Postmodernizm.doc

Postmodernizm (wykład z 06.06.2008)

MODERNIZM – rozpatrywany jako pojęcie angielskie odnosi się bezpośrednio do idei nowoczesnych (modernity – nowoczesność). /W angielskim pojęciu ‘modernizm’ zamyka się także twórczość awangardy./ Niektórzy badacze uważają, że idee humanistyczne w czasach renesansu zapoczątkowały ruch modernistyczny. Większość jednak skłania się ku uznaniu oświecenia za punkt wyznaczający niejako nowoczesne podejście --> podkreślana jest bowiem wówczas idea unowocześniania (zwłaszcza względem nauki, techniki). Początki modernizmu można także łączyć z kapitalizmem, czy też z Rewolucją Przemysłową.

Hasła związane z unowocześnianiem sztuki ochoczo głosili awangardyści. Postulowana była zmiana sposobu patrzenia na sztukę, r o z u m i e n i a sztuki.

POSTMODERNIZM to z grubsza rozczarowanie

upadek wiary w możliwość zmiany nowoczesności.

Pojawia się idea „wyczerpania kulutrowego” ---> na przestrzeni wieków wyczerpane zostały wszystkie możliwe koncepcje, na domiar złego, żadna z nich nie jest słuszna.

1# Postmodernizm zatem to odpowiedź na ową sytuację w y c z e r p a n i a.

Zmiany, które następowały systematycznie zawodziły. Należy zatem powrócić do sprawdzonych wcześniej (co nie oznacza też doskonałych) rozwiązań – te były bowiem lepszym wyjściem od ostatnio realizowanych idei nowoczesnych (vide: totalitaryzm, nazizm, etc.). Co najlepsze? Liberalny kapitalizm rodem z XIX.

2# Inni autorzy twierdzili, że nie cały modernizm był zły, że nie wszystkie idee dążące do nowoczesności prowadzą do zła. Tu pojawia się idea postmodernizmu jako k o r e k t y negatywnych zjawisk  [Jean-François LYOTARD].

Postmodernizm pojawia się, kiedy krytycznie odnosimy się do idei z przeszłości.

Koncepcja #1 miała, wedle profesora Sztabińskiego większy wpływ na sztukę.

Jedną z przyczyn narodzin tej idei był bez wątpienia kryzys awangardy i neoawangardy --> wspaniałe koncepcje nie zostały zrealizowane.

Inna sprawa, że w awangardzie, niejaki Jean Clair w (niepublikowanej książce w Polsce) „Odpowiedzialność artysty” zwraca uwagę na ścisłe konotacje awangardy z komunizmem /Jedni ludzie wiedzą lepiej od innych, co jest ważne dla ich wszystkich, w imię szukania prawdziwej wolności/

Powiązania awangardy z komunizmem wedle Claira:

- międzynarodówka komunistyczna odpowiada niejako międzynarodówce awangardy (tego typu podejście całkowicie wyniszczało tradycje artystyczne)

- awangarda dążyła do międzynarodowego stylu artystycznego, niczym język esperanto do zjednoczenia mowy ludzkiej (nieszczęśliwy błąd idei esperanto)

+ Należy (wedle Claire’a) odrzucić międzynarodową ideę sztuki na rzecz p o l i g l o t y z m u  a r t y s t y c z n e g o (sam Clair biegle władał wieloma językami). Artysta bowiem powinien pamiętać o swoich korzeniach, niemniej czerpać może z absolutnie wszystkiego.

Koncepcja Powrotu Do Tradycji, Historii

należy zjawisko to połączyć z jedną postacią : ACHILLE BONITO OLIVA, który to towarzyszył przemianom artystycznym. Był to krytyk, myśliciel.

–        postulował powrót sztuki na swoje terytorium (swoisty tradycjonalizm)

–        hasło   t r a n s a w a n g a r d y

Transawangarda odnosić się może do grupy artystycznej, którą Oliva promował, niemniej obecnie o tych postaciach mówi się „transawangarda włoska”.

Jedyna możliwa awangarda w czasach postmodernizmu (awangarda po awangardzie) to Transawangarda. --à oznacza to rozstanie się z ideami awangardy oraz zmianą sposobu myślenia o owych ideach.

TRANSAWANGARDA – przekraczała awangardę.

Zmieniają się:

·         Stosunek do historii sztuki

·         Przeświadczenie o przyszłości (nie ma za bardzo gdzie uciekać do przodu)

Szatabiński odnosi się do równoległych dokonań amerykańskiego futurologa Francisa Fukuyamy i do jego koncepcji końca historii.

Hegel, podobnie, jak wcześniej Kant uznawali, że całość dziejów historii uda się wyjaśnić wspólną zasadą. Twierdzili, że światem rządzą podobne mechanizmy. Podobnie Marks wyróżniał pewne żelazne prawa historii.

Zatem należało tylko zaakcentować reguły rządzące historią, historia musiała mieć bowiem cel – najpewniej doskonalenie. Jest to myślenie w kategoriach  historii powszechnej /podobnie mamy u nas na wydziale, uczymy się historii sztuki powszechnej i polskiej/

FUKUYAMA: koniec XX wieku oznacza koniec historii. Wcześniej rozwój historii powodowały n a p i ę c i a  systemów politycznych, kulturalnych, ekonomicznych, etc. (kapitalizm vs totalitaryzm). Upadek ZSRR oznacza zanik opozycji globalnej. Nie ma zatem alternatywy dla liberalnego kapitalizmu.

OLIVA: Po upadku awangardy – koniec historii sztuki. Nie było już dominujących tendencji. Ostatnie opozycyjne zjawisko w sztuce to ‘pop art’ i przeciwstawny do niego ‘land art.’ (ostatnie wielkie opozycje). Od połowy lat 70’ brak opozycji, brak dominanty. Ostatnim kierunkiem w klasycznym rozumieniu był konceptualizm.

Artyści nadal wykazują się  potrzebą twórczą, brak im jednak punktów odniesienia (negatywnego bądź też pozytywnego), by tworzyć zatem zmuszeni są c y t o w a ć.

Dorobek sztuki à staje się zbiorem elementów, słownikiem, z którego można swobodnie czerpać, cytować.

70’ – kultura masowa straciła negatywne znaczenie. Kultura masowaàkultura popularna. Artyści łączą elementy ze sztuki popularnej z wcześniejszymi dziełami. Ponadto przestają tworzyć przeciw czemuś. Tworzą z postawą o b o j ę t n o ś c i    oraz    d o w o l n o ś c i.

Rehabilitacja eklektyzmu

OLIVA wyróżnia:

a)      Eklektyzm dawny – potrzeba doskonałości (manieryzm). Eklektyk to ten, co dąży do perfekcji

b)     Eklektyzm XIX – związany z poczuciem słabości, niemożności tworzenia czegoś nowego

c)      Eklektyzm postmodernistyczny – jest poparty teorią, świadomy, nie jest to bezradności; korzysta z języków sztuki z przeszłości, wybiera motywy lub stylistykę. Jest to związane ze ‘zdradą’ (wybiera się jeden motyw, ale wprowadza się celowo ogromne zmiany. Celowo zaciera się możliwość jednej interpretacji).

Inną wersję uzasadnienia eklektyzmu prezentuje CHARLES JENCKS (którego znamy z klasyfikacji architektury XX). Wyróżnia on proces kodowania podwójnego – eklektyk jest wysoce świadomy; odbiorca bez przygotowania w dziełach zawsze będzie mógł coś odnaleźć, natomiast odbiorca bardziej wprawiony będzie postawiony przed wielopoziomową konstrukcją, której elementy będzie w stanie ogarnąć.

Podsumowując, reakcją na koniec historii sztuki jest eklektyzm, z którego ma się dwa wyjścia

a)      Zdradę

b)      Podwójne kodowanie

CECHY POSTMODERNIZMU (wg Olivy)

1.      Nihilizm ( na początku końca XIX wieku – dekadenci, zwątpienie w wartości i ucieczka bądź to w estetyzm, bądź w bierność i upadek wiary). Tu nihilizm jest a k t y w n y. Można się prześlizgiwać po meandrach kultury i czerpać do woli.

/Gerard Keiver: historia sztuki znalezionym językiem, zainteresowania są zmienne, upada koncepcja t o ż s a m o ś c i /

2.      Odrzucenie internacjonalizmu sztuki właściwego awangardzie – rodzime tradycje + elementy z innych tradycji. Także prace ironiczne na zasadzie zdrady (np. Gruppa)

3.      Rozwój sztuki nie przebiega linearnie, a wahadłowo

Koncepcja historii sztuki zakładała, że brak jest potrzeby na periodyzację historii sztuki.

Oliva stwierdza, że przekraczanie awangardy odbywa się w dwóch fazach:

Przykłady [powrót sztuki na jej terytoria, lata 80’]

(nurt klasycyzujący, barokizujący – artyści zapożyczają elementy + element zdrady)

A. Felus

„Po zdarzeniu” – można interpretować wedle zasady zdrady (3 kobiety, każda pokazana na zasadzie zaznaczonego ruchu z wyraźnym gestem, niezróżnicowane tło (àpersonifikacje). Kobiety są jednak współczesne; odkrywamy analogię do znanych person, ale nie możemy odgadnąć, co to jest ) albo wg zasady podwójnego kodowania (dla zwykłego odbiorcy to obraz dobry warsztatowo. Wszystko jest jasne – są to 3 kobiety. Dla wytrawnego odbiorcy jest to zagadka intelektualna)

„Jeszcze jedno lato”

M. Andrejevic

„Fontanna” – realistyczna scena, jednak odniesienie do tradycji antycznej (trzy tańczące postaci).

„Apollo i Dafne”, 1982 (sugestie mitologiczne, ale scena współczesna)

Edward Schmidt

„Postaci w lesie”, 1981-82 – nagromadzenie różnych postaci, można zastanawiać się, co to za alegoria, czy mit. Nie udaje się całkowicie określić wymowy ideologicznych tego obrazu.

Carlo Maria Mariani – zwracał uwagę na złożoność problemu, echa dekonstrukcji Derridy

„Ręka poddana intelektowi” 1984 – jedna osoba maluje drugą osobę

„Spojrzeć w głąb niebiańskiego zwierciadła” – powtórzenie, odzwierciedlenie, echa Lacana

Witalij Komar i Aleksander Melamid – absolwenci akademii w Leningradzie, bardzo wysoki warsztat

„Narodziny realizmu socjalistycznego” 1982-83

Pat Steir – jej prace nawiązywały do tradycji awangardy, dekonstrukcja, wyraźna siatka (nawiązanie do myśli amerykańskiej historyczki sztuki Rosaline Krauss, mówiącej o tym, że artyści awangardowi mieli skłonność do schematu, do siatek prostokątnych, np. minimaliści, Mondrian)

- dzieło wyglądające jak bukiet kwiatów w wazonie a’la malarstwo holenderskie, na które została nałożona biała siatka, przy przyjrzeniu się dostrzega się cytaty z całej historii sztuki – jest Pollock, Kandinsky, Van Gogh, etc.  à podwójne kodowanie

Rzeźba

Barry Flanagan i jego zając – jako symbol rodzący różne skojarzenia (sam artysta wypierał się skojarzeń np. z Beuysem)