnik główny jeden odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje.

Liczebniki zbiorowe są używane w odniesieniu do: istot niedorosłych (dwoje dzieci, czworo szczeniąt, pięcioro kociąt); osób różnej płci (troje ludzi); rzeczowników nie mających liczby pojedynczej (dwoje okien, czworo drzwi). Odmiana i użycie liczebnika zbiorowego w zdaniu przedstawia się następująco:

Dwoje szczeniąt bawi się na podwórku.
Nie widziałem tych dwojga szczeniąt.
Przyglądam się dwojgu szczeniętom.
Widzę teraz dwoje szczeniąt.
Idę do weterynarza z dwojgiem szczeniąt.
Rozmawiam z lekarzem o dwojgu szczeniętach.

Zaimek

Zaimek jest częścią mowy zastępującą rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki i przysłówki; odmiana danego zaimka i jego funkcja w zdaniu zależą od tego, którą część mowy zastępuje (zaimek rzeczowny zachowuje się tak, jak rzeczownik, przymiotny - jak przymiotnik, itd.).

Klasyfikacja zaimków

Ze względu na to, którą część mowy mogą zastępować, dzielimy zaimki na:

- rzeczowne (ty, się, kto, nic)
- przymiotne (mój, ten, który, jakiś)
- liczebne (tyle, ile, ileś)
- przysłowne (tam, kiedy, gdzieś, nigdy).

Natomiast ze względu na znaczenie wyróżniamy zaimki:

- osobowe (Ja czekam; Oni przyszli)
- zwrotne (Kasia się myje; Uświadomiłem to sobie)
- dzierżawcze (Daj mi mój ołówek; Daj mi swój ołówek)
- wskazujące (Daj mi ten ołówek; Połóż go tutaj)
- pytające (Kto to zrobił? Kiedy to się stało?)
- względne (Kto zawinił, zostanie ukarany; Czego nie wiesz, tego sobie nie przypomnisz)
- nieokreślone (Byłem tu kiedyś; Coś mi się przypomina),
- przeczące (Nikt mi o tym nie mówił; Nigdy tam nie byłem)
- upowszechniające (Wszyscy dziś przyszli; Zawsze o tobie pamiętam; Wszędzie tego szukałem).

Przysłówek

Przysłówek jest nieodmienną i samodzielną częścią mowy, wyrażającą właściwości czynności, stanów czy cech (szybko, dobrze, bardzo). W zdaniu przysłówek na ogół jest okolicznikiem; może także pełnić funkcję orzecznika. Przysłówki, podobnie jak przymiotniki, stopniują się.

Stopniowanie przysłówków

Stopniowanie przysłówków umożliwia wyrażanie zmiany natężenia właściwości czynności, stanów i cech w sposób regularny; może ona ulegać wzmocnieniu (dobrze - lepiej - najlepiej) lub osłabieniu (uczciwie - mniej uczciwie - najmniej uczciwie). Stopniowanie nie jest kategorią fleksyjną (przysłówek nie odmienia się przez stopień); w stopniowaniu prostym wykorzystuje się środki słowotwórcze (przyrostek -ej i przedrostek naj-:

miło - mil-ej - naj-milej).

Oprócz stopniowania prostego występuje:

- opisowe

uczciwie - bardziej uczciwie - najbardziej uczciwie
uczciwie - mniej uczciwie - najmniej uczciwie

- nieregularne

dobrze - lepiej - najlepiej
źle - gorzej - najgorzej
mało - mniej - najmniej
dużo - więcej - najwięcej.

Przyimek

Przyimek jest nieodmienną i niesamodzielną częścią mowy. Na ogół łączy się z rzeczownikiem, ale też z przymiotnikiem, liczebnikiem lub zaimkiem w określonym przypadku, tworząc wyrażenie przyimkowe (do domu - dopełniacz, ku domowi - celownik, ku lepszemu - celownik, do trzech - dopełniacz, o nim - miejscownik, ku temu - celownik; przypadek zależy właśnie od przyimka).

Niektóre przyimki łączą się z różnymi przypadkami, np. z:z domu - dopełniacz i z domem - narzędnik. Przyimek wraz z końcówką fleksyjną wyraża określone relacje gramatyczne, np.

ze znajomym - narzędnik, o znajomym - miejscownik; może też w pewien sposób uściślać znaczenie czasownika (mówić do kogoś, o czymś, przez godzinę). Przyimki wyrażają też różne relacje pojęciowe między niewspółrzędnymi wyrazami, które łączą, np. sytuują daną czynność w przestrzeni (idzie do domu, leży na stole) lub czasie (przyjdzie po południu, odda przed terminem) albo na przykład określają jej skutek (robi to dla draki, poszedł po mleko).

Istnieją przyimki:

- proste
do, między, na, nad, po, pod, w, z, za

- złożone
pomiędzy, spomiędzy, ponad, spod, sponad, zza.

Spójnik

Spójnik jest nieodmienną i niesamodzielną częścią mowy.
Łączy wyrazy lub zdania:

- wyrazy (elementy szeregu) w stosunku współrzędnym, np. zdrowy i bogaty; bogaty, ale stary
- zdania - niewspółrzędnym lub współrzędnym, np. Twierdził, że ją kocha; Pobrali się i byli szczęśliwi.

Tak więc istnieją spójniki współrzędne i podrzędne. Współrzędne wyrażają różne relacje między wyrazami i zdaniami. Istnieją spójniki:

- łączne (i )
- rozłączne (albo)
- przeciwstawne (lecz)
- wynikowe (więc).

Spójniki podrzędne łączą zdania (nadrzędne i podrzędne) w podobny sposób, jak przyimki wyrazy (wyrażają określone treści), np.

Przyjdzie, gdy skończy swoją pracę. (por. Przyjdzie po pracy.)
Poszedł do sklepu, aby kupić mleko. (por. Poszedł po mleko.)
Przyszedł, chociaż lał deszcz. (por. Przyszedł mimo deszczu.)

Partykuła

Partykuła jest nieodmienną i niesamodzielną częścią mowy. Nie pełni określonej funkcji w strukturze gramatycznej, natomiast może zmieniać znaczenie wyrazu lub zdania (w sensie jakościowym - następuje modyfikacja danej treści lub ilościowym - jej wzmocnienie). Tak więc partykuły mogą:

- wzmacniać daną treść:

Dajże mi spokój!
Pokaż no!
Czekał aż do rana.
A to ci heca!

- wyrażać pytanie:

Czy on to zrobił?
Znaszli ten kraj?

- wyrażać przeczenie:

On tego nie zrobił.
Ani mi się śni!

- wyrażać przypuszczenie:

On by tego nie zrobił.
On niby tego nie zrobił.
On rzekomo tego nie zrobił.

- wyrażać życzenie lub rozkaz:

Niech on to zrobi.
Bodaj ci się udało.
Oby przyszedł.

Partykuły wyrażające treści o charakterze zdecydowanie modalnym (przypuszczenie, rozkaz) mogą być tożsame z gramatycznymi wykładnikami trybu przypuszczającego (by) i trybu rozkazującego (niech). Pewnym problemem - ze względu na podobieństwo pełnionej funkcji - może być odróżnienie partykuły od przysłówka: por. On pewnie tego nie zrobił (partykuła); Zachowywał się bardzo pewnie (przysłówek). Homonimiczne mogą być również partykuły i inne części mowy, np. spójniki: Czekał aż do rana (partykuła);
Czekał, aż wrócisz (spójnik).

Wykrzyknik

Wykrzyknik jest nieodmienną i niesamodzielną częścią mowy. Nie należy do struktury zdania; pomija się go w analizie składniowej. Wykrzykniki mogą:

- wyrażać emocje
ach!; och!; uff; brr

- zwracać uwagę odbiorcy i wywoływać jego reakcję
hej!; halo!; pst!; hop!

- naśladować dźwięki
Tra ta ta!; ćwir, ćwir!; bzz.

Rola kontekstu w określaniu przynależności wyrazów do części mowy

Przynależność niektórych wyrazów do części mowy możnaz łatwością określić bez kontekstu (dom, stary, stać, długo). Czasem jednak zdarza się, że dany wyraz w różnych zdaniach funkcjonuje odmiennie i należy go za każdym razem zaklasyfikować inaczej. Jedną z przyczyn takiej sytuacji jest zjawisko konwersji: wyraz może zmienić swoją przynależność gramatyczną, np. przymiotniki chory, znajomy można traktować jako rzeczowniki (istnieją po dwa takie rzeczowniki: chory, znajomy; chora, znajoma; tak więc mamy do czynienia albo z dwoma rzeczownikami: chory, chora albo z przymiotnikiem odmienionym przez rodzaje: chory, chora, chore). A oto przykłady sytuacji, kiedy w zależności od kontekstu zaklasyfikujemy wyraz do różnych części mowy:

- To zdarzy się jutro (przysłówek); Jutro jest niepewne (rzeczownik);
- Od wozu odpadło koło (rzeczownik); Chłopiec stał koło drzewa (przyimek);
- Szedł wolno do domu (przysłówek); Nie wolno tak postępować (czasownik);
- To zdarzyło się naprawdę (przysłówek); Naprawdę chcesz to zrobić? (partykuła);
- A więc to tak! (partykuła); On poszedł, a ja zostałem (spójnik);
- A! Teraz rozumiem (wykrzyknik);
- Nie rozmawialiśmy o tym (przyimek); O! Jakie to śliczne! (wykrzyknik);
- Stał bardzo blisko (przysłówek); Stał blisko mnie (przyimek);
- Stał obok (przysłówek); Stał obok mnie (przyimek).

Podmiot

Rodzaje podmiotów

Podmiot jest to nadrzędna część zdania, tworząca z orzeczeniem związek główny. Wskazuje on element, o którym orzeka się w danym zdaniu. Podmiot najczęściej wyrażony jest rzeczownikiem w mianowniku, ale nie jest to możliwość jedyna. Oto przegląd sytuacji szczegółowych:

1. Brak podmiotu. Najczęściej spotykanym typem zdań bezpodmiotowych są konstrukcje zawierające czasownik odnoszący się do pewnych stanów przyrody, które istnieją same przez się; nie można wtedy wskazać wykonawcy czynności, o którym orzekałby podmiot: Świta; Grzmi; Dnieje; Błyska się.

2. Podmiot domyślny. Jedynym formalnym wykładnikiem tego typu podmiotu jest końcówka czasownika, informująca nas o liczbie, osobie i ewentualnie rodzaju; podmiot domyślny można zastąpić zaimkiem (przyszliśmy : liczba mnoga, rodzaj męskoosobowy, pierwsza osoba -my ; przyszłaś : liczba pojedyncza, rodzaj żeński, druga osoba -ty ). Występowanie w zdaniu podmiotu domyślnego nie wyklucza obecności określeń podmiotu: tego typu sytuację można dostrzec na przykład w zdaniach Przerażeni (my) zamilkliśmy czy Zmordowani (oni) posnęli. Według innej interpretacji wyrazy zmordowani i przerażeni pełnią funkcję podmiotu i zostały użyte w znaczeniu rzeczownikowym (por. Chory poczuł się lepiej; Wczoraj odwiedzili nas znajomi ).

3. Podmiot logiczny. Podmiotem logicznym nazywamy podmiot występujący w dopełniaczu, a więc nie mający formy gramatycznej dla tej części zdania typowej. Z sytuacją taką najczęściej spotykamy się wtedy, gdy orzeczenie wyraża brak lub zmianę ilości czegoś (Janka nie ma w szkole, Zabrakło mi pieniędzy, Przybyło dnia, Ubyło wody ) albo przydawką określająca podmiot jest liczebnik czy zaimek liczebny (Pięciu chłopców grało w piłkę; Troje dzieci bawiło się w piaskownicy; Ile osób przyszło? ). Przy analizie konstrukcji z liczebnikiem można też uznać za podmiot całość, bez wyodrębniania liczebnika jako przydawki (Pięciu chłopców grało w piłkę ).

4. Podmiot szeregowy. Podmiot szeregowy składa się z co najmniej dwóch elementów współrzędnych (Kot i pies jedzą z jednej miski; Ani kota, ani psa nie było na podwórku ). Podmiot szeregowy może łączyć się z rzeczownikiem w liczbie mnogiej (narzuconej przez rzeczywistość - podmiot odnosi się nie do jednego obiektu, ale wielu) lub w liczbie pojedynczej (narzuconej przez najbliższy rzeczownik). Na ogół orzeczenie ma jednak formę liczby mnogiej. Zgoda między podmiotem a orzeczeniem obejmuje także kategorię rodzaju. Wybór rodzaju zależy od tego, jakie rzeczowniki wchodzą w skład podmiotu; obecność rzeczownika męskiego osobowego (lub obecność osoby płci męskiej sugerowana na przykład przez wyraz państwo czy nazwisko małżeństwa) powoduje, że orzeczenie przybiera formę męskoosobową: Chłopcy i dziewczynki przyszli; Adaś, Marysia, Kasia i Ewa nie odrobili lekcji; Kowalscy wyjechali nad morze. Męskoosobowa postać orzeczenia pojawi sie także w zdaniach, w których jednym ze składników szeregu będącego podmiotem jest nazwa zwierzęcia rodzaju męskiego: Moja babcia i kot drzemali w fotelu.

5. Podmiot towarzyszący. Podmiotem towarzyszącym nazywamy konstrukcję składającą się z rzeczownika w mianowniku, przyimka z i rzeczownika w narzędniku (ojciec z synami, matka z córką, pani z pieskiem ). Podmiot towarzyszący łączy się z czasownikiem w liczbie mnogiej, o ile jeden z członów nie jest nierównorzędny znaczeniowo drugiemu (Ojciec z synami wybrali się na mecz, ale Pani z pieskiemspaceruje po parku ).

Sposoby wyrażania podmiotu

Podmiot może być wyrażony pojedynczym wyrazem lub zespołem składniowym (podmiot szeregowy, podmiot towarzyszący, konstrukcja z liczebnikiem). Na ogół podmiotem jest rzeczownik w mianowniku (rzadziej w dopełniaczu), ale nie jest to jedyna możliwość. Podmiot jednowyrazowy może być wyrażony:

- rzeczownikiem (Pies śpi )
- zaimkiem rzeczownym (Kto przyszedł? )
- przymiotnikiem (Chory poczuł się lepiej )
- zaimkiem przymiotnym (Taki jesteś! )
- imiesłowem przymiotnikowym czynnym (Palący wyszli z pokoju )
- imiesłowem przymiotnikowym biernym (Pobity złożył skargę )
- liczebnikiem głównym (Dwóch nie przyszło )
- liczebnikiem porządkowym (Drugi nie przyszedł )
- bezokolicznikiem (Miło jest marzyć o wakacjach ).

Widać wyraźnie, że podmiotem może być wyraz stanowiący formalny odpowiednik rzeczownika w strukturze składniowej (zaimek rzeczowny, bezokolicznik) lub odpowiednik znaczeniowy (chory - "chory człowiek" ). Czasem jakiegoś wyrazu lub konstrukcji używamy w funkcji metajęzykowej (a więc nie odwołujemy się do znaczenia danej jednostki, lecz przekazujemy informację na temat jej funkcjonowania w systemie językowym); jednostka taka również może być podmiotem ("Czy" jest partykułą; "Tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiąt osiem" to liczebnik złożony; "Wpaść z deszczu pod rynnę" jest związkiem frazeologicznym stałym).

Zdania bezpodmiotowe

Zdania bezpodmiotowe nie zawierają podmiotu i nie możemy tego podmiotu ustalić - albo nie istnieje sprawca danego stanu czy wykonawca czynności, albo jest to bliżej nieokreślona grupa osób. Najbardziej charakterystyczne są następujące struktury zdań bezpodmiotowych:

- Świta; Grzmi; Było zimno (orzeczenie wyraża pewne stany przyrody)
- Wybito szybę (orzeczenie wyrażone formą nieosobową na -no -to - nieokreślony wykonawca czynności)
- Trzeba to zrobić (wypowiedzenie z czasownikiem niefleksyjnym).
Jako bezpodmiotowe można też opisać zdania typu: Dużo się o tym mówi; Słychać wystrzały; Udało się to zrobić; Da się wytrzymać.

Orzeczenie

Sposoby wyrażania orzeczenia

Orzeczenie najczęściej wyrażane jest osobową formą czasownika; czasem - formą nieosobową na -no, -to (Uczniowie wybili szybę w klasie; Wybito szybę w klasie ). W funkcji orzeczenia może być także użyty bezokolicznik; tak jest na przykład w zdaniach podrzędnych okolicznikowych celu, ale tylko wtedy, gdy podmiot zdania nadrzędnego jest taki sam, jak podrzędnego (por. Poszedłem do kolegi, żeby mu pomóc w matematyce, ale Poszedłem do kolegi, żeby mi pomógł w matematyce ). W funkcji orzeczenia może też wystąpić czasownik niefleksyjny (Warto się tego nauczyć ).

Orzeczenie czasownikowe

Orzeczenie wyrażone pojedynczym wyrazem nazywamy czasownikowym albo prostym. Może ono być wyrażone osobową formą czasownika, formą na -no, -to, rzadziej bezokolicznikiem lub czasownikiem niefleksyjnym. W analizie traktujemy jako orzeczenie nie tylko formę czasownika (ewentualnie z zaimkiem zwrotnym), ale i towarzyszącą mu partykułę (Nie wykonaliśmy tej pracy; Czy zrobiono już wszystko? Nie domyślasz się? Czyżbyś się nie domyślał? )

Orzeczenie złożone

Orzeczenie wyrażone więcej niż jednym wyrazem nazywamy złożonym. Najbardziej charakterystyczne jest tak zwane orzeczenie imienne; występują jednak i inne typy orzeczeń złożonych:

- Trzeba wykonać tę pracę.
- On musi przyjść.
- Nie należy się spóźniać.
- Ewa kończy pisać list.

Konstrukcje takie można także opisać jako połączenia orzeczenia prostego z dopełnieniem wyrażonym bezokolicznikiem (i tak na ogół będziemy postępować). Warto zwrócić uwagę na wymienność formy bezokolicznika na równoważny jej znaczeniowo rzeczownik odczasownikowy w konstrukcjach typu Ewa kończy pisać list - Ewa kończy pisanie listu. W takim przypadku potraktowanie formy bezokolicznika jako dopełnienia wydaje się oczywiste. W pozostałych sytuacjach wymiana taka nie jest możliwa (*On musi przyjść ), co może skłaniać do potraktowania bezokolicznika tym razem jako części orzeczenia.

Orzeczenie imienne

Orzeczenie imienne składa się z dwóch części: łącznika, będącego elementem czasownikowym, w zgodzie z podmiotem, i orzecznika o charakterze imiennym. Łącznik na ogół wyrażony jest osobową formą czasowników być, stać się, zostać (także okazać się, wydawać się, robić się itp.) lub partykułą to, a orzecznik - najczęściej przymiotnikiem, imiesłowem przymiotnikowym lub rzeczownikiem. Rozważmy następujące przykłady:

Jasio jest leniwy.
Jasio jest leniem.
Jasio to kawał lenia.
On stał się nieznośny.
Ona stała się znaną artystką.
On został pobity.
Ona jest zachwycająca.
Moja siostra to artystka!
Mój brat zostanie architektem.
Mój sąsiad okazał się draniem.
To wydaje się niedrogie. Ona zrobiła się niemożliwa.

Zdanie z orzeczeniem imiennym należy odróżnić od zdania z czasownikami być, stać się, zostać w funkcji orzeczenia prostego:

Chory chłopiec został w domu.
On jest teraz u lekarza.
To stało się tak nagle.
Sposoby wyrażania orzecznika

Orzecznik na ogół wyrażony jest przymiotnikiem w mianowniku (Jasio jest leniwy ) lub rzeczownikiem w narzędniku (Jasio jest leniem ) albo w mianowniku (przy łączniku to, np. Jasio to kawał lenia ). W funkcji orzecznika mogą występować i inne części mowy:

- zaimki: Ta książka jest moja; On chce być kimś.
- liczebniki: Byłem trzeci.
- przysłówki: Przyjemnie jest spacerować po lesie.

Orzecznik może mieć postać szeregu (Jan jest leniem i brudasem; On zostanie lekarzem albo psychologiem; Nie jest ani miły, ani kulturalny; Stał się przezorny i ostrożny ).

Typowe struktury orzeczenia imiennego.

Najbardziej typowe są następujace struktury orzeczenia imiennego:

- Jan jest uczciwy ( orzecznik wyrażony przymiotnikiem w mianowniku)
- Jan jest uczciwym człowiekiem (orzecznik wyrażony rzeczownikiem w narzędniku)
- Jan to uczciwy człowiek (orzecznik wyrażony rzeczownikiem w mianowniku; łącznik to )
- Przyjemnie jest spacerować po lesie (orzecznik wyrażony przysłówkiem; podmiot wyrażony bezokolicznikiem).

Przeanalizujmy ostatni typ struktury. W zdaniu typu Przyjemnie jest spacerować po lesie orzecznik wyrażony jest przysłówkiem (przyjemnie ), a podmiot bezokolicznikiem (spacerować ). Forma bezokolicznika jest równoważna znaczeniowo rzeczownikowi odczasownikowemu spacerowanie. Jeśli podmiotem byłoby spacerowanie, zdanie przybrałoby postać: Spacerowanie po lesie jest przyjemne lub Spacerowanie po lesie jest przyjemnością ; te dwie struktury są zaś jak najbardziej typowe.

Orzeczenie imienne w stronie biernej

Jeśli orzeczenie występuje w stronie biernej, łącznik być pojawi się przy orzecznikach wyrażonych imiesłowami biernymi utworzonymi od czasowników niedokonanych, a łącznik zostać - przy orzecznikach wyrażonych imiesłowami biernymi utworzonymi od czasowników dokonanych:

On jest często bity przez kolegów.
On został wczoraj pobity.

Okolicznik

Rodzaje okoliczników

Z racji tego, że okoliczniki odnoszą się do cech czynności, okoliczności lub innych cech, mogą one mieć wiele znaczeń; stąd wyodrębnia się na ogół ze względu na znaczenie następujące rodzaje okoliczników:

- miejsca: Maleństwo wpadło do strumienia.
...