Spis treści
WSTĘP.......................................................................................................2
I. POJĘCIE I CECHY CHARAKTERYSTYCZNE ROZWOJU REGIONALNEGO W ŚWIETLE LITERATURY PRZEDMIOTU..........4
1. Pojęcie rozwoju regionalnego...................................................................4
2. Pojęcie, istota i cele polityki regionalnej..............................................7
3. Uwarunkowania rozwoju regionalnego................................................11
4. Instrumenty rozwoju regionalnego.......................................................12
5. Instytucje rozwoju regionalnego...........................................................14
6. Polityka rozwoju regionalnego na Litwie............................................16
II. DIAGNOZA POZIOMU ROZWOJU POWIATU KOWIEŃSKIEGO. WYBRANE ELEMENTY................................................................................19
1. Poziom PKB w powiecie Kowieńskim........................................................19
2. Charakterystyka rynku pracy w powiecie Kowieńskim i jego rejonach........................................................................................................22
3. Stan rolnictwa w powiecie Kowieńskim......................................................33
4. Sytuacja demograficzna...............................................................................37
6. Przemysł......................................................................................................46
7. Przedsiębiorczość........................................................................................49
III. KIERUNKI ROZWOJU POWIATU KOWIEŃSKIEGO............................54
1. Analiza SWOT powiatu Kowieńskiego.......................................................54
2. Analiza SWOT rolnictwa powiatu Kowieńskiego.......................................56
3. Kierunki rozwoju powiatu Kowieńskiego....................................................59
WNIOSKI...............................................................................................................63
BIBLIOGRAFIA ..................................................................................................65
SPIS TABEL I WYKRESÓW..............................................................................66
ANEKS....................................................................................................................67
Wstęp
Lata 1991-200 na Litwie dla gospodarki Litewskiej był trudne. Po rozpadzie bloku komunistycznego kraj okazał się w sytuacji nieznanej dotąd. Szybka zmiana systemów od systemu planowania centralnego na system liberalny i rynkowy stworzyło dużo kłopotów jaki i dla państwa w całości tak i dla każdego jej obywatela. Pisząc tę pracę chciałbym przeanalizować podstawowe segmenty państwa: ekonomiczny i społeczny. Są one bez pośrednio między sobą powiązane i stanowią integralną część całej gospodarki państwa. Zmiany które nastąpiły w Litwie po1991 roku były znaczącym krokiem w historii Litwy. Litwa centralna w której znajduje się powiat Kowieński znajduje się na granicy między częścią wschodnią a zachodnią Litwy, co daje powód do analizy jej stanu w lata transformacji systemowej. Analizując pozycję powiatu Kowieńskiego zwrócono uwagę na jego sytuację demograficzną i przemysłowo – przedsiębiorczą, także niemałe znaczenie w powiecie ma rolnictwo, które też zostało zanalizowane.
Celem niniejszej pracy jest przegląd i analiza wybranych aspektów rozwoju regionalnego powiatu Kowieńskiego. Zmierzając do możliwie pełnego ujęcia problemu rozdział pierwszy niniejszej pracy poświęcony został zagadnieniom wynikającym z literatury przedmiotu. Określa on ogólne pojęcia rozwoju regionalnego, polityki regionalnej, definiuje instrumenty i instytucje rozwoju regionalnego. Rozdział ten zamyka krótki przegląd polityki regionalnej na Litwie.
Rozdział drugi obejmuje część mojej pracy. Przedstawia on zagadnienia społeczne i ekonomiczne powiatu Kowieńskiego i jest podstawowym rozdziałem pracy, ponieważ przedstawia podstawowe segmenty egzystencji człowieka na terytorium powiatu i ich rozwój w okresie transformacji systemowych. Mała ilość literatury i materiałów empirycznych na ten temat utrudniła pisanie tego rozdziału. Podstawowe informacje udostępniły Instytut Rozwoju Regionalnego oraz Administracja Powiatu Kowieńskiego i znajdujący się w niej Dział Rozwoju Regionalnego.
Rozdział trzeci obejmuje ocenę powiatu Kowieńskiego metodą SWOT, która został opracowana na podstawie diagnozy. W części końcowej podano priorytetowe kierunki rozwoju powiatu Kowieńskiego.
Praca powstał w oparciu o powszechnie dostępną literaturę książkową przedmiotu. W pracy wykorzystane zostały materiały udostępnione przez Administrację Powiatu Kowieńskiego i Instytut Rozwoju Regionalnego.
I. Pojęcie i cechy charakterystyczne rozwoju regionalnego w świetle literatury przedmiotu
1.Pojęcie rozwoju regionalnego
Kraj nie jest monolitem, lecz składa się ze zróżnicowanych przestrzennie jednostek określonego podziału administracyjnego. Kierowanie procesami rozwoju i sposobem funkcjonowania państwa od tysięcy lat odbywa się za pośrednictwem wydzielonych jednostek administracyjnych, pokrywające całe terytorium bez reszty. Stąd polityka ogólnokrajowa musi być prowadzona w sposób zróżnicowany, a więc powinna być regionalizowana zarówno w okresie bieżącym, jak też średni i perspektywiczny. Innymi słowami polityka państwa powinna być wypełniona politykami regionalnymi.[1]
Badania ekonomiczno-przestrzennych aspektów zjawisk i procesów społecznych i gospodarczych na tle struktur regionalnych łączy się nierozerwalnie z pojęciem regionu i rozwoju regionalnego. W literaturze naukowej spotyka się różne poglądy dotyczące koncepcji regionu i sposoby jego definiowania.[2]
W najbardziej ogólnym ujęciu – regiony są przestrzenne podsystemy gospodarki narodowej, czyli określone części terytorium kraju ze zlokalizowanym na nich osadnictwem i gospodarką o różnych związkach i relacjach przestrzennych[3]
Region możemy traktować jako wyodrębnioną przestrzeń o specyficznych cechach, określonej strukturze, środowisku geograficznym, zasobach ludzkich i rzeczowych, z charakterystycznymi związkami i relacjami przestrzennymi. Region w niniejszym opracowaniu określamy największą jednostkę podziału terytorialnego kraju, tj. powiat rozumiany jako region administracyjny.[4]
Każde społeczeństwo i państwo realizuje swą narodową politykę rozwoju, w której wyodrębnia politykę społeczną, ekonomiczną (gospodarczą) i przestrzenną (regionalną). Polityka regionalna jest więc częścią składową ogólnej (narodowej) polityki rozwoju.
K.Secomski twierdzi natomiast, że polityka regionalna stanowi część składową polityki społeczno-ekonomicznej. Jest to stwierdzenie niewłaściwe, ponieważ polityki społeczna i ekonomiczna nie obejmują całej problematyki przestrzennej (regionalnej). Ta ostatnia istnieją samodzielnie, obok polityki społeczno-ekonomicznej, chociaż z nimi ściśle współpracuje.[5]
Rozwój regionalny traktowany jest jako wzrost potencjału gospodarczego regionów, charakteryzujący się trwałą poprawą ich konkurencyjności oraz wzrostem poziomu życia mieszkańców, przyczyniając się do rozwoju społeczno-gospodarczego całego kraju. Polityka rozwoju regionalnego – polityka regionalna jest integralną częścią polityki społeczno-ekonomicznej, polityki świadomego oddziaływania władz na rozwój regionów. Z reguły przyjmuje się dwojakie znaczenie polityki regionalnej, tj. jako polityki interregionalnej i polityki intraregionalnej. Polityka interregionalna obejmuje działania prowadzone przez rząd w celu wspierania rozwoju poszczególnych regionów.[6] Celem tej pierwszej powinno być przede wszystkim wsparcie środkami budżetowymi i właściwymi instrumentami pośrednimi działań zapobiegających dominacji zjawisk i procesów charakteryzujących scenariusz pesymistycznych oraz sprzyjających poczynaniom na rzecz realizacji scenariusza optymistycznego. Odpowiednie działania powinny być podejmowane równolegle i jednocześnie. W tym celu w administracji musi istnieć ciało sztabowe, przygotowujące projekty decyzji rządowych i projekty instrumentacji ich wdrażania.[7] Polityka intraregionalna prowadzona jest przez samorządowe władze regionu, które bazują głównie na endogenicznych zasobach i możliwościach, oddziaływają na rozwój społeczno-gospodarczy regionu. Można więc przyjąć, że polityka rozwoju regionalnego uprawiana jest w dwu wymiarach: jako polityka regionalna państwa, będąca fragment polityki makroekonomicznej, oraz jako polityka regionalna regionów.[8]
Doświadczenia WE wskazują, że polityka regionalna jest realizowana w obydwu tych wymiarach. Zasadą stosowaną w WE jest maksymalne ograniczenie zakresu spraw podejmowanych na szczeblu centralnym. Tym niemniej żadne z państw Europy Zachodniej nie zrezygnowało z prowadzenia polityki regionalnej na tym poziomie i utrzymywanie aparatu lub urzędu centralnego. Precyzyjny monitoring przebiegu procesów społeczno-ekonomicznych umożliwia wczesną identyfikację obszarów problemowych, dla których są uruchomiane różnorodne środki i instrumenty polityki regionalnej.[9]
Współczesna polityka regionalna zajmuje ważna miejsce w ogólnej polityce ekonomicznej. Składa się na to:
1) przyśpieszony, w związku z drugą rewolucją naukowo-techniczną, rozwój gospodarczy wielu krajów pociąga za sobą zmiany w terytorialnym podziale pracy, w rozmieszczeniu ludności, w systemach osadniczych, w rozmieszczeniu infrastruktury itd.
2) rozwój masowej komunikacji i powiększająca się ruchliwość ludności powoduje upowszechnienie się wiedzy o różnicach w poziomie zagospodarowania oraz zamożności krajów i regionów, a w następstwie tego także dążeń do zmniejszenia występujących nierówności.
3) zwiększa się zagrożenie środowiska naturalnego, zwłaszcza na obszarach skoncentrowanej działalności gospodarczej, co wymaga wprowadzenia różnych ograniczeń.
4) tendencje integracyjne w świecie stwarzają potrzebę rozwiązywania różnych problemów społeczno-gospodarczych przez współdziałanie wielu krajów. Powoduje to umiędzynarodawianie rozmaitych zagadnień polityki regionalnej i podejmowanie ich przez organizacje międzynarodowe.[10]
2. Pojęcie, istota i cele polityki regionalnej
Potrzeba prowadzenia polityki regionalnej jest konsekwencją dużego zróżnicowania stopnia rozwoju społecznego i gospodarczego poszczególnych regionów. Dysproporcje te mają często charakter strukturalny i wynikają z peryferyjnego położenia, złych warunków klimatycznych, niekorzystnego położenia geograficznego, niedostatecznie rozwiniętej infrastruktury, niekorzystnej struktury gospodarki (z dużym udziałem mało efektywnego rolnictwa), niedostatecznie wykwalifikowanej siły roboczej, czy też różnego stopnia przystosowywania do zmieniających się warunków, np. toczącego się procesu transformacji.
Polityka regionalna jest częścią ogólnej polityki społeczno - gospodarczej kraju. Potrzeba jej prowadzenia wynika z wspomnianych zróżnicowań, czy to pod względem środowiska przyrodniczego, wielkości ekonomicznych, społecznych itp. Różne problemy nękające poszczególne regiony mogą być pokonane jedynie dzięki skutecznie prowadzonej polityce regionalnej zmierzającej do likwidacji określonych barier konkretnego regionu. Politykę regionalną możemy określić jako planową działalność państwa i jego organów, zmierzającą do:
- optymalnego wykorzystania czynników społeczno-ekonomicznych i przestrzennych dla harmonijnego i dynamicznego rozwoju regionalnego zgodnie z planem krajowym i planami regionalnymi;
- optymalnej realizacji celów i zadań rozwojowych w układzie regionalnym, zawsze jednak na bazie narodowego planu rozwoju społeczno - gospodarczego oraz krajowego planu zagospodarowania przestrzennego.
Według R. Domańskiego, "polityka regionalna jest działalnością zmierzającą do kształtowania rozwoju poszczególnych regionów i relacji międzyregionalnych zgodne z celami społeczeństwa jako całości, jak również celami społeczności regionalnych". Natomiast B. Winiarski definiuje ją jako całokształt działań państwa oraz występujących w jego imieniu władz centralnych i regionalnych w zakresie świadomego kształtowania procesu rozwoju społecznego i gospodarczego regionów kraju w ramach ogólnej polityki społeczno-ekonomicznej. Jak wspomina autor, jest to polityka zarówno prowadzona przez władzę centralną, czyli interregionalna, jak i władzę regionalną intraregionalną. Istotne jest, aby polityka regionalna była prowadzona głównie na szczeblu regionalnym przez władzę samorządową lepiej znającą problemy gospodarcze i społeczne regionu, natomiast władza centralna powinna zajmować się jedynie wyznaczaniem i koordynowaniem polityk prowadzonych w regionach. Podkreślając wagę stosowanych instrumentów polityki regionalnej, bez których nie można byłoby zrealizować żadnych celów, można określić politykę regionalną jako zestaw instrumentów specjalnie przygotowanych dla osiągania celów silnie zróżnicowanych terytorialnie.
Polityka regionalna powinna wspierać rozwój regionalny, poprzez realizację określonych celów i zadań. Najogólniej cele polityki regionalnej można ująć w trzy grupy:
- tworzenie mechanizmów rozwoju społeczno ...
maveric3