TYTUŁY.doc

TYTUŁY (NAUKOWE, SŁUŻBOWE, ZAWODOWE) KOBIET Nazwy należące do tej grupy były do niedawna tworzone od nazw męskich za pomocą przyrostków: -ka, np. malarz – malarka, kierownik – kierowniczka, prezes – prezeska, -ini║-yni, np. dozorca – dozorczyni, gospodarz – gospodyni, mistrz – mistrzyni, sprzedawca – sprzedawczyni, wychowawca – wychowawczyni, oraz -owa, np. królowa, cesarzowa w znaczeniu ‘władczyni‘, nie zaś ‘żona króla, cesarza‘.
Jednak nie wszystkie tytuły męskie stały się podstawami słowotwórczymi nazw żeńskich. Na przeszkodzie stanęły względy językowe, np. trudności fonetyczne; (tłumaczymy nimi np. brak nazwy *adiunktka) oraz brak akceptacji społecznej dla takich określeń, jak *chirurgini, *laryngolożka. W polszczyźnie ostatnich dziesięcioleci nazwy żeńskie z wykładnikiem -ka zostały uznane za mało oficjalne, lekceważące, nie licujące z powagą, rangą i pozycją społeczną wskazywanych osób. Nastąpił masowy odwrót nawet od określeń już przyjętych, typu dyrektorka, kierowniczka, profesorka, na rzecz wyrażeń pani dyrektor, pani kierownik, pani profesor. W postaci żeńskiej pozostały już tylko nazwy zawodów tradycyjnie wykonywanych przez kobiety, np. aktorka, malarka, nauczycielka, pisarka, albo uchodzących za mało atrakcyjne, o niewysokiej randze społecznej, np. ekspedientka, fryzjerka, sprzątaczka. W dzisiejszej polszczyźnie nie ma żadnej nazwy prestiżowego stanowiska, stopnia czy tytułu naukowego, która miałaby żeńską formę słowotwórczą. Ostatecznym kryterium rozstrzygającym o używaniu lub nieużywaniu nazwy żeńskiej jest możliwość jej stosowania w bezpośredniej formule adresatywnej (pani + tytuł, stanowisko, np. premier, mecenas, doktor). Jeżeli tytuł wchodzi w skład takich formuł – musi mieć formę męską! Posługujemy się zatem odpowiednimi określeniami w formie męskiej, np. premier, minister, ambasador, rektor, docent, magister, doktor, profesor, i za pomocą imienia lub wyrazu pani zaznaczamy, że przysługują one kobiecie. Tytułów takich nie odmieniamy; w zdaniach łączą się one z przydawką przymiotną i orzeczeniem w rodzaju żeńskim, np. Pani rektor wyznaczyła termin sesji egzaminacyjnej; Delegacja białoruskich parlamentarzystów została przyjęta przez naszą panią ambasador w Mińsku; Minister Barbara Blida wypowiedziała się pozytywnie o programie rozwoju budownictwa. Wyjątkowo można użyć męskiej formy przydawki, jeśli umieszczamy ją po imieniu i nazwisku kobiety, np. Stanowisko to poparła Hanna Suchocka, były premier.
Przyrostek -owa, za pomocą którego można łatwo urabiać nazwy żeńskie, nie nadaje się już dziś do tworzenia tytułów kobiet, gdyż wyspecjalizował się w znaczeniu ‘żona‘, np. dyrektorowa ‘żona dyrektora‘, zgodnie z wzorem Nowak ® Nowakowa. Jedynym wyjątkiem jest krawcowa (nie: *‘żona krawca‘). Tylko w gwarach natomiast można spotkać użycia typu doktorowa w znaczeniu ‘kobieta lekarz‘ (doktor).